DOKUMA KUMA HESAPLARI
Hesaplamalarn daha iyi anlalabilmesi için aada iki diyagram verilmitir. (a) da verilen diyagram, mamül kumala ham kuman tezgahtaki kuma boyutlar arasndaki ilikiyi, (b) ise tezgah üzerindeki kuman atk ve çözgü ipliklerinin nasl olutuunu göstermektedir. Bu diyagramlar tüm dokuma hesaplar için yardmc olacaktr.
1 Tarak Numarasnn Hesaplanmas
Tarak numaras, taran 10 cm'deki di adedidir. Taran ince veya kaln seçimi sadece ipliin incelik veya kalnlna bal olmayp, iplik düümlerinin de tarak dilerinden rahatça geçebilmelerine baldr.
Kullanlan ince bir iplik için kaba ve küçük numaral tarak alnrsa tarak dileri kaln olacandan dokuda açklklar yapabilir. Bu da dinklenmeyen kumalar için kuman görüntüsü açsndan salkl deildir. Tarak numaras ne kadar büyük, yani ne kadar ince olursa taran her tefe vuruunda atk ipliini dokuya sktran darbesi o kadar fazla olacandan, kuman dokusu o derece sk olur. Bu nedenle tarak numarasn seçerken kuman desenin önemi çok büyüktür [7].
Örnek olarak taran 1 cm'sinden geçirilecek tel adedi olsa :
10 numaral taran her diinden 10'ar,
20 numaral taran her diinden 5'er,
50 numaral taran her diinden 2'er,
numaral taran her diinden 1'er tel geçirilmelidir.
Tarak numarasnn tespiti için u formül uygulanr:
TN = ( TÇS x 10 ) / (TE x N )
TN : Tarak Numaras
TÇS : Toplam Çözgü Says
TE : Tarak Eni
N : Bir Diten Geçen Tel Says
Ayrca tarak enini bilinmedii durumlarda ise u ekilde hesaplanabilir:
TN = [ ÇS - ÇS x ( KA + 6 ) / ] / N x 10
ÇS : Çözgü Skl (tel/cm)
KA : Atk Büzülmesi (%)
2 Kuma Analizine Göre Çözgü ve Atk plii Says
Mamül kumata çözgü ve atk yönünde 1 cm'deki iplik says o kuman cm'deki younluunu yani sklnn vermektedir. Çözgü iplik says için kuman eni ile kenarlar ve zemin için çözgü sklklar, atk iplik says için ise kuman boyu ve atk skl önem tamaktadr. Çözgü iplii için fonda tel adedi ve kenar tel adedi ayr ayr hesaplanr ve toplamlar toplam çözgü tel adedini verir [2, 7].
Fonda çözgü tel adedi = Mamül kuma eni x Mamül kumata çözgü skl
Kenar tel adedi = Toplam kenar eni x Kenarda çözgü skl ya da
Kenar tel adedi = (Tarak numaras x ) x 4 formülleriyle hesaplanr.
(Tarak numaras x tamsayya çevrilir.)
3 Kuma Eninde ve Boyunda Meydana Gelen Ksalma Oranna Göre Tarak Eninin ve Çözgü Uzunluunun Hesaplanmas
Dokunan kumalarda çözgü ve atk ipliklerinin kesimeleri neticesinde az da olsa kvrlmalar, dolaysyla iplik boylarnda ksalmalar meydana gelir. Hatta dokunan kuman tezgahtan çktktan sonra hem eninden hem de boyundan ksald tespit edilir. Hele apre ileminden sonra görülen ksalma daha çoktur. pliklerin dokuya girmeden önceki uzunluklar ile dokuya girdikten sonraki uzunluklar, yani yar mamül kumataki uzunluklar arasndaki orana 'ksalma oran' ad verilir. Atk ve çözgü ipliklerindeki ksalma oranlarn bulmak için verilen numune kuma parçasndaki kenar uzunluklar (çözgü ve atk yönünde) ölçülür. Daha sonra ayn numune kumatan çekilen çözgü iplikleri cetvel üzerine gerilerek ipliklerin uzunluklar yeniden tespit edilir. Çözgü ipliinin kumataki uzunluuna a; çekilen çözgü ipliinin gerilmi uzunluuna a' denirse:
Çözgünün ksalma oran (a'-a ) / a' ya eittir.
Atk ipliinin kumataki uzunluuna b; çekilen atk ipliinin gerilmi uzunluuna b' denirse, atknn ksalma oran (b'-b) / b' ye eittir [7].
Bu hesaplamalar yapldnda dier hesaplamalar için dokuma ve apre çekmelerinin bilinmesine gerek kalmayacaktr.
