Bütün canlı hücrelerde bulunur. Doğada genellikle büyük moleküller halindedir. Vücuda alınan bu büyük moleküllerin hücrelere iletilmesi için canlı tarafından sindirilmesi ve uygun molekül büyüklüğüne kadar parçalanması gerekir. Karbonhidratlar birinci dereceden enerji verici olarak kullanılırlar. Karbonhidratlar en çok ekmek, makarna, fasulye, patates, kepek, pirinç, tahıl ve hububat içinde bulunurlar. Karbonhidratlar vücutta en çok bulunan üçüncü besin maddesidir. Yapı taşları glikozdur. Depo şekli hayvanlarda glikojen bitkilerde ise nişasta şeklindedir. Kimyasal sindirimi ağızda başlar. DNA, RNA ve ATP'nin yapısına katılır.
Monosakkaritler
Monosakkaritler sindirimle (hidroliz) daha küçük birimlere parçalanamayan şekerlerdir. Karbonhidratlar içerisinde hücre zarından sadece monosakkaritler geçebilir. Besinler ile alındıklarında sindirilmeden kana geçerler. Dehidrasyon ile disakkarit veya polisakkarit olabilirler. Monosakkaritler içerisindeki karbon sayılarına göre gruplandırılır.
Haberin Devamı
İYİ KARBONHİDRATLAR (YÜKSEK KALİTELİ)
Yüksek kaliteli karbonhidratlarda vitamin, mineral ve lif bol miktarda bulunur. Bu karbonhidratlar lifli oldukları için ve kimyasal yapılarından dolayı sindirilirken daha fazla enerji yakılmasına sebep olurlar. Böylece daha az kalori alır ve daha uzun süre kalori yakarsınız. Metabolizmanız daha hızlı çalışır.
Nelerde bulunur; Tam tahıllı ekmek, yeşil sebzeler, kepek gevrekleri, esmer pirinç, baklagiller.
KÖTÜ KARBONHİDRATLAR (DÜŞÜK KALİTELİ )
Düşük kaliteli karbonhidratlar vücudumuz tarafından kolayca sindirilen küçük şeker molekülleri ve az miktarda lif içerirler. Bu gıdalardan alınan kaloriler yağa dönüştürülür. Kan şekerini bir anda yükseltir, yorgun hissetmenize sebep olur. Kötü karbonhidratlar her ne kadar damak tadınıza uygun olsa bile sağlınız açısından tehlikeli olabilirler.
Nelerde bulur; Şekerler ve şekerli yiyecekler, reçel, bal, kek, meyve suları, beyaz nişastalı ve unlu yiyecekler, pasta, tatlı, kuru meyveler.
kaynağı değiştir]
Ana madde: Disakkarit
Sofra şekeri olarak da bilinen sükroz(sakkaroz), yaygın bir disakkarittir. İki monosakkaritten oluşur: D-glikoz (solda) ve D-fruktoz (sağda).
Birleştirilmiş iki monosakkaride disakkarit denir ve bunlar en basit polisakkaritlerdir. Sakkaroz ve laktoz birer disakkarit örneğidir. Bir dehidrasyon reaksiyonu yoluyla oluşturulan ve bir monosakaritten bir hidrojen atomunun ve diğerinden bir hidroksil grubunun kaybıyla sonuçlanan bir glikosidik bağ olarak bilinen bir kovalent bağ ile birbirine bağlanan iki monosakkarit biriminden oluşurlar. Değiştirilmemiş disakkaritlerin formülü C12H22O11'dir. Çok sayıda disakkarit türü olmasına rağmen, bazı disakkaritler özellikle diğerlerine göre daha önemlidir.
Sakkaroz, en bol bulunan disakkarittir ve karbonhidratların bitkilerde taşındığı ana formdur. Bir D-glikoz molekülü ve bir D-fruktoz molekülünden oluşur. Sistematik adı O-α-D-glucopyranosyl-(1→2)-D-fructofuranoside şeklindedir.
Monosakkarit: Glikoz ve fruktoz
Halka tipleri: glikoz bir piranozdur ve fruktoz bir furanozdur.
Bağlanma şekli: α-D-glukozun 1 numaralı (C1) karbonundaki oksijen, D-fruktozun C2'sine bağlıdır.
-oside soneki (sucrose), her iki monosakkaritin anomerik karbonunun glikosidik bağa katıldığını gösterir.
