Mondros Ateşkes Antlaşması Ile Ilgili Resimler

BAШ <strong>REDAKTORDAN</strong><br />

Щюрмятли охуъулар!<br />

«Тцрк Ели» журналынын нювбяти – ВЫЫЫ сайынын<br />

сизя тягдим олунмасынын севинъини йашамагдайыг.<br />

Гаршылашдыьымыз чятинликляри дяф етдикдян<br />

сонра мараглы мягалялярля, арашдырмаларла,<br />

зянэин фактларла долу олан бир журналын ишыг цзц<br />

эюрмясинин йаратдыьы фярящ бцтцн язиййятляри<br />

унутдурур.<br />

Бу севинъин цзяриня эялян даща бир севинъ<br />

Тцрк-Ислам Дцнйасында баш верян ирялиляйишлярля<br />

баьлыдыр. Чалышаъаьыг ки, бу кичиъик йердя ону<br />

тягдим едя биляк.<br />

Илк юнъя гейд етмяк истядийимиз - бцтцн мцсялман<br />

цммятинин Рамазан айынын вердийи фязилятлярдян йарарланараг,<br />

бир даща бирлийини, бирэялийини, сямимиййятини нцмайиш<br />

етдирмясидир. Мцсялман цммяти олараг ютян мцддятдя он бир<br />

айын султаныны гаршылайараг, Аллащын (ъ.ъ.) буйругларыны йериня<br />

йетирмякля ъяннятя даща бир аддым йахынлашдыг. Оруъун, ибадятин,<br />

ифтарда бир йердя олманын севинъини, гцруруну йашадыг.<br />

Азярбайъанда ютян щяр илдя оруълуьун, Рамазан байрамынын,<br />

ибадятин мянасыны анлайанларын сайынын артмасы ися чох севиндириъидир.<br />

Диэяр бир юнямли мягам 16 сентйабр 2010-ъу ил тарихдя<br />

Тцркийянин Истанбул шящяриндя Тцрк Дювлятляринин<br />

Башчыларынын Х Зирвя Саммитинин кечирилмяси иля баьлыдыр.<br />

Азярбайъан президенти Илщам Ялийевин дя иштирак етдийи<br />

топлантыны мараглы едян мясялялярдян ян биринъиси бурада<br />

Тцркийя, Азярбайъан, Газахыстан, Гырьызыстанла йанашы<br />

Тцркмянистанын да дювлят башчысынын иштирак етмяси иди.<br />

Икинъиси, узун иллярдир ки, кечирилян эюрцшлярин сонуъунда Тцрк<br />

Дювлятляринин Ямякдашлыг Шурасынын – Тцрк Дювлятляри<br />

Бирлийинин йарадылмасынын шащиди олмаг чох бюйцк гцрур верди.<br />

Азярбайъандакы гярбпярястлярин, постмодернистлярин, анархистлярин<br />

вя с. бу кими милли щисслярдян узаг оланларын аьыз<br />

бцзмясиня, гурулан тяшкилатын щяля чох кювряк олмасына ряьмян<br />

баш верянляря эюря бцтцн Тцрк Миллятини тябрик едирик.<br />

Щадисянин АБШ, Авропа, Русийа вя с. ялагясинин олмамасы<br />

бир чохларынын ону сусгунлугла гаршыламасына сябяб олду.<br />

Амма биз «Тцрк Ели» журналы олараг саммитин гярарларыны<br />

олдуьу кими дяръ етмякля бурада щансы мцщцм ишлярин<br />

эюрцлдцйцнц эюзляр юнцндя ъанландырмаьа чалышаъаьыг.<br />

Бурада Азярбайъанын ярази бцтювлцйцнцн бир даща танынмасы,<br />

Тцрк Банкынын гурулмасы цчцн ишлярин сцрятляндирилмяси,<br />

Ислам Конфрансы Тяшкилаты иля ялагяляря хцсуси<br />

юням верилмяси (Тцрк-Ислам синтези идейасы) вя<br />

с. мясяляляри щяйаъансыз йазмаг мцмкцн<br />

дейил. Саммити бцтювлцкдя шярщ етмякдян узаьыг.<br />

Гярарлары охуйанлар нятиъяни юзляри чыхарсынлар.<br />

Бурада бизим цчцн юнямли сайылан мясялялярдян<br />

бири дя Зирвя Саммитиндя 3 октйабр тарихинин<br />

Тцрк Дювлятляри Эцнц – даща дягиг десяк<br />

Тцрк Дювлятляринин Ямякдашлыьы Эцнц тяйин<br />

едилмясидир. Фяалиййятимизи изляйянляр билирляр<br />

ки, «Мцасир Инкишаф» Иътимаи Бирлийи вя «Тцрк<br />

Ели» журналы олараг Дцнйа Тцркляринин Щямряйлик Эцнцнцн<br />

тяйин олунмасы тяклифи иля чыхыш едирдик. Беля бир гярарын гябул<br />

едилмяси бу ишдя бир дамъы хидмятимизин олмасыны сюйлямяйя<br />

ясас верир. Бундан сонра биз дя щяр ил 3 октйабр тарихини гейд<br />

етмяйя чалышаъаьыг.<br />

Щюрмятли охуъулар!<br />

Баш верянлярин йаратдыьы севинъи йашамагла галмамалыйыг.<br />

Чцнки гаршыда эюрцляси щяля чох ишляримиз вар. Щазырда ян<br />

юнямли ишлярдян бири Тцрк Дцнйасынын интгерасийасынын ясасыны<br />

тяшкил едян алт базанын формалашдырылмасы, йяни Ортаг Тцрк<br />

Ялифбасынын щазырланмасыдыр. Онун реаллашмасы цчцн «Мцасир<br />

Инкишаф» Иътимаи Бирлийи олараг Тцрк Дювлят Башчыларына<br />

цнванланмыш Мцраъиятин имзатоплама кампанийасына башлайараг<br />

иътимаиййятин дястяйини эюстярмяк истяйирик. Ортаг<br />

Ялифбанын щазырланмасы Цмумтцрк дилинин вя с. мясялялярин<br />

баш тутмасына бюйцк тясир эюстяряъяк.<br />

Биз бу ишляри даща сцрятля эюрмяк цчцн тяшкилат олараг фяалиййятимизи<br />

вя тяблиьатымызы эенишляндирмяйи дя гаршыйа гоймушуг.<br />

Журналымызын даща мараглы форма вя мязмунда<br />

эюрцшцнцзя эялмясини, сайтымызын йени дизайнла тяртиб едилмясини,<br />

тядбирляримиздя даща чох мцтяхяссислярин иштиракыны,<br />

«Тцрк-Ислам» Арашдырма Мяркязинин фяалиййятини эенишляндирмяйи,<br />

«Тцрк-Ислам Дцнйасы» Дискуссийа Клубунун базасында<br />

йарадылмыш «Милли Дцшцнъя Институту» Иътимаи Бирлийинин<br />

ятрафында даща чох тялябя эянъин йыьылмасыны, милли йюнцмлц<br />

тяшкилатларын бирлийи сайылан «Милли Тярягги Уьрунда» Иътимаи<br />

Коалисийанын тясир даирясини артырмаьы вя с. мясяляляри планлашдырмышыг.<br />

Бизим фяалиййятимизи йахындан вя узагдан изляйян<br />

щяр кяс заман ютдцкъя сюйлядикляримизин щягигятя чеврилмясинин<br />

шащиди олаъаглар.<br />

Edиtюr:<br />

Щалил Юзтцрк<br />

q<br />

Тясисчи вя баш редактор:<br />

Мцбариз Ашырлы<br />

q<br />

Редактор:<br />

Тарйел Фазилоьлу<br />

Gцlnar Ящмяд<br />

Гейдиййат:<br />

Азярбайъан Республикасы<br />

Ядлиййя Назирлийиндя гейдиййата алыныб.<br />

Гейдиййат нюмряси 2607 - ВЮЕН 2000841282<br />

Тел. (+994 12) 434 34 44<br />

Mob. (+994 55) 250 77 99, (+994 55) 200 14 28,<br />

(+994 50) 356 05 11<br />

Е-маил: turk-elи@uluturk.иnfo<br />

URL: www.uluturk.иnfo<br />

q<br />

“ГÈÑМЯТ” няøриййат-пîлиграôийа<br />

гысметаз@йащîî.com<br />

Ñайы: 500 ядяд; Гиймяти: 5 манат;<br />

“Azяrbaycan Beynяlxalq Bankы” Ya<strong>sam</strong>al fиlиalы<br />

Bankыn kodu: 805562<br />

Mцxbиr hesab: 0137010002944<br />

VЮEN: 9900001881, SWИFT: ÈBAZAZ2X<br />

Mцøtяrи hesabы: 33821019443103392216<br />

q<br />

Редаксийанын иъазяси îлмадан<br />

журналдакы мягаля вя øякилляри чап етдирмяк<br />

гадаьандыр. Эюндярилян мягаля вя øякилляр<br />

эери гайтарылмыр. Редаксийа дахил îлан<br />

материаллары редактя вя ихтисар етмяк щцгугуна<br />

маликдир. Мягаля, рясм вя рекламларын<br />

мязмунуна эюря мясулиййяти йазар вя<br />

сиôариøъи даøыйыр.<br />

www.uluturk.иnfo<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 1

«Äцнйанын­щеч­бир­халгы­фатещлик­шющряти­вя­язямяти­иля­<br />

Тцрклярля­йарыша­билмяз…­Бу­мцзяффяр­халгын­йалныз­тарихчиляри­чатышмайыб­ки,<br />

