Işık Somut Mu Soyut Mu

Duyularımızdan (görme, işitme, koklama, dokunma, tatma) herhangi biriyle algılayabildiğimiz kavram ve varlıkları karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir. 

Örnek

Masa, rüzgâr, ses, ışık, yağmur, gölge, yol, su, koku, hava&#;

Görme Duyusu: Ağaç, sıra, masa gibi gözle görülebilen her şey somuttur.

İşitme Duyusu: Ses, gürültü, hışırtı, şırıltı gibi kulağımızla işitebildiğimiz her şey somuttur.

Tat Alma Duyusu: Tatlı, ekşi, tuzlu gibi dilimizle tadabildiğimiz her şey somuttur.

Koklama Duyusu: Parfüm, koku, koklama ile ilgili her şey somuttur.

Dokunma Duyusu: Hava, rüzgâr başta olmak üzere tenimizle hissettiğimiz her şey somuttur.

Not: Somut-soyut anlamlı sözcüklerden bazıları sürekli karıştırılır. Bu anlamda "rüzgâr, hava" sözcükleri sürekli karşımıza çıkar. Bu kavramları tenimizle hissettiğimiz için bunlar somut anlamlıdır. Soğuk bir kış günü dışarıda gezdiğimizde kulak memelerimiz, burnumuz kıpkırmızı olur. Yine sıcak bir havada vücudumuzu hemen ter basar. Bu da dokunma duyumuzla bizim havayı hissettiğimiz anlamına gelir. Rüzgâr için de aynı durum söz konusudur.

Soyut Anlam

Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılanamayan; var olduklarını akıl ve sezgilerimizle kabul ettiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklere denir. 

Örnek

Sevgi, cesaret, heyecan, korku, iyilik, özlem, huzur, güzellik, dostluk, akıl, aşk, kin, ruh&#;

Not: Bazen somut anlamlı sözcükler mecazlaşarak soyut anlam kazanabilir. Bu kelimeler anlamları dışında kullanıldıklarından soyutlaşır.

Örnek

Kafasını taşa vurunca hastanelik oldu. (somut-gerçek)
Bu soruyu yapmak için kafa gerek. (soyut-mecaz)

Cümleleri somut-soyut anlamlı sözcükler açısından değerlendiğimizde "kafa" sözcüğü birinci cümlede insanın baş kısmını oluşturan organ anlamını verdiğinden gerçek ve somut anlamlı; ikinci cümlede ise "beyin" anlamında kullanıldığından soyut anlamlıdır.

Örnek

Kalbinden iki yıl önce operasyon geçirmişti. (somut-gerçek)
Onda kalp yok sanki, çok merhametsiz. (soyut-mecaz)

"Kalp" sözcüğü birinci cümlede insan vücudunun bir parçası anlamında kullanılmış dolayısıyla somut anlamlıdır. İkincisinde ise "merhametsiz" anlamında kullanıldığı için soyut anlamlıdır. 

Örnek

Sert yatakta yatmaya başladığı günden bu yana bel ağrısı azalmış. (somut-gerçek)
Öğretmenimiz bizi sert bir şekilde uyardı. (soyut-mecaz)

"Sert" sözcüğü birinci cümlede sert bir nesne anlamında olduğu için somut anlamda kullanılmıştır. İkinci cümlede "davranma" anlamında yani soyut anlamda kullanılmıştır.

Örnek

Yolunu kaybeden kişiyi herkes aramaya koyuldu. (somut-gerçek)

Somut-soyut anlamlı sözcükler açısından değerlendiğimizde "yol" kelimesi birinci cümlede "üzerinde seyredilen yer" anlamında olduğu için somut anlamda kullanılmıştır. İkincisinde "yöntem" anlamına dönüşerek soyut bir anlam kazanmıştır.

Not: Somutlama, soyutlamanın tersi olup genellikle benzetme ve kişileştirmelerle yapılır. Aslında soyut olan bir kelimenin bir şekilde somut bir özellik kazanmasıdır.

Örnek

Ölüm, kara bir trendir.

"Ölüm" kelimesi aslında soyut bir sözcüktür. Burada benzetme yoluyla somutlaştırma yapılmıştır.

Örnek

Gönül uslan artık vakit çok geç.

"Gönül" kelimesi "benlik, his" anlamına gelen soyut bir kavramdır. Cümlede gönül kelimesi kişileştirilmiş dolayısıyla somut bir anlam kazanmıştır. Yani gönül bir çocuğa benzetilmiştir.

Ayrıca bakınız

Somut Anlam

Duyu organlarımızla (göz, kulak, dil, deri, burun) algılayabildiğimiz kavramları karşılayan sözcükler somut anlamlıdır.

Somut anlamlı sözcükler; toprak, bulut, ışık, rüzgâr, köpük, ışık, çocuk, cızırtı, yeşermek &#; gibi nesneleri ve durumları karşılar.

Soyut Anlam

Duyu organlarımızla algılayamadığımız, akıl yoluyla algılayabileceğimiz kavramları karşılayan sözcükler soyut anlamlı sözcüklerdir.

Soyut anlamlı sözcükler; sevgi, umut, hayal, barış, sıkıntı, evlilik, çocukluk, özlemek&#; gibi kavramları yansıtır.

Dikkat!

Soyut kavramların, somut anlamlı sözcükler aracılığıyla anlatılmasına somutlama denir. Bu anlatım yönteminde amaç, soyut kavramları anlaşılır duruma getirmektir:

cümlesinde soyut anlamlı “ruh” sözcüğü “ilaç” sözcüğü aracılığıyla somutlaştırılmıştır. “Bütün umutlarımız suya düştü.” cümlesinde de benzer bir anlatıma başvurulmuştur.

