Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasıdır. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır, kalan bölüm köktür.
Örnek(ler)
Örnekte de görüldüğü gibi, atabildiğimiz her şeyi attıktan sonra elimizde kalan, daha fazla parçalayamayacağımız dur-, bu sözcüğün köküdür.
1. Kök, Sözcüğün Başındadır
Türkçe, sondan eklemeli bir dildir. Türkçede bütün ekler sona gelir. Bu yüzden Türkçede kök, her zaman sözcüğün başındadır.
2. Kök, Ek Alırken Yapısal Değişikliğe Uğramaz
Kök, tâbi olunan; ek, tâbi olan öğedir. Başka bir deyişle Türkçede, kök sabit kalır, ek köke uyum sağlamaya çalışır. Bu yüzden kökler, ek alsalar da bir değişime uğramazlar. Ancak bu olayın bozulduğu birkaç istisnai durum vardır:
> Yönelme eki alan 1. ve 2. tekil kişi zamirleri ses değişimine uğrar:
ben -> bana sen -> sana
3. Kök, sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi taşımalıdır.
Örnek(ler)
»balıkçılar
Kök
Bu sözcüğü incelediğimizde anlamlı en küçük parçanın bal sözcüğü olduğunu görüyoruz. Ancak bal, kelimenin tamamıyla anlam ilişkisi taşımadığı için bu sözcüğün kökü olamaz. Bu yüzden kelimenin tümüyle anlam ilişkisi bulunan balık sözcüğü bu sözcüğün köküdür.
> Kökler, isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök olmak üzere dörde ayrılır:
Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir. İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.
Örnek(ler)
» içimizden sözcüğünün anlamlı en küçük parçası iç sözcüğüdür. Ancak burada bahsedilen içmek fiili değil, bir şeyin içidir. Bu yüzden içimizden sözcüğünün kökü isim köküdür.
> İsim kökleri -mak / mek mastar ekini almazlar.
Örnek(ler)
kalemlik sözcüğünün anlamlı en küçük parçası yani kökü kalem sözcüğüdür.
kalem sözcüğüne -mek veya -mak eklerinden birini getiremeyiz. Bu nedenle kalem sözcüğü ad köküdür.
> Yansıma kökler de isim köklerinden sayılır.
Örnek(ler)
cız, çat, fıs, güm, pat, şar, vız
İş, oluş veya durum bildiren köklere fiil kökü denir. Fiil kökleri -mak / mek mastar ekini alabilen köklerdir.
Örnek(ler)
» sevgi sözcüğünün kökü sevdir. sev sözcüğüne -mek ekini getirdiğimizde sevmek olur. Mastar eki getirdiğimizde anlamlı bir sözcük elde edebildiğimiz için sev- fiil köküdür ve sevgi fiil köklü bir sözcüktür.
» solungaç sözcüğünün kökü olan solu sözcüğü -mak eki alarak solumak olabilir. Bu nedenle solungaç sözcüğü fiil köklüdür.
NOT Fiil köklerini ad kökleri gibi tek başına yazıp söyleyemeyiz. Mastar durumundaki fiil köklerinin sonuna ya kısa çizgi (–) konur ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir. Fiilin sonuna konan kısa çizgi (–), “mak, mek” diye okunur. Örneğin “yırt–” fiil kökü yırtmak olarak okunur.
İPUCU Bir sözcüğün kökünün isim kökü mü fiil kökü mü olduğunu bulmanın en kolay yolu sözcüğün köküne -mak / mek mastar eki getirip denemektir.
Örnek(ler)
geçit → kökü geçtir → mastar eki eklersek geçmek olur→ geçmek sözcüğü anlamlı olduğu için geç fiil köküdür.
Yalnız bunu yaparken aşağıda anlatacağımız sesteş ve ortak kök özelliklerinin göz önünde bulundurulması gerekir.
Yazılışları aynı olmasına rağmen anlamları ve türleri farklı olan köklere sesteş kök denir.
Örnek(ler)
» Hayvanat bahçesindeki kaz elini ısırmış.
Burada ise yukarıda fiil kökü olarak kullanılan kaz sözcüğünün isim kökü olarak kullanıldığını görüyoruz. Çünkü burada sözü edilen kümes hayvanı olan kazdır
UYARI Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmaz.
SESTEŞ KÖK | İSİM | FİİL | |||
gül | → | gül | çiçek, bitki | gül- | gülmek |
yaz | → | yaz | mevsim adı | yaz- | yazı yazmak |
kan | → | kan | damarlarımızdaki kırmızı sıvı | kan- | inanmak |
var | → | var | mevcut, bulunan | var- | ulaşmak |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ YOK |
Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen köklere ortak kök denir. Ortak kökler arasında anlam ilişkisi vardır.
ORTAK KÖK | İSİM | FİİL | |
göç | → | göç | göç- |
tat | → | tat | tat- |
şiş | → | şiş | şiş- |
boya | → | boya | boya- |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ VAR |
Sesteş kök ile ortak kök arasındaki fark: Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmazken ortak kökler arasında belirgin bir anlam ilişkisi vardır.
SÖZCÜKTE YAPI KONUSUNUN TÜM BAŞLIKLARI
⇒Kök (İsim Kökleri Fiil Kökleri) Konu Anlatımı
⇒Ek (Yapım Ekleri Çekim Ekleri) Konu Anlatımı
⇒Gövde (İsim Gövdeleri Fiil Gövdeleri) Konu Anlatımı
⇒Yapı Bakımından Kelimeler (Basit Türemiş Birleşik) Konu Anlatımı [YGS KPSS]
⇒Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler Konu Anlatımı [6. Sınıf]
Bir sözcükteki ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir. Sözcüğün
kökü, sözcüğün tamamıyla anlamca ilişkili olmalıdır. İsim kökü, fiil kökü, ekler, çekim ekleri, yapım ekleri Sınıf Kökler Konu Anlatımı, Kökle Konu Anlatımı, 5. Sınıf Türkçe, 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı
Bir sözcükteki ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir. Sözcüğün kökü, sözcüğün tamamıyla anlamca ilişkili olmalıdır.
Örnek:
elma ağaç kök masa
Bu kelimeler kök halindedir.
İsim (Ad) Kökü
Bir varlığı, duyguyu ve kavramı belirten köklerdir. Bu köklerin sonuna -mak / -mek mastar ekleri
getirilemez
Örnek:
elma-mek ya da yaprak-mak
diyemeyiz.
Fiil (Eylem) Kökü
İş, oluş, hareket bildiren köklerdir. Bu kökler mak / mek mastar eklerini alabilir
Örnek:
Geliyorum kelimesinin kökü gel- olduğuna göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Gel-mek
Örnek:
Yatarken kelimesinin kökü yat- göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Yat-mak
5. Sınıf Kök (İsim Kökü - Fiil Kökü)Konu Anlatımı, 5. Sınıf Kökler Konu Anlatımı, Kök (İsim Kökü - Fiil Kökü)Konu Anlatımı