онларын­аьлаэялмяз­гялябяляринин­шющрятини­йайсынлар,­<br />

ня­гядяр­юлмяз­ямялляри­ябядилик­дяфн­олунуб.­Тцркляр­тарихлярини­билмядийимиз<br />

ня­гядяр­дювлятлярин­ясасыны­гойублар».<br />

(ХВЫЫЫ ясрин fransız sosиoloqu, иqtиsaдчыsı, ôилîсîôу Шarl Luи Мîнтескйе)<br />

Türk Dilində Danışan Ölkələrin dövlət başçı -<br />

larının X Zirvə Toplantısının Bəyannaməsi ......3<br />

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə<br />

İşsiz ..........................................................................8<br />

Atatürk və müasir mədəniyyət ...........................9<br />

Hüseyn Cavid<br />

İsmayıl bəy ...............................................................9<br />

Müzəffər Şahin<br />

Dini bayramlar ......................................................10<br />

Türkmənistan Respublikası ..............................12<br />

Şahlar Əsgərov<br />

Qərbin inkişafının paradiqması ............................14<br />

Nizaməddin Şəmsizadə<br />

Türkə yiyə - Türkiyə ............................................16<br />

Azərbaycanın Türkiyədəki dostu ....................19<br />

Şamil Vəliyev<br />

“Əkinçi”nin jurnalistika dərsləri ..........................20<br />

Fazil Əliyev<br />

İstiqlal mücahidi, qəhrəman şair............................23<br />

Taleh Cəfərov<br />

ABŞ-da erməni diasporasının formalaşması və antitürk<br />

fəaliyyəti ........................................................25<br />

Ər kişi niyyətinə ..................................................32<br />

Abdulhamit Avşar<br />

Türkiye Basınında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti<br />

ve Bakünün Kurtuluşu ..........................................33<br />

Ì Ц Í Ä ß Р И Ú À Т<br />

Р Е Д А К С И Й А Щ Е Й Я Т И<br />

İsmət Əhmədov<br />

Genetik Modifikasiya Olunmuş məhsulların törətdiyi<br />

fəsadlar ..........................................................37<br />

“Müasir İnkişaf” İctimai Birliyinin<br />

hesabat konfransı keçirildi ................................42<br />

Hüseyn Artıkoğlu - 60 ........................................44<br />

Ali Fuat Başgil<br />

Uğur qazanmanın şərtləri (II yazı) ......................45<br />

Yaqub Quliyev<br />

İslamda bank sistemi və iqtisadiyyat ..................47<br />

Gülarə Yenisey<br />

Əhməd bəy Ağaoğlunun Türklük məfkurəsi ....53<br />

Saleh Kazımov<br />

Daş - bizi qədimdən bu günə qədər daşıyan<br />

vasitədir ..................................................................55<br />

Bəhmən Əliyev<br />

II Vazgenin gizli məktubları ................................57<br />

Anar Turan<br />

Biz 50 milyonuq, yoxsa 50 milyon “Bizik...”! ....59<br />

Savalan Fərəcov<br />

Çöl mədəniyyəti və Türklər ..................................61<br />

Mənə dəlil gətir ....................................................62<br />

Alxan Bayramoğlu<br />

1918-ci il soyqırımı və Nəriman Nərimanov ......63<br />

Васим Мяммядялийев<br />

академик<br />

Оруъ Ибращимоьлу Тцрксевяр<br />

профессор<br />

Низами Ъяфяров<br />

профессор<br />

Kярим Шцкцров<br />

профессор<br />

Фирудин Aьасыоьлу<br />

профессор<br />

Шамил Вялийев<br />

профессор<br />

Фязаил Ибращимли<br />

профессор<br />

Защид Мяммядов<br />

профессор<br />

Хягани Мяммядов<br />

профессор<br />

Иса Щябиббяйли<br />

академик<br />

Hacы Sabиr Hяsяnlи<br />

Azяrbaycaн Исlam Unиversиtetиnиn<br />

rektoru<br />

Фетщи Эедикли (Тцркийя)<br />

профессор<br />

Гулу Мящяррямли<br />

профессор<br />

Ящмяд Гяшямоьлу<br />

фялсяфя доктору<br />

Араз Гурбанов<br />

Мцяллиф Щцгуглары Аэентлийи<br />

Эцллц Йолоьлу<br />

тарих елмляри доктору<br />

Низами Зющраби<br />

“ЙОМ” журналынын редактору<br />

Шahlar Яsэяrov<br />

профессор<br />

Гяниря Пашайева<br />

миллят вякили<br />

Акиф Яли<br />

йазычы-публисист<br />

Ябдцлщямид Яфшар (Тцркийя)<br />

ТРТ<br />

Акиф Ашырлы<br />

“Шярг” гязетинин баш редактору<br />

Елчин Ясэяров<br />

Дини Гурумларла Иш цзря Дювлят<br />

Комитяси сядринин мцавини<br />

Нязирмяммяд Гараманлы<br />

политолог<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

2 www.uluturk.иnfo

Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn<br />

Dюvlяt Baшчыlarыnыn<br />

X Zиrvя Toplantыsыnыn Bяyannamяsи<br />

(Иstanbul, 16 sentyabr 2010)<br />

Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn Dюvlяt Baшчыlarыnыn X Zиrvя Sammиtи, Azяrbaycan prezиdentи Иlham Яlиyev,<br />

Qazaxыstan prezиdentи Nursultan Nazarbayev, Qыrьыzыstan prezиdentи Roza Otunbayeva, Tцrkиyя prezиdentи Abdullah<br />

Gцl vя Tцrkmяnиstan prezиdentи Qurbanqulu Berdиmяhяmmяdovun ишtиrakыyla 16 sentyabr 2010-cu иl tarиxdя<br />

Иstanbulda tяшkиl edиlmишdиr.<br />

Bu sяnяdи иmzalayan Dюvlяt Baшчыlarы,<br />

Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn arasыnda ortaq tarиx, dиl, kиmlиk vя mяdяnиyyяtя sюykяnяn ortaq mяnfяяtlяrи vя<br />

mцnasиbяtlяrи иnkишaf etdиrmяk, hяmrяylиyи daha da gцclяndиrmяk nиyyяtиnи tяkrarlayaraq;<br />

Daha юncя tяшkиl edиlяn Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn Dюvlяt Baшчыlarыnыn Zиrvяlяrиnиn faydalы nяtиcяlяrиnи vя<br />

Naxчыvan Bяyannamяsи dя daxиl olmaqla, яvvяlkи Zиrvя Toplantыlarыnыn Bяyannamяlяrиnиn maddяlяrиnи tяsdиq edяrяk;<br />

Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяr arasыndakы яhatяlи яlaqяlяrиn vя hяmrяylиyиn Avrasиya coьrafиyasыndakы regиonal vя<br />

beynяlxalq яmяkdaшlыьы gцclяndиrяcяyи иnamыyla;<br />

Helsиnkи Yekun Aktы baшda olmaqla, Bиrlяшmиш Mиllяtlяr Tяшkиlatыnыn mяqsяd vя mяramы иlя Avropa Tяhlцkяsиzlиk<br />

vя Яmяkdaшlыq Tяшkиlatыnыn qяbul etdиyи sяnяdlяrя baьlыlыqlarыnы иfadя edяrяk;<br />

Suverenlиk, яrazи bцtюvlцyц, sяrhяdlяrиn toxunulmazlыьы, daxиlи ишlяrя qarышmamaq, gцc tяtbиq etmяmяk qaydalarыna<br />

uyьun olaraq, dюvlяtlяrиn sиyasи vя иqtиsadи tяhlцkяsиzlиyиnи gцclяndиrmяyи qarшыsыna mяqsяd qoyaraq;<br />

3 oktyabr 2009-cu иl tarиxиndя Naxчыvanda tяшkиl edиlяn Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn Dюvlяt Baшчыlarыnыn ЫX<br />

Zиrvяsи zamanы, Tцrk Dиlиndя Danышan Юlkяlяrиn Яmяkdaшlыq Шurasыnыn yaradыlmasыna daиr “Naxчыvan<br />

Bяyannamяsи”nиn иmzalanmasыndan mяmnunиyyяt иfadя edяrяk;<br />

aшaьыdakы xцsuslarы aчыqlamышlar:<br />

1. Qыrьыzыstanda 27 иyun 2010-cu иl tarиxиndя hяyata ke чи -<br />

rиlяn referendumun mцvяffяqиyyяtlя reallaødыrыlmasыndan mяmnunиyyяt<br />

иfadя edяrяk, bu юlkяdя 10 oktyabr 2010-cu иl tarиxиndя<br />

keчиrиlяcяk parlament seчkиlяrиnиn regиonal sцlh vя sabиtlиk ba xы -<br />

mыndan daøыdыьы юnяmи vurьulayaraq, bu keчиd mцddяtиndя Qыr -<br />

ьыzыstana dяstяk vermяyи davam etdиrяcяklяrиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