Somutlamada genellikle soyut bir kavramın somut bir kavrama benzetilmesi söz konusudur. Örneğin

• Arkadaşlık her zaman gölge veren bir ağaçtır.

cümlesinde “arkadaşlık” kavramı, gölge veren bir ağaca benzetilerek somutlaştırılmıştır.

Genel Anlam &#; Özel Anlam

Anlam kapsamı geniş sözcüklere genel anlamlı sözcükler, anlam kapsamı daha dar olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.

Bu sözcüklerin yer aldığı cümlelerde genelden özele ya da özelden genele bir anlatım oluşur. Örneğin

• , doğadaki tüm tehlikede.

cümlesinde düşüncenin sıralanışı bakımından özelden genele bir anlatım vardır. “Kuşlar”, “balıklar”, “bitkiler” özel anlamlı; “doğadaki tüm canlılar” ise genel anlamlıdır.

Genel Anlamlı &#; Özel Anlamlı

varlık ⇒ canlı

kuş ⇒ serçe

sanat ⇒ resim

kıta ⇒ Avrupa

dal ⇒ yaprak

Türkiye ⇒ Ankara

Maddesel varlığı bulunan her şeyin adı somut, maddesel varlığı bulunmayanların adı ise soyuttur.

Ses, ışık, rüzgâr, koku, elektrik, hava, sıra, masa, kitap sözcükleri somut adlardır, çünkü bunlar, maddesel olarak vardır.

Güzellik, doğruluk, hüzün, rüya, hayal, özlem, nefret, öz­gürlük sözcükleri ise soyut adlardır, çünkü bunların mad­desel varlıkları yoktur.

TAKTİK:

Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz şeyler somut, algılayamadıklarımız ise soyuttur.

Örneğin, &#;öksürük, uzun, gürlemek&#; sözcükleri somut; &#;zenginlik, üzüntü, iyilik&#; sözcükleri ise soyuttur.

DİKKAT:

Kimi sözcüklerin somut mu soyut mu oldukları cümledeki j anlamlarına bağlıdır.

Örneğin, &#;tatlı&#; sözcüğü &#;Tatlı bir şeyler yemesi yasaktı.&#; i cümlesinde somut; &#;Tatlı bir kızcağızdı.&#; cümlesinde ise i soyut anlamdadır Kısaca diyebiliriz ki bir sözcük gerçek i anlamında somutken mecaz anlamda kullanıldığında i soyut anlam kazanır.

SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soyut bir sözcük somut bir varlığa ad olmuştur?

A) Duygu gelişimi de düşünce gelişimi kadar önemli bir konudur.

B) Gençlik, insan ömrünün en güzel dönemidir.

C) Bugün ben bir güzel gördüm saçları sümbüle benzer.

D) Kadınlık bizde kalsın dedik, yine ezilen bizler olduk.

E) Acı, insan yaşamından eksik olmaz, sevinç oldukça.

CEVAP

C seçeneğinde &#;güzel&#; sözcüğü soyutken &#;bir kadına, sevgiliye&#; ad olarak somut anlam kazanmıştır. Diğer seçenekler­de ise sözcükler soyut anlamlarında kullanılmıştır. Doğru cevap C&#;dir.

Maddesel varlığı bulunan her şeyin adı somut, maddesel varlığı bulunmayanların adı ise soyuttur.

♦          Ses, ışık, rüzgâr, koku, elektrik, hava, sıra, masa, kitap sözcükleri somut adlardır, çünkü bunlar, maddesel olarak vardır.

♦           Güzellik, doğruluk, hüzün, rüya, hayal, özlem, nefret, öz­gürlük sözcükleri ise soyut adlardır, çünkü bunların mad­desel varlıkları yoktur.

Kimi sözcüklerin somut mu soyut mu oldukları cümledeki anlamlarına bağlıdır.

Örneğin, &#;tatlı&#; sözcüğü &#;Tatlı bir şeyler yemesi yasaktı.&#; cümlesinde somut; &#;Tatlı bir kızcağızdı.&#; cümlesinde ise soyut anlamdadır. Kısaca diyebiliriz ki bir sözcük gerçek anlamında somutken mecaz anlamda kullanıldığında soyut anlam kazanır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soyut bir sözcük somut bir varlığa ad olmuştur?

A)    Duygu gelişimi de düşünce gelişimi kadar önemli bir konudur.

B)    Gençlik, insan ömrünün en güzel dönemidir.

C)    Bugün ben bir güzel gördüm saçları sümbüle benzer.

D)    Kadınlık bizde kalsın dedik, yine ezilen bizler olduk.

E)    Acı, insan yaşamından eksik olmaz, sevinç oldukça.

CEVAP

C seçeneğinde &#;güzel&#; sözcüğü soyutken &#;bir kadına, sevgiliye&#; ad olarak somut anlam kazanmıştır. Diğer seçenekler­de ise sözcükler soyut anlamlarında kullanılmıştır. Doğru cevap C&#;dir.

Somut anlamlı sözcükler cümle içinde mecaz anlamda kullanıldıklarında soyut anlam kazanır.

♦          Işık şimdi daha yatay gelmeye başlamıştı yeryüzüne.

           Somut

♦           Onda bir ışık görebilsem, ona tümden bağlanacağım.

Soyut

Soyut / Somut anlamlı sözcükleri bulmada pratik yöntem : Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz şeyler somut, algılayamadıklarımız ise soyuttur. Örneğin, &#;öksürük, uzun, gürlemek&#; sözcükleri somut; &#;zenginlik, üzüntü, iyilik&#; sözcükleri ise soyuttur.

Soyut &#; somut kelimeler açıklama ve örnek cümleler verdik.