A) Tarak Eni
Atk ipliinin dokudan çekilen gergin uzunluunun, ipliin doku yönünde ölçülen uzunluuna oran ile (b'/ b) kuman bilinen eninin çarpm bize dokunacak olan kuman Tarak enini verir.
Kuman bilinen eni (B) = 80 cm ise
Tarak eni = ( / 10 ) x 80 = 83 cm'dir.
Kuman boyunda meydana gelen ksalma yine ayn artlarla tespit edilir [7].
Ayn zamanda tarak eni; fonda çözgü tel adedi, kenar tel adedi, bir tarak diinden geçen tel adedi, bir tarak diinden geçen kenar tel adedi ve tarak numaras kullanlarak da bulunabilir [2]:
TE = [ (FÇTA / N ) + ( KTA / K ) x 10 ] / TN
TE : Tarak Eni
FÇTA : Fonda Çözgü Tel Adedi
N : Bir Tarak Diinden Geçen Tel Adedi
TN : Tarak Numaras
KTA : Kenar Tel Adedi
K : Bir Tarak Diinden Geçen Kenar Tel Adedi
B) Çözgü pliinin Boyu
Kuman mamül boyu ile çözgü ipliinin gergin uzunluunun kvrml uzunluuna oran ile çarpmna eittir. Yani kuman mamül boyu ( L) 90 m olarak verilmi olsun. Buna göre hesaplanacak çözgü ipliinin boyu:
ÇU = ( a' / a ) x L
Çözgü uzunluu ( ÇU )
ÇU = ( / 10 ) x 90 = m'dir [7].
Çözgü uzunluu hesaplarnda dokumada oluan ksalmalar ve terbiye ilemlerindeki uzunluk kayplarnn yansra dokuma ilemindeki direkt çözgü kayplar (dokuma ilemine balamak için çözgünün makinaya yerletirilmesi esnasnda gerekli olan m'lik bölüm ile sonunda kuma hatt ve çözgü levendi arasnda kalan m'lik bölüm) da eklenebilir. u halde çözgü uzunluu aadaki formül ile hesaplanr:
ÇU : Çözgü Uzunluu
L : Mamül Boyu
ÇF : Çözgü Fazlal
n : Dokumadan oluan ksalmalar ve terbiye ilemlerindeki uzunluk kayplar
ÇU = [ ( KU x ) / ( - n ) ] + ÇF 0
4 Ham Bez Hesaplar
Kuma tezgahtan çkarlnca enden ve boydan çeker. Bu çekmeler ham kuma eninin tarak enine, ham kuma boyunun çözgü uzunluuna oranla küçülmesine yol açt gibi, ham kumata atk ve çözgü sklklarnn tezgahtaki atk ve çözgü sklklarna oranla artmasna yol açar. Öte yandan ham kuman boyutlar terbiye çekmeleri nedeniyle mamül kuman boyutlarndan daha fazla olacaktr. Dolaysyla mamül kuman atk ve çözgü sklklar ham kuman atk ve çözgü sklklarndan daha fazladr [4].
A) Ham Bez Eni ve Boyu
HBE : Ham Bez Eni
HBY : Ham Bez Boyu
B : Mamül Kuma Eni
L : Mamül Kuma Boyu
KA : Mamül Kumata Atk Büzülmesi
KÇ : Mamül Kumata Çözgü Büzülmesi
HBE = B x ( 1 + KA / ) ve HBY = L x ( 1+ KÇ / )
B) Ham Bezin Çözgü Skl
HBÇS : Ham Bezin Çözgü Skl
N : Bir Tarak Diinden Geçen Tel Adedi
TN : Tarak Numaras
HBÇS = TN x N / 10
C) Ham Bezin Atk Skl
HBAS : Ham Bezin Atk Skl
AS : Mamül Kuman Atk Skl
KÇ : Mamül Kumata Çözgü Büzülmesi
HBAS = AS - AS x KÇ /
Daha önce açklanan biçimde toplanan bilgilerden dokuma ilemi için gerekli iplik miktarlar hesaplanabilir. Bunun için mamül kuma özelliklerinden geriye doru gidilerek önce kuman tezgahtaki durumunun saptanmas gerekmektedir [4].
A) Çözgü arl
- Tek renkli çözgülerde arlk hesab
Dokunacak olan kuman çözgü iplii arlnn (ÇA) hesaplanmas için baz deerlerin bilinmesi gerekir.