2. Qazaxыstan tяrяfиndяn Alma-Atada keчиrиlяcяk Qыrьыzыs -<br />

tana yardыm цчцn Beynяlxalq Donorlar Konfransыnыn toplanmasыna<br />

dяstяklяrиnи dиlя gяtиrmиø vя beynяlxalq иctиmaиyyяtи bu<br />

Konf ransa cиddи bиr øяkиldя qatыlmaьa dяvяt etmиølяr.<br />

3. Иstanbulda keчиrиlяn Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn<br />

Dюv lяt Baøчыlarыnыn X Zиrvя Sammиtиnиn Tцrk Dиlиndя Danыøan<br />

юlkяlяr arasыnda иkиtяrяflи vя чoxtяrяflи mцnasиbяtlяrиn, яmяkdaølыьыn<br />

иnkиøafыna dяstяk olacaьыnы vurьulamыølar.<br />

4. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяr arasыndakы ortaq tarиx, mя -<br />

dяnиyyяt, kиmlиk vя dиl bиrlиyиnя sюykяnяn qarøыlыqlы mяnfяяtlяrи,<br />

яmяkdaølыьы vя hяmrяylиyи иnkиøaf etdиrmяk nиyyяtlяrиnи dиlя gя -<br />

tиrmиølяr, bu sahяdя, beynяlxalq vя regиonal tяhlцkяsиzlиk, sa bиt -<br />

lиk vя sцlhцn qorunmasыnı, demokratиya, иnsan hцquqlarыna hюrmяt,<br />

hцququn alиlиyиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

5. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяr arasыndakы яmяkdaølыьы vя<br />

hяmrяylиyиn яsasыnы tяøkиl edяn ortaq tarиx dяyяrlяrиnиn vя mя -<br />

dяnи mиrasыn qorunmasыnın, gяlяcяk nяsиllяrя чatdыrыlmasыnыn<br />

юnяmиnи vurьulayaraq bu иstиqamяtdяkи чalыømalarы dяstяklяdиklяrиnи<br />

dиlя gяtиrmиølяr.<br />

6. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяr arasыndakы mцnasиbяtlяrиn<br />

tяhlцkяsиzlиk иstиqamяtиndя, иqtиsadи, mяdяnи, tяhsиl, elm, yerlи<br />

юzцnциdarяetmя, qeyrи-hюkцmяt tяøkиlatlarы da daxиl olmaq цzrя<br />

hяr sahяdя qarøыlыqlы sяfяrlяrиn gerчяklяødиrиlmяsиnя, tяcrцbя<br />

mц badиlяsиnя vя яmяkdaølыьыn иnkиøafыna tюhfя verяcяyиnи vur -<br />

ьulamыø vя xalqlar arasыnda яlaqяlяrи gцclяndиrяn parlament lя ra -<br />

rasы яlaqяlяrиn яhяmиyyяtиnи vurьulamыølar.<br />

7. Terrorиzm, radиkalиzm, иnsan alverи vя qanunsuz mиqra -<br />

sиya, uyuødurucu vя psиxotrop maddяlяr, sиlah qaчaqчыlыьы da da -<br />

xиl olmaq цzrя hяr cцr cиnayяt tюrяdяn tяøkиlatlarыn yaratdыьы<br />

bey nяlxalq tяhlцkяsиzlиyя yюnяlmиø tяhdиdlяrlя mцcadиlяdя<br />

яmяkdaølыьыn vя ortaq mцbarиzяnиn яhяmиyyяtиnи bиr daha vur -<br />

ьulamыø vя bu mяqsяdlя юz aralarыnda beynяlxalq иctиmaиyyяtlя<br />

hяmrяylиyиn vacиblиyиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

8. Sяrhяdlяrиn zorla dяyиødиrиlmяsиnиn qяbul edиlmяyя cя -<br />

yиnя daиr mюvqelяrиnи tяkrar vurьulamыø, beynяlxalq иctиmaиyyяtиn,<br />

sцlh vя sabиtlиyи, dюvlяtlяrиn suverenlиyиnи vя яrazи bц tюv lц -<br />

www.uluturk.info<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

3

yцnц tяhdиd edя bиlяcяk hцcumlara qarøы mцbarиzяsиnиn gцc -<br />

lяndиrиlmяsиnиn beynяlxalq tяhlцkяsиzlиyиn yaranmasыnda яsas<br />

vasиtя olduьuna daиr иnamlarыnы aчыqlamыølar.<br />

9. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn ortaq hяssaslыqlarыnыn<br />

bey nяlxalq tяøkиlatlarыn gцndяmиndя daha чox yer tutmasы цчцn<br />

regиonal vя beynяlxalq tяøkиlatlarda ortaq mюvqe nцmayиø et -<br />

dиrиlmяsиnиn яhяmиyyяtиnя dиqqяt yюnяltmиølяr. Bu mяzmunda<br />

beynяlxalq tяdbиrlяrdяn яvvяl bиr araya gяlяrяk mцnasиbяtlяrиn<br />

иnkиøaf etdиrиlmяsи vя gцclяndиrиlmяsи baxыmыndan яmяkdaølыq<br />

иmkanlarыnыn mцzakиrяsиnиn faydalы olacaьыnы dиlя gяtиrmиølяr.<br />

10. Qazaxыstanыn 2010-cu иldя ATЯT-я sяdrlиk etmяsиnи vя<br />

bunu mцvяffяqиyyяtlя hяyata keчиrmяsиnи ATЯT-я цzv dюv -<br />

lяtlяrиn Qazaxыstana gюstяrdиklяrи etиbarыn gюstяrиcиsи olduьunu<br />

vurьulayaraq, Qazaxыstanыn ATЯT-я sяdrlиyи dюnяmиndяkи<br />

naиlиyyяtlяrиnиn davam etmяsиnи arzulamыølar.<br />

11. ATЯT-иn Иstanbul Zиrvя Sammиtиndяn on bиr иl sonra<br />

ATЯT-иn nюvbяtи Zиrvя Sammиtlяrиndяn bиrиnиn Astanada<br />

keчиrиlmяsиnя gюrя ATЯT-иn hazыrkы sяdrи Qazaxыstanы tяbrиk<br />

etmиølяr. 2010-cu иldя Qazaxыstanыn lиderlиyиndя Aropanыn tяhlцkяsиzlиyи<br />

иlя яlaqяdar olaraq davam etdиrиlяn dиaloqun Astana<br />

Zиrvяsиndя alыnacaq qяrarlarla daha yenи mяrhяlяyя чatacaьыnы<br />

gюzlяdиklяrиnи иfadя etmиølяr.<br />

12. Asиyada Яmяkdaølыьыn vя Etиbar Artыran Tяdbиrlяrиn<br />

mц яyyяn edиlmяsи Konfransыnыn (AЯEATK) Asиya qиtяsиndя<br />

sцlh vя sabиtlиyя gюstяrdиyи dяstяyиn яhяmиyyяtиnи tяsdиq edяrяk,<br />

AЯEATK-ыn bиr sиyasи dиaloq forumu olaraq, яmяkdaølыьa sюy -<br />

kяnяn tяhlцkяsиzlиyиn tяmиn edиlmяsи иstиqamяtиndяkи cяhdlяrиnя<br />

real dяstяklяrиnи bяyan etmиølяr.<br />

13. Иstanbul Zиrvяsи иlя AЯEATK-ыn sяdrlиyиnиn bиr Tцrk<br />

Cцmhurиyyяtиndяn baøqa bиr Tцrk Cцmhurиyyяtиnя keчmяsиndяn<br />

mяmnunиyyяt иfadя etmиølяr. Qazaxыstanыn sяdrlиyиndя tяøkиlatlanmasыnы<br />

mцvяfяqиyyяtlя baøa чatdыran AЯEATK-ыn, hazыrda<br />

aktиv fяalиyyяt dюnяmиnя keчmиø olmasыnы qeyd etmиølяr. Bu<br />

tяøkиlatыn Asиyada etиbar artыran tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиl mя -<br />

sиndя цzяrиnя gюtцrmцø olduьu яsas vяzиfя vя mяsulиyyяtя иøarя<br />

etmиølяr.<br />

14. Qazaxыstanыn 2010-cu иldя ATЯT-я sяdrlиk etmяsи иlя<br />

Tцr kиyяnиn 2010-2012-cи иldя AЯEATK-ya sяdrlиk etmяsиnиn,<br />

Av rasиyanыn tяhlцkяsиzlиk zolaьыndakы яsas юlkяlяrиn mюvqe -<br />

lяrиnиn uzlaødыrыlmasы цчцn yalnыz чoxtяrяflи яmяkdaølыq platformalarы<br />

va sиtяsиlя, hяmrяylиklя mцmkцn olduьunu dиlя gяtиrmиølяr.<br />

15. Tцrk Юlkяlяrиnиn Beynяlxalq Mяdяnиyyяt Tяøkиlatыnыn<br />

(TЦRKSOY) ortaq dяyяrlяrиn цzя чыxarыlmasы, zяngиnlяø dиrиl -<br />

mяsи, yayыlmasы vя tanыdыlmasы иlя Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяr<br />

