Ittihat Ve Terakki Cemiyetinin Kurucuları
kaynağı değiştir]
Tıbbiye'nin üçüncü sınıfındaki Selanikli Nâzım, öğrenimini tamamlaması ve bir yandan da örgüt için faaliyet göstermesi için yılında cemiyet tarafından Paris'e gönderildi, Paris Tıp Fakültesi'ne kaydoldu. Kendisinden, o sırada Paris'te bulunan ve Jön Türkler arasında etkin bir isim olan Ahmed Rıza Bey’i cemiyete üye yapması istenmişti. Ahmet Rıza Bey, yılında Bursa Maarif Müdürü iken bir görevle Paris’e gitmiş ancak geri dönmeyip Paris'e yerleşmiş bir Osmanlı aydını idi. Ülkeyi ve halkı kurtarmanın ancak pozitif bilimleri ve eğitimi yaymakla mümkün olacağını düşünüyor; düşüncelerini padişaha layihalar halinde sunmanın yanı sıra bastırıp dağıtıyor ve Le Jeune Turque gazetesinde siyasi yazılar yazıyordu.[11] Yazıları Paris’e kaçan öğrenciler arasında yankı uyandıran Ahmet Rıza, Selanikli Nazım’ın teklifini kabul etti ve cemiyetin Avrupa teşkilatı kuruldu. Avrupa’da faaliyet gösteren muhalifler Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti adı altında birleşti. Avrupa teşkilatının başkanı Ahmet Rıza, üyeleri Selanikli Nazım, Şerafettin Mağmumi ve Milaslı Halil Bey (Menteşe) idi.[12] Terakki ve İttihat, Aralık ’ten itibaren Türkçe “Meşveret" gazetesini ve onun eki olan Fransızca "Mechevéret Supplément" adlı yayınları çıkardı.[11]
Mizancı Murat Bey[değiştir kaynağı değiştir]
Cemiyet zamanla içinde birliği sağlamakta güçlük çekmeye başladı ve yılında meclis içinde yeni muhalif partiler ortaya çıktı. Eylül ’deki kongreden sonra kurulan Hürriyet ve İtilaf Fırkası, en büyük rakipti. Şubat 'de yapılan meclis seçimleri, yaşanan şiddet olayları ve yolsuzluklar nedeniyle tarihe Sopalı seçim olarak geçti ve hemen her yerde İTC adayları kazandı. Bunun üzerine muhalefet seçim sonuçlarını gayrimeşru ilan ederken; ordu içinde Halâskâr Zâbitân adıyla, İTC iktidarına son vermeyi hedefleyen bir örgüt ortaya çıktı. 16 Temmuz 'de, Halâskâr Zâbitân grubunun muhtırası üzerine Said Paşa başkanlığındaki İTC kabinesi istifa etmek zorunda kaldı.
Gazi Ahmed Muhtar Paşa'nın kurduğu Büyük Kabine, İTC egemenliğine son vermeyi hedefliyordu. Bu amaçla öncelikle Şubat 'de yapılan seçim iptal edilerek meclis feshedildi.
Ekim 'de çıkan Birinci Balkan Savaşı'nın kısa zamanda hezimete dönüşmesi üzerine şiddetli bir milliyetçilik politikası benimseyen cemiyet; yenilginin suçunu hükûmete yükledi. 23 Ocak tarihinde Enver Bey öncülüğünde silahlı bir grubun Bâb-ı Âli'de toplantı halindeki hükûmeti basması, Harbiye Nazırı Nâzım Paşa'yı öldürmesi ve sadrazam Kâmil Paşa'nın kafasına silah dayayarak istifaya zorlaması ile İttihat ve Terakki, askerî darbe ile iktidarı ele geçirdi.
Cemiyet iktidarı ele geçirdikten sonra yine kendi hükûmetini kurmadı ve Mahmud Şevket Paşa'yı sadrazamlığa getirdi. Ancak 11 Haziran tarihinde Mahmut Şevket Paşa'nın bir suikasta kurban gitmesi üzerine cemiyet, iktidarda ağırlığını koydu.
Düzenlenen kongrede artık hükûmeti denetleyen bir örgüt değil, iktidar partisine dönüşmeye karar verildi. Fırka reisi Said Halim Paşa sadrazamlığında kapsamlı bir diktatörlük yönetimi kuruldu. Mahmud Şevket Paşa suikastı ile ilgili görülen 24 kişi idam edildi, cemiyete muhalif dolayında kişi Sinop'a sürüldü; muhalif gazeteler kapatıldı.
Cemiyetin ileri gelenlerinden Enver Bey'in I. Balkan Savaşı'nda kaybedilen Edirne'yi geri alması ile cemiyetin saygınlığı yeniden arttı. Harbiye Nazırı olarak atanan Enver Paşa, Talat ve Cemal Paşa ile birlikte partinin önderi oldu.
İktidar partisi olarak İttihat ve Terakki Fırkası[değiştir İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Ermeniler ()
Kaynakça
Arşiv Belgeleri ve Gazeteler
BOA. DH. MUİ., /76
BOA. DH. ŞFR, 52/
Tanin, No: , 7 Eylül
Tanin, No, 10 Aralık
Tanin, No, 12 Aralık
Kitap ve Makaleler
Akşin, Sina (), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul
Avagyan, Arsen, Minassian, Gaidz F. (), Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul
Birinci, Ali (), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul
Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat-ı İhtilaliyyesi İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, İstanbul ()
Gürün, Kamuran (), Ermeni Dosyası, Ankara
Karacakaya, Recep (), “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler ()”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3), s.