ÇTS : Çözgü tel says
ÇU : Çözgü uzunluu (m)
Nm : plik numaras (m/g)
m : plik kayp oranlar (%)
ÇA = ( ÇTS x ÇU x ) / [ x Nm x (m) ] (kg)
- Çok renkli çözgülerde arlk hesab
Birden fazla renkte ipliin karm ile meydana getirilen desenli ve kareli kumalarn çözgü iplikleri tek renk çözgü iplii miktarlarnn hesapland biçimde hesaplanr. Ancak burada gerekli olan toplam çözgü arlnn tespit etmek için her renk ipliin çözgü arlnn ayr ayr hesaplanmas gerekir. Bunu için ise yardmc bir desen tablosu hazrlanarak rapor içinde, dolaysyla kuma eninde tekrar eden iplik renkleri saylarla belirtilir. Hesaplamada desenin bir raporundaki deiik her renk ya da numaradaki iplik saysnn rapordaki toplam çözgü saysna bölünmesiyle elde edilen oranlardan (k) yararlanlr [4, 7].
Önce raporun kuma enince tekrar says bulunur. Bu say rapordaki toplam çözgü says ile çarplr. Zemindeki çözgü tel adedinden bulunan sonuç çkarlr. Rapor d arta kalan çözgüler desende önemli bir deiiklik meydana getirmeyecek ekilde taksim edilir. (k) oranlarndan faydalanlarak her iplik türü için iplik saylar ayr ayr hesaplanr. plik numaras olarak da, her bir türün ya da rengin kendi numaras kullanlarak zeminde toplam çözgü iplik miktar hesaplanr. Bu miktara kenar ipliklerinin miktarlar da eklenerek toplam çözgü iplik miktar bulunur.
B) Atk arl
Gerekli olan atk iplik miktarn bulabilmek için yaplan bu hesaplamalarda ayn çözgü hesaplarnda olduu gibi tek renkli atkya sahip dokumalar için ve çok renkli atkya sahip dokumalar olmak üzere iki farkl dokuma tipine göre hesaplama söz konusudur. Her iki durumda da atk iplii miktarn bulabilmek için baz deerlerin bilinmesi gerekir:
HAS : Ham kumata atk iplii skl
TE : Tarak eni (m)
HKU : Ham kuma uzunluu (m)
Nm : Atk iplik numaras (m/gr)
p : Atkda kayp oran (%) [7, 8]
- Tek renkli atklarda arlk hesab
Atk iplii tek renk ve tek tip olan kumalar için yaplan bu hesaplamalarda öncelikle her iletmede farkllk gösterebilen gerek bobine sarma gerekse dokuma esnasnda meydana gelen atk kayb yüzdesi belirlenmelidir. Kaypsz atk miktar hesaplandktan sonra atk kayb yüzdesi buna ilave edilir. Atk arlnn hesaplanmasnda aadaki formül kullanlr:
Atk arl = [ ( HAS x HKU x TE ) / ( Nm x ) ] x [ / (p) ] (kg)
- Çok renkli atklarda arlk hesab
Bu gruba giren atk iplii hesaplamalar deiik renk veya numaral atk iplii içeren kumalar için geçerlidir. Tek renk atk ipliinde olduu gibi hesaplanan iplik miktarlar, desenli kumalarda renk ve numara ayrm yaparak hesaplanrlar. Bu ayrm da desenli çözgü ipliklerinde olduu gibi bir tablosu oluturularak salanr. Bu tablo vastasyla dokunacak kuma uzunluunda her renkten kaç atk atld bulunacaktr. Buradan yola çkarak her renk için ayr ayr atk arl hesab yaplarak gerekli miktarlar bulunur [7, 8]
C) Kuma arl
Bulunan atk ve çözgü iplik miktarlar toplanrsa ham kuma arl bulunur. Ham kuma arl, ham kuma uzunluuna bölünürse 1 m ham kuman arl, kuman alanna bölünürse 1 m² ham kuma arl bulunur.
Mamül kuma arl (g/m) her ne kadar tartm ve ölçüm yoluyla bulunsa da ham kuma arlndan yola çkarak hesap yoluyla da bulunabilir. Bunun için aadaki deerlerin bilinmesi gerekir:
HKA : Ham Kuma Arl (g/m)
TKU : Terbiyedeki Uzunluk Kayb (%)
TKA : Terbiyedeki Arlk Kayb (%)
Eer kuma arl (g/m²) olarak bulunmak isteniyorsa yukardakilere ek olarak mamül kuma eni (B) hesaba katlmaldr
Tel sayısı ipliğin santimetre karedeki atkı ve çözgü sayısıdır. Otel tekstilinde kullanılan kumaşlara bakacak olursak, 57 tel, 63 tel ve 83 tel sayıları kumaş üzerinde bir santimetre karedeki atkı ve çözgü sayılarının toplamına denk gelecektir. Peki tel sayısı arttıkça kumaş dayanıklığı daha mı fazla olur? Buna kesinlikle evet yada hayır diyemeyiz.