vя xalqlar arasыnda mяdяnи яmяkdaølыьыn dяrиnlяødиrиlmяsи цчцn<br />

vacиb bиr mиssиyanы yerиnя yetиrdиyиnи tяkrarlamыølar.<br />

16. Dцnya mяdяnиyyяtиnиn иnkиøafыna юnяmlи dяstяk verяn<br />

zяngиn Tцrk mяdяnи mиrasыnыn mцhafиzяsи vя Tцrk Mяdяnиy yя -<br />

tиnиn dяstяklяnmяsи mяqsяdиlя Bakыda ayrыca bиr Fondun qurulmasыnыn<br />

яhяmиyyяtиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

17. TЦRKSOY-un 2012-cи иl цчцn Astana øяhяrиnи Tцrk<br />

Mя dяnиyyяt Paytaxtы olaraq elan etmяsи tяklиfиnи dяstяklяmиølяr.<br />

18. Tцrk Parlamentlяrи As<strong>sam</strong>bleyasыnыn (TЦRK PA) Ka tиb -<br />

4 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

lиyиnиn Bakыda fяalиyyяt gюstяrmяsиndяn mяmnunиyyяtlяrиnи<br />

dиlя gяtиrmиølяr. TЦRK PA-nыn<br />

Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn parlamentlяrи иlя<br />

dиgяr юlkяlяrиn parlamentlяrи arasыndakы яmяkdaølыьыnыn<br />

иnkиøafыna dяstяk olacaьыnы qeyd<br />

etmиølяr.<br />

19. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Dюvlяt<br />

Baøчыlarыnыn ЫX Zиrvя Sammиtиndя иmzalanan<br />

Naxчыvan Bяyannamяsи иlя qurulan - Tцrk<br />

Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Яmяkdaølыq<br />

Шurasыnыn цzv юlkяlяr arasыnda tяøkиlatи yaxыnlыq<br />

qazandыracaьыna vя regиonal яmяkdaølыьa mцsbяt<br />

tяsиr gюstяrяcяyиnя daиr иnamlarыnы иfadя<br />

etmиølяr.<br />

20. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn<br />

Яmяkdaølыq Шurasыnыn Иstanbulda yerlяøяn<br />

Katиblиyиnиn qurulmasы иlя baьlы чalыømalarыn son<br />

mяrhяlяyя чatmasыndan mяmnunиyyяt duyduqlarыnы<br />

bиldиrmиølяr. Naxчыvan Bяyannamяsи<br />

qцvvяyя mиnmяsиnиn ardыnca Katиblиyиn иlk иcraчы<br />

katиbи vяzиfяsиnи rяsmи olaraq цzяrиnя gю tц -<br />

rяcяk Tцrkиyяnиn namиzяdи, sяfиr Xяlиl Akыncыnыn tяyиn edиlmяsи<br />

tяsdиqlяnmиødиr.<br />

21. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Xarиcи Иølяr nazиrlяrиnя<br />

Nax чыvan Bяyannamяsи nяzяrdя tutulan mцvafиq sяnяdlяrиn<br />

yekun varиantыnыn hazыrlanmasыna vя qяbul edиmяsиnя tяlиmat<br />

ver mиølяr.<br />

22. Tиcarяt vя иqtиsadи sahяdяkи яlaqяlяrиn bяrabяrlиk vя<br />

qar øыlыqlы mяnfяяt qaydalarы чяrчиvяsиndя иnkиøaf etdиrиlmяsи иlя<br />

ya naøы sяnaye, kяnd tяsяrrцfatы, nяqlиyyat, rabиtя, hиdroelektrиk,<br />

alternatиv enerjи vя turиzm dя daxиl olmaq цzrя bцtцn sahяlяrdяkи<br />

яmяk daølыьыn genиølяndиrиlmяsиnя daиr nиyyяtlяrиnи иfadя<br />

etmиølяr.<br />

23. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn иqtиsadиyyatыnыn sцrяtlи<br />

иnkиøafыnыn bиznes sahяsиndяkи яmяkdaølыьыn иnkиøaf etdиrиlmяsи<br />

baxыmыndan mцnbиt øяraиt yaratdыьыnы qeyd etmиølяr vя mюvcud<br />

potensиaldan maksиmum sяvиyyяdя иstиfadя edиlmяsиnиn яhяmиy -<br />

yяtиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

24. Иqtиsadи яmяkdaølыьы genиølяndиrmяk mяqsяdиylя Tцrk<br />

Dи lиndя Danыøan Юlkяlяrиn Bиznes Шurasыnыn qurulmasыnы<br />

qяrarlaø dыrmыølar. Юzяl sektora yenи øяraиt yaradыlmasы vя neftdяn<br />

kяnar sahяlяrdя иnkиøafыn dяstяklяnmяsи mяqsяdиylя<br />

Иstanbulda “Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Иnkиøaf Bankы”“” vя<br />

ortaq bиr Sыьorta Шиr kяtи qurulmasы иmkanыnы araødыrmaьы qяrarlaødыrmыølar.<br />

25. Avropanыn enerjи tяhlцkяsиzlиyиnи tяmиn edяn Xяzяr<br />

hюvzяsи enerjи qaynaqlarыnыn artan яhяmиyyяtиnи tяsdиq edяrяk,<br />

stratejи Bakы-Tbиlиsи-Ceyhan neft boru xяttи vя Bakы-Tbиlиsи-Яr zu -<br />

rum tяbии qaz xяttиnиn beynяlxalq enerjи tяhlцkяsиzlиyиnя vя re -<br />

gиon юlkяlяrиnиn davam edяn иqtиsadи иnkиøafыna xиdmяt et dи yиnя<br />

daир иnamlarыnы dиlя gяtиrmиølяr. Bu mиqyasda Bakы-Tbи lиsи-Cey -<br />

han neft boru xяttиnиn tutumunun artыrыlmasыnыn vя sюzц ge dяn<br />

boru xяttиnиn Aktau lиmanыyla baьlantыsыnыn яhяmиyyяtиnя dиqqяt<br />

cяlb etmиølяr.<br />

26. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяr arasыndakы яlaqяnи asanlaødыracaq<br />

olan vя 2012-cи иldя hяyata keчиrиlmяsи planlaødыrыlan<br />

Bakы-Tbиlsи-Qars dяmиryolu xяttиnиn eynи zamanda Avrasиya bюlgяsиndяkи<br />

tиcarяt hяcmиnи artыracaьыnы, regиonal иnkиøaf vя иqtиsadи<br />

иnkиøafы asanlaødыracaьыnы dиlя gяtиrmиølяr vя dяmиryolu яlaqяsиnиn<br />

qыsa bиr zamanda tяsиs edиlmяsиnиn яhяmиyyяtиnи vurьulamыølar.<br />

27. Elm, tяhsиl, mяdяnиyyяt, sяnяt, turиzm, иdman vя dиьяr<br />

sahяlяrdяkи яlaqяlяrиn иnkиøaf etdиrиlmяsиnиn qarøыlыqlы fayda -<br />

larыnы tяsbиt etmиø, Tцrk Dиlиndя Danыøan xalqlar arasыndakы bя -<br />

øяrи tяmaslara olan dяstяklяrиnи vя Tцrk Dиlиndя Danыøan юlkяlяrиn<br />

gяnclяr tяøkиlatlarыnыn bu fяalиyyяtlяrя dяstяk gюstяrяcяklяrи<br />

иlя baьlы gюzlяntиlяrиnи qeyd etmиølяr.<br />

28. Elm tяøkиlatlarы, tяhsиl tяøkиlatlarы vя elm adamlarы ara -<br />

sыndakы mцnasиbяtlяrя dяstяk olacaq konkret layиhяlяrя dяstяklяrиnи<br />

иfadя etmиø, tяhsиl sahяsиndяkи яmяkdaølыьыn genиølяn dи rиl -<br />

mяsиnя olan ehtиyacы tяsdиqlяmиølяr. Xalqlar arasыndakы dost -<br />

luьun gцclяndиrиlmяsи иlя daha yaxыn baьlara sahиb gяlяcяk nя -<br />

sиl lяr yetиødиrmяk mяqsяdиylя tяhsиl sahяsиndяkи sяnяdlяrиn qar -<br />

øыlыqlы olaraq tanыnmasы иmkanыnы axtarmaьыn яhяmиyyяtиnи qeyd<br />

etmиølяr.<br />

29. Tцrk Akademиyasыnыn Astanada fяalиyyяtя baølamasыndan<br />

mяmnunиyyяt duyduqlarыnы dиlя gяtиrmиø vя akademиk sa -<br />

hяdя яmяkdaølыьыn Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn elmи tяc -<br />