Bir D-galaktoz molekülü ve bir D-glikoz molekülünden oluşan bir disakkarit olan laktoz, memeli sütünde doğal olarak bulunur. Laktozun sistematik adı O-β-D-galactopyranosyl-(1→4)-D-glucopyranose şeklindedir. Diğer önemli disakkaritler arasında maltoz ve selobiyoz bulunur. Disakkaritler, indirgeyici ve indirgeyici olmayan disakkaritler olarak ikiye ayrılır. Fonksiyonel grup başka bir şeker birimi ile bağda mevcutsa, buna indirgeyici disakkarit veya biyoz denir.
Beslenme[değiştir kaynağı değiştir]
Beslenme ile alınan karbonhidratların vücutta üç önemli fonksiyonu bulunmaktadır. İlki, vücudun başlıca enerji kaynağı olmasıdır. İkincisi, glikoprotein ve glikolipid gibi türevlerle vücudun tüm doku ve hücrelerinde yapı taşı olarak kullanılmasıdır. Üçüncüsü ise sindirilemeyen karbonhidratların (diyet liflerinin) sindirime olan olumlu etkileridir.[17]
Yiyeceklerde tüketilen karbonhidrat, diğer birçok gıdada basit şekerler için gram başına kilokalori,[18] ve kompleks karbonhidratlar için gram başına ila kilokalori arası enerji verir.[19] Nispeten yüksek karbonhidrat seviyeleri; tatlılar, kurabiyeler ve şekerlemeler, sofra şekeri, bal, alkolsüz içecekler, ekmekler ve krakerler, reçeller ve meyve ürünleri, makarnalar ve kahvaltılık tahıllar dahil olmak üzere işlenmiş gıdalar veya bitkilerden yapılan rafine gıdalar ile ilişkilidir. Daha düşük miktarlarda karbonhidrat genellikle fasulye, yumru kökler, pirinç ve rafine edilmemiş meyveler dahil olmak üzere rafine edilmemiş gıdalarla ilişkilendirilir.[20] Süt yüksek oranda laktoz içermesine rağmen, hayvansal bazlı gıdalar genellikle en düşük karbonhidrat seviyelerine sahiptir.
Organizmalar tipik olarak tüm karbonhidrat türlerini enerji elde etmek için metabolize edemezler. Glikoz her yerde erişilebilir bir enerji kaynağıdır. Birçok organizma aynı zamanda diğer monosakkaritler ve disakkaritleri metabolize etme yeteneğine de sahiptir, ancak genellikle önce glikoz metabolize olur. Örneğin Escherichia coli'de, lak operon mevcut olduğunda laktozun sindirimi için enzimler devreye girecektir, ancak hem laktoz hem de glikoz mevcutsa, lak operon bastırılır, bu da ilk önce glikozun kullanılmasına neden olur. Polisakkaritler aynı zamanda yaygın enerji kaynaklarıdır. Birçok organizma nişastaları kolayca glikoza parçalayabilir. Ancak çoğu organizma, selüloz, kitin ve arabinoksilanlar gibi diğer polisakkaritleri metabolize edemez. Bu karbonhidrat türleri bazı bakteri ve protistler tarafından metabolize edilebilir. Örneğin geviş getiren hayvanlar ve termitler, selülozu işlemek için mikroorganizmaları kullanır. Bu kompleks karbonhidratlar çok sindirilebilir olmasalar da, insanlar için diyet lifi adı verilen önemli bir diyet öğesini temsil ederler. Lif, diğer faydalarının yanı sıra sindirimi artırır.[21]
Ulusal Tıp Enstitüsü, Amerikalı ve Kanadalı yetişkinlerin diyet enerjisinin %45 ila 65'ini tam tahıllı karbonhidratlardan almasını önermektedir.[22]Gıda ve Tarım Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü ortaklaşa, ulusal beslenme kılavuzlarının toplam enerjinin %'ini karbonhidratlardan, ancak yalnızca %10'unu doğrudan şekerlerden belirlemesini önermektedir.[23] tarihli bir Cochrane Sistematik İncelemesi, tam tahıl diyetlerinin kardiyovasküler hastalıkları etkileyebileceği iddiasını destekleyecek yeterli kanıt olmadığı sonucuna varmıştır.[24]
Sınıflandırma[değiştir kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Karbonhidrat ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.