Bunun sebebini anlatmadan önce iplik numaralarına da göz atmak isterim. Otel tekstilinde çarşaf ve nevresim kumaşlarında kullanılan çoğu kumaş 30/1 ipliktendir. Bundan farklı olarak az da olsa 20/1 iplik ve pamuk saten, yollu saten grubunda 40/1 iplik kullanılmaktadır. Burada yanıltıcı olabilecek bir nokta var. İplik numarası büyüdükçe ipliğin kalınlığı azalır, yani incelir. 30/1 iplik 40/1 iplikten daha kalındır.
Şimdi yukarıda bahsettiğimiz dayanıklılık ve kalite konusundan bahsedelim. Kumaştaki tel sayısı arttıkça kullanılan ipliğin kalınlığı azalacaktır. Yani 57 tel ve 63 tel kumaşta 30/1 iplik kullanılırken, 83 tel kumaşta 40/1 iplik kullanılıyor. Bu yüzden de 83 tel pamuk saten kumaş 57 tel ranforce kumaştan veya 63 tel akfil kumaştan daha iyi, daha dayanıklı, daha kalitelidir diyemeyiz.
Otel tekstilinde kullanılabilecek en ideal kumaşlar 63 teldir. Ayrıca saten grubu dediğimiz 83 tel pamuk saten, yollu saten kumaşlar da kullanılabilir. 83 telin üstü genellikle gömleklik kumaş olarak adlandırılır ve giyim sektöründe kullanılmaktadır.
İki iplik Kumaş Nasıldır?
İki iplik kumaşların kalitesini belirleyen en önemli unsurlardan biri üretiminde kullanılan ipliktir. Genellikle daha ucuz olduğu için polyester ipliklerle üretilir. Ancak polyester ipliklerle imal edilen çeşitleri diğer kumaş türlerine göre daha ince ve dayanıksızdır. Bunun dışında viskon ve pamuk iplikleriyle imal edilen çeşitleri de mevcuttur.
Şardonlu iki iplik kumaşlarda farklı bir işlem uygulanıyor. Bu işlemde ince uçlu metal teller kullanılarak kumaşın yüzeyindeki lifler çekilir. Bu işlemin yapılma amacı kumaşın çok daha yumuşak ve esnek olmasını sağlamaktır.
İki iplik Kumaş Terletir mi?
Genellikle kışlık kıyafetlerin üretiminde kullanılan iki iplik kumaş terletmez. Kışın pamuk ve polyester ile bir arada üretildiği kıyafetler sıcak tutar.
İki iplik Kumaş Özellikleri
İki iplikleri diğer kumaş türlerinden ayıran en önemli özellik ön ve arka yüzünün farklı olmasıdır. Arka yüzü atlamalı yapılırken ön yüzü daha incedir. Bu farklılık, kıyafetlerdeki estetiği bozmaz ve giyim konforunu olumsuz etkilemez.
Tekstil alanında yaşanan gelişmelerden sonra birçok farklı türde iki iplik kumaşı üretilmeye başlandı. Özellikle gençler tarafından tercih edilen kot görünümlü iki iplik kumaşları, kolay kolay kırışmaz.
İki iplik kumaş yıkama talimatlarına dikkat edildiği takdirde uzun ömürlüdür. Şardonsuz üretilen çeşitler, bebek kıyafetlerinin üretiminde kullanılır.
İki iplik Kumaş Kullanım Alanları
İki iplik kumaşın en çok kullanıldığı kıyafet türlerinin başında kapüşonlu sweatshirt ve ceket modelleri geliyor. Su geçirmeyen iki iplik kumaşı örme kumaştan imal edilen yelek ve hırkalarda sıklıkla kullanılmaktadır.
Futbol, jimnastik, basketbol ve fitness gibi aktif sporlar için özel üretilmiş kıyafetlerde de iki iplik kumaş tercih ediliyor. Spor esnasında hareket özgürlüğü sağlayan bu kumaş türleri, teri içeride muhafaza etmeyip anında dışarı attığı için de tercih sebebidir.
İki iplik Kumaş Esnek midir?
Bu tür kumaşlar çok esnek değildir. Ancak polyviskon ve likra gibi esneme payı yüksek kumaşlarla birlikte üretildiğinde çok daha esnek olur.
İki iplik Kumaş Yıkanınca Çeker mi?
İki iplik kumaş elde ve makinede yıkanabilir. Genellikle pamuk ve polyester iplikleriyle üretildiği için kuru temizlemeye verilmesinde de bir sakınca yoktur.
İki iplik Kumaş Sıcak Tutar mı?
Sıcak tutan bir kumaş türü olduğu için başta kazak, mont ve ceket olmak üzere tüm kışlık kıyafetlerde kullanılır. Bununla birlikte mevsim geçişleri ve serin havalar için üretilen mevsimlik kıyafetlerde de iki iplik kumaşlar tercih ediliyor.