rцbяlяrиnиn цzя чыxarыlmasы vя иnkиøaf etdиrиlmяsи baxыmыndan<br />

bю yцk яhяmиyyяt daøыdыьыnы dиlя gяtиrmиølяr.<br />

30. Tцrkologиya sahяsиndяkи elmи qaynaqlarыn, etnиk-mя dя -<br />

nи vя etnиk-turиzmиn dяstяklяnmяsиnиn, Tцrk Akademиyasы” чяrчиvяsиndя<br />

bиr cяhd olan vя qarøыlыqlы anlayыø иlя Tцrkologиya el mиnи<br />

иnkиøaf etdиrmяyи hяdяflяyяn Tцrk Tarиx Muzeyи vя Tцrk<br />

Kиtabxanasы qurulmasыnыn яhяmиyyяtиnи tяsdиq edяrяk Tцrk Aka -<br />

demиyasыnыn beynяlxalq tяøkиlat øяklиndя formalaødыrыlmasы eh -<br />

tиyacыnы vurьulamыølar.<br />

www.uluturk.info<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

5

31. Tцrk Akademиyasыnыn fяalиyyяtиnи dяstяklяmяk mяq sя -<br />

dиylя unиversиtetlяrarasы bиr bиrlиk qurulmasыnы vя bununla da<br />

unиversиtetlяr arasыnda ortaq tяhsиlи dя яhatя edяcяk яmяkdaølыq<br />

modellяrиnи tяøvиq edяcяklяrиnи bяyan etmиølяr.<br />

32. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrdя mюvcud araødыrma sa -<br />

hяsиndяkи potensиaldan bиrlиkdя иstиfadя etmяk vя bu potensиalы<br />

tяøkиlatlandыrmaq yoluyla daha da иnkиøaf etdиrmяk mяqsяdиlя<br />

xц susи bиr Fond qurulmasыnы qяrarlaødыrmыølar.<br />

33. Иqlиm dяyиøиklиyи vя яtraf mцhиt mюvzularыnda, bey nяl -<br />

xalq platformalar da daxиl olmaq цzrя яmяkdaølыьы artыrmaq иstяdиklяrиnи<br />

bяyan etmиølяr.<br />

34. Su qaynaqlarыndan яhatяlи bиr øяkиldя иstиfadя etmяk<br />

mя q sяdиnя иstиqamяtlяnmиø beynяlxalq яmяkdaølыьы иnkиøaf<br />

etdиrmяk vacиblиyиnи иfadя etmиølяr.<br />

35 Яtraf mцhиtиn qorunmasыnыn яhяmиyyяtиnи vurьulayaraq,<br />

Aral Dяnиzи regиonu vя buzlaqlarыn яrиmяsиnиn юnlяnmяsи baøda<br />

olmaqla яtraf mцhиtиn durumunun yaxøыlaødыrыlmasы цчцn tя rяf -<br />

lяrи tяcиlи øяkиldя tяdbиr gюrmяyя чaьыrmыølar.<br />

36. Regиonal vя beynяlxalq tяhlцkяsиzlиyиn gцclяndиrиl mя sи -<br />

nя, hяr sahяdя яmяkdaølыьыn vя qarøыlыqlы яlaqяlяrиn иnkиøaf et -<br />

dиrиlmяsиnи, sыx mцnasиbяtlяrиn qurulmasыnы vя ortaq hяrяkяt<br />

edиl mяsиnи hяdяflяyяn sиyasи mцøavиrяlяrиn daha цst sяvиyyяyя<br />

чыxarыlmasыna duyulan ehtиyacы tяsdиq etmиølяr.<br />

37. Bиrlяømиø Mиllяtlяr Tяøkиlatыnыn beynяlxalq vя stratejи<br />

problemlяrиn hяllиndяkи, beynяlxalq tяhlцkяsиzlиyиn vя davamlы<br />

иnkиøafыn tяsиsиndяkи vя BMT Шяrtиndя yer alan hяdяflяrиn ger -<br />

чяklяødиrиlmяsиndяkи rolunun gцclяndиrиlmяsиnя xцsusи bиr юnяm<br />

verdиklяrиnи bяyan etmиølяr. BMT чяrчиvяsиndя davam etmяkdя<br />

olan иslahatlarыn, BMT-nиn beynяlxalq mюvzulardakы aparыcы rolunun<br />

qцvvяtlяnmяsиnя, sahиb olduьu иmkanlarыn, beynяlxalq hц -<br />

quq sиstemиnя yonяlmиø yenи tяhdиdlяrя qarøы tяsиrlи tяdbиrlяr<br />

gюs tяrmяsи vacиblиyиnи tяsdиq etmиølяr.<br />

38. Oktyabr 2010-cu иldя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя Azяr bay -<br />

can la Tцrkиyяnиn 2010-2014-cц иllяr цчцn Belnяlxalq Telekom -<br />

munиkasиya Bиrlиyиnя namиzяdlиyиnи vя Qыrьыzыstanыn, Bиrlиyиn<br />

Radиo Tяnzиmlяmя Qurumuna (Regиon “C”) namиzяdlиyиnи dяst -<br />

яk lяdиklяrиnи bяyan etmиølяr.<br />

39.BMT-nиn Tяhsиl, Elm vя Mяdяnиyyяt Tяøkиlatыnыn (YU -<br />

NESKO) Иcraчы Qurumuna 2011-2015-cи иllяrdя цzvlцyц цчцn<br />

oktyabr 2011-dя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя Tцrkиyяyя dяstяk<br />

verdиklяrиnи dяyan etmиølяr.<br />

40. BMT-nиn Иnsan Hцquqularы Tяøkиlatыna 2012-2015-cи<br />

иllяr dя цzvlцk цчцn 2012-cи иldя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя<br />

Qazaxыstanы, 2013-2016-cи иllяrdя цzvlцk цчцn 2013-cц иldя<br />

keчиrиlяcяk seчkиlяrdя Tцrkиyяnи dяstяklяdиklяrиnи dиlя gяtиrmиølяr.<br />

41. Azяrbaycan Respublиkasы иlя Qыrьыzыstan Respub lиka sы -<br />

nыn 2011-cи иldя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя 2012-2013-cц иllяr,<br />

Qazaxыstanыn 2016-cы иldя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя 2017-2018-cи<br />