Orel, Şinasi, Yuca, Süreyya (), Ermenilerce Talat Paşa&#;ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, Ankara
Petrosyan, Yuriy Aşatoviç (), Sovyet Gözüyle Jön Türkler, Ankara
Shaw, Stanford J. &#; Kural Shaw, Ezel (), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul
Sonyel, Salahi R. (), İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana&#;da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları, Ankara
Süslü, Azmi (), Ermeniler ve Tehcir Olayı, Ankara
Talat Paşanın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul[:en]
Arşiv Belgeleri ve Gazeteler
BOA. DH. MUİ., /76
BOA. DH. ŞFR, 52/
Tanin, No, 10 Aralık
Tanin, No, 12 Aralık
Kitap ve Makaleler
Aksin, Sina (), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul
Avagyan, Arsen, Minassian, Gaidz F. (), Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul
Birinci, Ali (), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul
Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat-ı İhtilaliyyesi İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, İstanbul ()
Gürün, Kamuran (), Ermeni Dosyası, Ankara
Karacakaya, Recep (), “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler ()”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3), s.
Orel, Şinasi &#; Yuca, Süreyya (), Ermenilerce Talat Paşa&#;ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, Ankara
Petrosyan, Yuriy Aşatoviç (), Sovyet Gözüyle Jön Türkler, Ankara
Shaw, Stanford J. &#; Kural Shaw, Ezel (), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul
Sonyel, Salahi R. (), İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana&#;da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları, Ankara
Süslü, Azmi (), Ermeniler ve Tehcir Olayı, Ankara
Talat Paşanın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul
Tanin, No: , 7 Eylül
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul
kaynağı değiştir]
İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Ermeniler ()
Kaynakça
Arşiv Belgeleri ve Gazeteler
BOA. DH. MUİ., /76
BOA. DH. ŞFR, 52/
Tanin, No: , 7 Eylül
Tanin, No, 10 Aralık
Tanin, No, 12 Aralık
Kitap ve Makaleler
Akşin, Sina (), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul
Avagyan, Arsen, Minassian, Gaidz F. (), Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul
Birinci, Ali (), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul
Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat-ı İhtilaliyyesi İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, İstanbul ()
Gürün, Kamuran (), Ermeni Dosyası, Ankara
Karacakaya, Recep (), “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler ()”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3), s.
Orel, Şinasi, Yuca, Süreyya (), Ermenilerce Talat Paşa&#;ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, Ankara
Petrosyan, Yuriy Aşatoviç (), Sovyet Gözüyle Jön Türkler, Ankara
Shaw, Stanford J. &#; Kural Shaw, Ezel (), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul
Sonyel, Salahi R. (), İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana&#;da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları, Ankara
Süslü, Azmi (), Ermeniler ve Tehcir Olayı, Ankara
Talat Paşanın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul[:en]
Arşiv Belgeleri ve Gazeteler
BOA. DH. MUİ., /76
BOA. DH. ŞFR, 52/
Tanin, No, 10 Aralık
Tanin, No, 12 Aralık
Kitap ve Makaleler
Aksin, Sina (), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul
Avagyan, Arsen, Minassian, Gaidz F. (), Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul
Birinci, Ali (), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul
Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat-ı İhtilaliyyesi İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, İstanbul ()
Gürün, Kamuran (), Ermeni Dosyası, Ankara
Karacakaya, Recep (), “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler ()”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3), s.
Orel, Şinasi &#; Yuca, Süreyya (), Ermenilerce Talat Paşa&#;ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, Ankara
Petrosyan, Yuriy Aşatoviç (), Sovyet Gözüyle Jön Türkler, Ankara
Shaw, Stanford J. &#; Kural Shaw, Ezel (), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul
Sonyel, Salahi R. (), İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana&#;da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları, Ankara
Süslü, Azmi (), Ermeniler ve Tehcir Olayı, Ankara
Talat Paşanın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul
Tanin, No: , 7 Eylül
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul
Cemiyet 22 Eylül tarihinde Selanik'te bir gizli kongre daha düzenledi. Mustafa Kemal kongreye Trablus delegesi olarak katıldı. Kongrede yaptığı konuşmasında partiyi tenkit etti. Cemiyet içinde zabitlerin (subayların) bulunmaması gerektiğini, siyasetle uğraşanların ise askerlik görevini bırakması gerektiğini söyledi. Aksi halde askerî emir-komuta zincirinin, cemiyetin hiyerarşisi ile karışacağını ve askerî disiplinin sekteye uğrayacağını öne sürdü. Ona göre cemiyet, komita hüviyetinden çıkmalı ve partileşmeliydi.[19] Birçok parti yöneticisi Mustafa Kemal'in görüşlerine katılmadı. Sadece daha önceki kongrede aynı fikri savunmuş olan Kâzım Karabekir destekledi. Bu tarihten sonra Mustafa Kemal siyaseti yılına kadar bırakmış, sadece askerlikle ilgilenmeye başlamıştır.