иllяrdя BMT-nиn Tяhlцkяsиzlиk Шurasыnыn Mцvяqqяtи Цzvlцyцnя<br />

namиzяdlиklяrиnи cиddиyyяtlя qиymяtlяndиrяcяklяrиnи tяsdиq et -<br />

mиølяr.<br />

42. Tцrkmяnиstan vя Qыrьыzыstan Rцspublиkasыnыn 2012-cи иl -<br />

dя keчиrиlяcяk seчkиlяrdя 2013-2015-cи иllяr цчцn BMT-nиn<br />

Иqtиsadи vя Sosиal Шurasыna цzvlцklяrиnя dяstяklяrиnи иfadя<br />

etmиølяr.<br />

43. Иslam Konfransы Tяøkиlatы (ИKT) чяrчиvяsиndя ortaq dя -<br />

yяrlяr tяmяlиndя hяmrяylиk vя яmяkdaølыьыn gцclяndиrиlmяsи<br />

vacиblиyиnи vurьulamыølar.<br />

44. Qazaxыstanыn 2011-cи иdя ИKT Xarиcи Иølяr Nazиrlяrи Шu -<br />

rasыnыn Sяdrlиyиnи цzяrиnя gюtцrmяsиnи mяmunиyyяtlя qarøыlaya -<br />

raq, Sяdrlиk mцddяtиndя Qazaxыstana dяstяk verяcяklяrиnи tяk -<br />

rarlamыølar.<br />

45. ИKT-yя цzv olan юlkяlяr arasыndakы tиcarяtиn artыrыlmasыna<br />

yюnяlmиø ИKT Tиcarяt Sиstemиnиn formalaødыrыlmasыnыn иqtиsadи<br />

яmяkdaølыьыn иnkиøaf etdиrиlmяsи yюnцndя юnяmlи rol oynayacaьыna<br />

daиr иnamlarыnы иfadя etmиølяr.<br />

46. Иqtиsadи Яmяkdaølыq Tяøkиlatыnыn gцclяndиrиlmяsиnя vя<br />

tяsиrиnиn artыrыlmasыna yюnяlmиø cяhdlяrя dяstяk gюstяrяcяklя rи -<br />

nи tяsdиq etmиølяr.<br />

47.Avropa Bиrlиyи (AB) platformalarы иlя dиaloq vя яmяkdaølыq<br />

ичиndя olma yюnцndяkи ortaq иradяlяrиnи dиlя gяtиrmиølяr.<br />

48. Яfqanыstanda sabиtlиk vя yenиdяn иnkиøafыn tяmиn edиlя -<br />

rяk, bu юlkяnиn qonøularыyla sцlh vя яmяkdaølыq mцhиtиndя yaøamasыna<br />

olan dяstяklяrиnи иfadя etmиølяr. 18 sentyabr 2010-cu иl<br />

tarиxdя Яfqanыstanda gerчяklяødиrиlяcяk parlament seчkиlя rи,<br />

юlkяdя mиllи bиrlиk vя hяmrяylиyи qцvvяtlяndиrmяsи, cя mиy yяtdя<br />

bиrlиyиn yaranacaьы иlя baьlы gцclц gюzlяntиlяrи ortaya qoymuødur.<br />

“Asиyanыn Qяlbиndя Dostluq vя Яmяkdaølыq цчцn Иstanbul<br />

Bяyannamяsи”“”ndя ortaya qoyulan mяqsяdиn tяmяlиndя,<br />

Яfqanыstan mяrkяzlи regиonal яmяkdaølыq яlaqяlяrиnиn artыrыlmasыna<br />

dяstяk gюstяrиlmяsи nиyyяtlяrиnи иfadя etmиølяr.<br />

49. Иraqыn suverenlиyиnиn vя яrazи bцtюvlцyцnцn qorunmasы<br />

vя Иraq cяmиyyяtиnиn ayrыlmaz bиr parчasыnы tяøkиl edяn<br />

Tцrksoylu xalqыn hцquq vя mцstяqиllиklяrиnиn zяmanяt altыna<br />

alыnmasы vacиblиyиnя dиqqяt чяkmиølяr.<br />

50. Иsraиlиn 31 may 2010-cu иl tarиxdя Qяzzaya иnsanи yar -<br />

dыm aparan konvoya qarøы beynяlxalq sularda hяyata keчиrdиyи vя<br />

doqquz gцnahsыz mцlkи øяxsиn юldцrцlmяsиylя nяtиcяlяnяn hцcumunu<br />

dяrиn kяdяrlя qarøыlamыølar. Regиonal sцlh vя tяhlцkяsиzlиyи<br />

tяhdиd edяn bu kиmи hadи sя lяrиn tяkrarlanmasыnыn qarøыsыnыn<br />

alыnmasы vя beynяlxalq hцquqa sayьы anlayыøыnыn oturuødurulmasы<br />

mяqsяdиylя, sюzцgedяn hadиsяnиn araødыrыlmasы цчцn BMT<br />

Baø Katиbи Pan Gи-Mun tя rяfиndяn yaradыlan Иstиntaq Panelиnиn<br />

vяzиfяsиnи 1 иyun 2010 ta rиxlи BMT Tяhlцkяsиzlиk Шurasыnыn lяfzи<br />

vя ruhuyla uygun gяlяn øяkиldя, beynяlxalq standartlara uyьun,<br />

sцrяtlи, tяrяfsиz, mюtяbяr vя øяffaf bиr øяkиldя yerиnя yetиrmяsиnя<br />

verdиklяrи юnяmи vurьulamыølar. BMT Иnsan Hцquqlarы Шurasы<br />

tяrяfиndяn tяsиs edиlяn “Mяlumat Toplama Mиssиyasы”“”nыn<br />

fяalиyyяtlяrиnи, Иstиntaq Pa ne lиnиn чalыømalarыnы tamamlayыcы bиr<br />

цnsцr olaraq dяstяklяdиklяrиnи иfadя etmиølяr.<br />

51. Иranыn nцvя proqramыna daиr anlaøыlmazlыьыn dиaloq vя<br />

dиplomatиya yoluyla hяll edиlmяsиnиn regиonal vя beynяlxalq sцlh<br />

vя sabиtlиk baxыmыndan daøыdыьы юnяmи vurьulamыølar. Bu sяbяbdяn<br />

nцvя yanacaьыnыn mцbadиlяsи иlя baьlы 17 may 2010-cu иl<br />

tarиxdя Tehranda иmzalanmыø Ortaq Bяyannamяnиn hяyata ke -<br />

чиrиlmяsиnиn anlaøыlmazlыьыn яhatяlи vя davamlы hяllи цчцn vacиb<br />

dиaloq mцhиtиnиn yaranmasыna dяstяk olacaьыna иnandыqlarыnы dиlя<br />

6 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

gяtиrmиølяr. Beynяlxalq иctиmaиyyяt tяrяfиndяn яlя keчиrиlяn bu<br />

fцrsяt pяncяrяsиndяn doьru bиr øяkиldя иstиfadя edиlmяsи чaьrыøы<br />

etmиølяr.<br />

52. Tцrkиyяnиn AB цzvlцyц hяdяfиnи dяstяklяyяrяk, bu<br />

mцd dяtиn mюvcud tяяhhцdlяr чяrчиvяsиndя иrяlиlяdиlmяsи чaьrыøыnы<br />

etmиølяr. Eynи zamanda Avrasиya coьrafиyasыnыn da юnяmlи<br />

bиr юlkяsи olan Tцrkиyяnиn AB цzvlцyцnцn bu coьrafиyanыn sи -<br />

yasи, иq tиsadи vя иctиmaи иnkиøafыna øяraиt yaradacaьыna, regиon иlя<br />

AB ara sыndakы иplяrи mюhkяmlяdяcяyиnя иnandыqlarыnы vurьulamыølar.<br />

53. Kиprdя иkи tяrяf arasыnda davam edяn яhatяlи чюzцm mц -<br />

zakиrяlяrиnя dяstяklяrиnи bиldиrяrяk, Kиpr problemиnиn lиderlяrиn<br />

ortaq aчыqlamalarыyla mцяyyяn etdиklяrи чяrчиvяdя yenи bиr or -<br />

taqlыq qurulmasы surяtиylя, BMT Baø Katиbиnиn 11 may 2010-cu<br />

иl tarиxlи xoø nиyyяt hesabatыnda da ortaya qoyulan hяdяf иstиqamяtиndя<br />

2010-cu иlиn sonundan etиbarяn яhatяlи hяllя yetиømяsи<br />

gюzlяntиlяrиnи dиlя gяtиrmиølяr. Kиpr Tцrk xalqыnыn beynяlxalq<br />

mиqyasda hяr hansы bиr qanunи яsasы olmayan tяcrиdиnиn tezlиklя<br />

aradan qaldыrыlmasы xцsusunda BMT vя ИKT tяrяfиndяn edиlяn<br />

чaьrыølarы dяstяklяmиølяr.<br />

54. Cяnubи Qafqazda davamlы sabиtlиyиn vя regиonal яmяkdaølыьыn<br />

юnцndяkи maneяlяrdяn bиrи olan Ermяnиstan-Azяr bay -<br />

can Daьlыq Qarabaь problemиnиn vя bunun yol aчdыьы regиonal<br />

sabиtsиzlиyиn Azяrbaycan Respublиkasыnыn mцstяqиllиyи, яrazи bц -<br />

tюvlцyц vя sяrhяdlяrиn toxunulmazlыьы яsasыnda, sцl yoluyla hяll<br />

edиlmяsиnя юnяm verdиklяrиnи иfadя etmиølяr. Ermяnиstan-Azяr -<br />

baycan Dağlıq Qarabaь problemиnиn hяllиnиn Avrasиya coьrafи -<br />

yasыnda sцlh, sabиtlиk vя rиfahыn qorunmasы yюnцndя konkret bиr<br />

иrяlиlяmя gяtиrяcяyиnя daиr иnamlarыnы dиlя gяtиrmиølяr.<br />

55. Bиr BMT cяhdи olan vя mяdяnиyyяtlяr arasыnda qar øы -<br />

lыqlы sayьы, uzlaøma, dюzцmlцlцyцn mюhkяmlяndиrиlmяsиnя<br />

юnяmlи dяstяk gюstяrяn Mяdяnиyyяtlяr Иttиfaqыna verdиklяrи<br />

dяstяyи vя Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Иttиfaqыnыn чalыømalarыna<br />

gюstяr dиklяrи cиddи maraqdan duyduqlarы mяmunиyyяtи dиlя<br />

gяtиrmиølяr.<br />

56.Qazaxыstanыn rяhbяrlиyи иlя keчиrиlяn Sяmavи vя Яnя nя vи<br />

Dиnи Lиderlяr Konqresиnиn vя Azяrbaycanda 26-29 aprel 2010<br />

tarиxиndя tяøkиl edиlяn Dцnya Dиnи Lиderlяr Zиrvяsиnиn fяrq lи mя -<br />

dяnиyyяtlяr vя иnanclar arasыndakы anlayыøыn qarøыlыqlы ola raq gцc -<br />

lяnmяsиnя gюstяrdиyи qatqыnы mяmunиyyяtlя tяsdиq et mиø lяr.<br />

57. Naxчыvan Bяyannamяsиnиn иmza gцnцnцn иldюnцmцнцn<br />

(3 oktyabr) Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Яmяkdaølыьы Gцnц<br />

olaraq qeyd edиlmяsиnи tяøvиq etmяyи qяrarlaødыrmыølar.<br />

58. 2011-cи иldя Azяrbaycan, Qazaxыstan, Qыrьыzыstan, Юz -<br />

bя kиstan vя Tцrkmяnиstanыn mцstяqиllиklяrиnи qazanmalarыnыn<br />

20-cи иldюnцmцnц bиrgя fяalиyyяtlяr tяøkиl etmяk surяtиylя qeyd<br />

etmяyи qяrarlaødыrmыølar.<br />

Bu чяrчиvяdя 2011-cи иldя Aøqabadda Tцrk Dиlиndя Danыøan<br />

Юlkяlяrиn mяdяnиyyяt festиvalыnы tяøkиl etmяsи иstиqamяtиndя<br />

Tцrk mяnиstanыn tяklиfиnи mяmunиyyяtlя qarøыlamыølar.<br />

59. Tцrk Dиlиndя Danыøan Юlkяlяrиn Яmяkdaølыq Шurasыnыn<br />

Bиrиncи Zиrvяsиnиn 2011-cи иldя Qazaxыstanda, Иkиncи Zиrvяsиnиn<br />

иsя 2012-cи иldя Qыrьыzыstanda tяøkиl edиlmяsиnи qяrarlaødыrmыølar.<br />

60. Qonaqlar Zиrvя Sammиtиnиn nяtиcяlяrиndяn duyduqlarы<br />

mяmunиyyяtи bяyan edяrяk, onlara gюstяrиlяn hцsnц qяbul vя<br />

qonaqsevяrlиkdяn юtrц Tцrk xalqыna vя Tцrkиyя prezиdentи Ab -<br />

dul lah Gцlя tяøяkkцrlяrиnи иfadя etmиølяr.<br />

16 sentyabr 2010-cu иl tarиxdя, Иstanbulda Azяrbaycan<br />

Tцrk cяsиndя, Qazaxыstan Tцrkcяsиndя, Qыrьыzыstan Tцrkcяsиndя<br />

vя Tцr kиyя Tцrkcяsиndя иmzalanmышdыr.<br />

Azяrbaycan Prezиdentи Èlham Яlиyev<br />

Qazaxыstan Prezdentи Nursultan Nazarbayev<br />

Qыrьыzыstan Prezиdentи Roza Otunbayeva<br />

Tцrkиyя Prezиdentи Abdullah Gцl<br />

www.uluturk.info<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

7

Ишsиz<br />

Mяhяmmяd Яmиn Rяsulzadя<br />

Bayram gцnцdцr...<br />

Mцsяlmanlar namazdan qayы -<br />

dыb hяrя bиr tяrяfя gedиyor иdиlяr.<br />

Mяшяdиlяr, hacыlar, kяrbяlayыlar kи -<br />

mиsи evиnя, aиlяsиnиn yanыna ge dиb<br />

onlar иlя bиrlиkdя bayram et mя yя<br />

чalышыr. Kиmиsи dя konka olan kц -<br />

чяlяrя enиb Bayыl vaqonunu gюzlи -<br />

yordular. Fayton чaьыranlarы da az<br />

deyиldи. Bиbи-heybяtя tяlяsиrdиlяr.<br />

Bиr dяstя cavan mцsяlmanlar юz<br />

aralarыnda mяslяhяtlяшиrdиlяr: kи -<br />

mиsи deyиrdи kи, “Qrиvkaya” (Ba -<br />

kы da яylяncя yerlяrиndяn bиrи)<br />

gedяk, kиmиsи: “bu gцn “Nиcat”<br />

te atro qoyur, sцrцn oraya” de yя -<br />

rяk yюnяlиrdи.<br />

Hamыsыnыn sиmasыnda bu gц -<br />

nцn bayram olduьunu aчыq anlamaq<br />

olardы. Mцsяlman mяhяllя -<br />

lяrиndя nцdrяtlя (nadиr hallarda)<br />

gю rцnяn bиr hяyat var иdи...<br />

Hamы юzцnц bu gцn bиrяr mя sud hesab edиyordu. Bяzи<br />

цstц-ba шы bяzяklи olan яrbabи-dюvlяtиn sи fяtlяrиndяn<br />

mяlum olurdu kи, bu gцn цчцn artыq tяdarцklяr gюrmцшlяr!..<br />

Bиzя gedяk, yaxшы sцfrяmиz var.<br />

Yox, buyurun, bиzя, sиzя bиr gюzяl qonaqlыq verя cя -<br />

yяm!<br />

Bu mиnvalda sюhbяtdя olanlarыn цrяkdяn шad olub eh -<br />

tиyacsыz olduqlarыna, dцnyada mюhtaclar olmadыьыna иnandыqlarыna,<br />

daha doьrusu yadlarыndan чыxartdыqlarыna laqeydanя<br />

qяhqяhяlяrи шяhadяt edиyordu.<br />

Qapыlar aьzыnda allы-bяzяklи, иrиlи-xыrdalы uшaqlar иdи kи,<br />

чыxыb qapыda atalarыnы gюzlиyordular. Bиr az иlяrиdя яlиndя<br />

pay vя bяxшeш olan atanыn цstцnя, pяrvanя шяm цstя yы ьы -<br />

шan kиmи gюtцrцlяrdи.<br />

Xцlasя bюyцkdяn-kичиyя kиmи hяr kяs юzцnц mяsud<br />

hesab edиyor, hяr kяs dцnyadan razы kиmи gюrцnцrdц.<br />

Bu arada ancaq Mяшяdи Qulam qяrиqи-fиkиr иdи, yol иlя<br />

gedиyordu... Amma hara getdиyиnи deyяsяn юzц dя bиlmиyordu...<br />

Bu adama bayram tяsиr etmиyor kиmи gюrцnцrdц. Daha<br />

doьrusu qeyrиlяrя olan bayram tя sиrи buna яks halda яsяrbяxш<br />

oluyor, onlarda olan шadlыq, fяrяh, bun da bиrя on<br />

qяdяr artыq olan kяdяr vя qяmя,<br />

qцssя vя яlяmя mцbяddяl olub,<br />

onlar bцtцn alяmя sя na xan<br />

(duaчы) bayram mцnasиbяtиlя xяndan<br />

gюrцnцrkяn bцtцn alяm vя<br />

mafиhayя (anda olanlara) nиf rяt -<br />

xan vя bugцndяn nalan иdи...<br />

Sяbяb nя иdиsя dюvrяsиndя olan<br />

bяшaшяtя (sevиnc, шadlыq), zяrafяt<br />

vя xoшhallыьa Mяшяdи Qulam шя -<br />

rakяt etmиyordu. Шяrakяt etmиyordu<br />

sяhlиdиr. Hяrdяnbиr gюz qиy -<br />

qacы иlя яtrafыna olan qяhr-alud<br />

(kяdяrlи, qяhяrlи) baxышы dюvrя sиn -<br />

dяkиlяrdяn acыqlы olduьuna ишarя<br />

edиrdи.<br />

Mяшяdи Qulam baшыn aшaьы<br />

sa lыb qayяt mцkяssяranя (sыnыq -<br />

lыqla), tяfkиranя bиr hal иlя yol ge -<br />

dиyor vя hяrdяnbиr qeyzlи vя<br />

qяm gиn gюzlяrиnи qalxыzыb яtrafыndakы<br />

laqeydanяlиyя bиr nяzяrиqяhr<br />

иlя baxыb qцvvяtsиzlиk яlamяtи olan dяrиn-dяrиn,<br />

soyuq-so yuq ahlar чяkиrdи...<br />

Mяшяdиnиn qиyafяsиndяn gюrцnцrdц kи, o hяr nя иsя<br />

yalqыz юz dяrdиnи чяkmяyиb mцdrиkanя bиr yolda юzц kиmи<br />

bиr чox dцчarи-fяlakяt olanlarыn, юzц kиmи bюyцk bиr qиsm<br />

юzgяlяrи bayramlы edиb dя юzlяrи bayramsыz deyиl, чюrяksиz<br />

belя qalanlarыn fиkrиn edиyordu...<br />

Soyuqdan яfиl-яfиl яsяn иkи xыrda uшaq vя bиr 9 yaшыnda<br />

qыz qapыda durub yol gюzlяyиrdиlяr... Uшaqlarыn яn kичиyи<br />

o bиrиlяrиnиn цzцnя baxыb шadlanaraq dedи:<br />

Bax, bu gцn bayramdыr, keчяn иllяr kиmи иndи dяdя<br />

gяlяcяk, bиzя pay gяtиrяcяk.<br />

Hя, mяn иstяrdиm keчяn bayramda bacыma gяtиrdиyи<br />

gяlиndяn bиr dяnя dя mяnя gяtиrяydи.<br />

Hя mяnиm yazmaьa qarandaшыm yoxdur, mяnя qarandaш<br />

gяtиrяcяk!...<br />

Qardaшlarыm, anamыz evdя acdыr, hяlя bu чaьacan иftar<br />

aчmamышdыr. Sиz иstиyиn kи, atamыz yemяlи bиr шey gяtиrmиш<br />

olsun...<br />

Ah dяdя gяlиr, - deyя balaca bala uzaqdan gюrцnяn<br />

Mяшяdи Qulama sarы yцyцrdц. O bиrиlяrи dя onun dalыnca<br />

yцyцrцшdцlяr. Чatыb atalarыna sarыlыdыlar.<br />

Dяdя hanы mяnиm qarandaшыm<br />

8 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

Mяnя nя aldыn<br />

Anama чюrяk gяtиrmиsяnmи – deyя bичarяnи bu tюvr<br />

suallar иlя araya aldыlar...<br />

Mяшяdи Qulam bиr tюvr иlя xuddarlыq edиb aьlamadы.<br />

Qorxdu kи, aьlasa balaca uшaqlara hяddяn zиyadя zцlm<br />

etmиш olar. Юzцnц шad gюztяrmяyя artыq zor eylяyиb dedи<br />

kи:<br />

Balalarыm, hamыsы olar, ancaq иndи ишsиzяm. Иш<br />

tapar<strong>sam</strong> sиzя yaxшы bayramlыqlar alaram.<br />

Atatürk və müasir mədəniyyət<br />

“Tяrяqqи” qяzetи, N 76,<br />

14 oktyabr 1908<br />

“Cənablar, millətimizin hədəfi, millətəmizin<br />

məfkurəsi bütün dünyada tam<br />

mənasıyla mədəni bir cəmiyyət olmaqdır.<br />

Bilirsiniz ki dünyada hər millətin mövcudiyyəti,<br />

qiyməti, hürriyyət, istiqlalı malik olduğu<br />

və yaradacağı mədəni əsərlərlə mütənasibdir.<br />

Mədəniyyət yolunda müvəffəqiyyət çalşmaqla<br />

olur. İctimai həyatda, iqtisadi həyatda,<br />

elm sahəsində uğur qazanmağın yeganə<br />

yolu budur”.<br />

Atatürkə görə yeni Türkiyə avropalı<br />

olmalı, ancaq öz mədəniyyətini və milli mənliyini<br />

itirməməlidir. İstiqlal savaşının qazanılmasıyla<br />

siyasi müstəqillik əldə edilmişdir.<br />

Amma sosial, mədəni və iqtisadi sahələrdə<br />

köklü dəyişiklərə ehtiyac var. Bu dəyişikliklər<br />

olmazsa siyasi müstəqilliyin uzun zaman<br />

qorunması və ya müasir mədəniyyət səviy -<br />

yəsinə çatması mümkün deyil.<br />

Bu məqsədlə cümhuriyyətin elanından<br />

sonra ölkədəki müasirləşmə sürətlənmişdir.<br />

Mədəni qanunla bir çox yeniliyin təməli<br />

atılmış, xüsusən də qadınlara müxtəlif<br />

haqlar verilmişdir. Yeni əlifbanın qəbulu ilə<br />

oxuma-yazma səfərbərliyi başlamışdır. Türk<br />

dili və tarixi sahəsində araşdırma qurumları<br />

qurulmuşdur. Xarici siyasətdə “Yurdda sülh,<br />

cahanda sülh” yolunu əsas götürməklə<br />

bərabər, iqtisadi sahədə kənddən başlayan<br />

milli inkişaf siyasəti yeridilmişdir.<br />

Qısacası Atatürkə görə müasir mədəniy -<br />

yət cəmiyyətin son inkişaf yoludur.<br />

Hüseyn Cavid<br />

İsmayıl bəy<br />

İsmayıl bəy, o bir böyük Türk idi,<br />

Bir günəşdi Kırım üfüqlərindən.<br />

Parlayıb ətrafı nura qərq etdi<br />

Yıldızlar yaratdı şəfəqlərindən.<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

İsmayıl bəy, o sarsılmaz qəhrəman,<br />

O böyük müəllim, o böyük insan,<br />

Həp çalışdı... Rahət durmadı bir an,<br />

Həp yol açdı, yol göstərdi hər zaman.<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

İsmayıl bəy, açdı yumuq gözləri,<br />

Açdı sağır qulaqları, dinlətdi.<br />

Qan coşduran ruhlu, kəskin sözləri<br />

Dilsizlərə ürək verdi, söylətdi.<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

Ərəb, əcəm xüsusən Türk övladı,<br />

Qəlbində bir yığın məhəbbət bəslər.<br />

Böyük sanır o sevgili ustadı<br />

O fazil mürşidə min hörmət bəslər.<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

Onun məsləki bu idi daima:<br />

İşdə birlik, dildə birlik, fikirdə birlik.<br />

İş, fikir, dildə birlik olmayınca<br />

Əvət, pək çətində cahanda dirlik.<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

İsmayıl bəy ölməz yaşar, həp yaşar,<br />

Tarixlərdə, könüllərdə, dillərdə.<br />

Böyük ruhu yüksək göylərdən aşar.<br />

Böyük adı yad olunur hər yerdə!<br />

İsmayıl bəy Türk yurduna şan verdi<br />

Öksüz-ölgün millətinə can verdi.<br />

www.uluturk.иnfo<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

9

Dиnи bayramlar<br />

Dr. Mцzяffяr Шahиn<br />

T.C. Bakы Sяfиrlиyиnиn Dиn Xиdmяtlяrи Mцøavиrи<br />

Bayram, sevиnc vя nяøя demяkdиr. Qяdиm zamanlardan<br />

bяrи hяr bиr mиllяtиn bиr чox mиllиvя dиnи gцnlяrи, tarиxи<br />

xatиrяlяrиnи canlandыran bayramlarы mюvcuddur. Bayramlar<br />

ona иnananlarыn цzяrиndя чox mцsbяt tяsиrlяr yaradыr, dиnи<br />

øцur vя duyьularы qцvvяtlяndиrиr, иnsanlarda yenи bиr hяyacan<br />

vя yaøamaq hяvяsи yaradыr.<br />

Bayramlarыn, mиllи vя dиnи duyьularы, иnanclarы forma -<br />

laødыrmaq vя yaøatmaq funksиyasы иlя bяrabяr, cяmиyyяtиn<br />

bиrlиk vя bяrabяrlиyиnи tяøkиl etmяk, bunu cяmиyyяt цzvlяrиnиn<br />

yaddaøыna hяkk etmяkdя dя bцyцk юnяmи var. Hя -<br />

qиqи dиnи bayramlar иnsanlar arasыnda mцnasиbяt qurmaьыn,<br />

dostluьu vя qohumluьu mцhkяmlяndиrmяyиn bиr yolu<br />

olaraq bцyцk юnяmя malиk olduьu kиmи, dиnи duyьu vя øц -<br />

urun sosyal hяyatda tяzяlяnmяsиnиn dя vяsиlяsиdиr.<br />

Иslam dиnиndя иkи bюyцk bayram vardыr: Ramazan vя<br />

Qurban bayramы. Ramazan bayramыna "иdu’l-fыtr", Qurban<br />

bayramыna иsя, "иdu’l-edhв" deyиlиr.<br />

Ramazan vя Qurban bayramlarы hиcrяtиn иkиncииlиndяn<br />

etиbarяn keчиrиlmяyя baølanmыødыr. O gцndяn bяrи ke чиrи -<br />

lяn bu иkи bayram, eynи zamanda mцsяlman mиllяtlяrиnиn<br />

mиllи bayramlarы halыna gяlmиødиr.<br />

Ramazan bayramы, bиr ay boyunca Allah (c.c.) цчцn<br />

tutulan orucdan sonra verиlяn bиr “иftar zиyafяtи”“ hюkmцn -<br />

dяdиr vя buna gюrя dя ona “fыtыr bayramы”“ (иftar bayramы)”<br />

de yиlиr. Buna gюrя dя Ramazan bayramыnыn иlk gцnц bиr<br />

aylыq Ramazan orucunun иftarы sayыlmaqdadыr. Bu иftar<br />

gцnцndя oruclu olmaq, sиmvolиk olaraq Allahыn (c.c.) zиya -<br />

fяtиnя qatыlmamaq anlayыøыna gяlиr kи, bu da doьru bиr<br />

davranыø sayыlmыr.<br />

Allah (c.c.) цчцn qurbanlarыn kяsиldиyи Qurban bayramы<br />

gцnlяrи dя zиyafяt gцnlяrиdиr. Qurban bayramыnыn Arefe<br />

vя bayram gцnlяrи, Иslam Dцnyasыnыn яn seчиlmиø gцnlяrиdиr.<br />

Чцnkи Arefe gцnц, dцnyanыn hяr tяrяfыndяn gяlяn<br />

hacыlыьa namиzяdlяr Яrяfatda toplanaraq Allaha (c.c.) doь -<br />

ru dюnцr vя Ondan (c.c.) яfv vя baьыølanmalarыnы dи lяyиr -<br />

lяr. Яrяfat, Иslamыn bиrlиk vя qardaølıьa verdиyи юnяmиn bиr<br />

nцmunяsиdиr.<br />

Bayramlarыn cяmиyyяtиn hяyatыnda цstцn bиr yerи vя<br />

dяyяrи vardыr. Bayram gцnlяrиndя qohum vя qonøularыmыzla<br />

olan яlaqяlяrиmиz quvvяtlяnиr, bиrlиk vя qardaølыьыmыz<br />

gцclяnиr. Bayram sabahы mяscиdlяrиmиzи dolduran mцsяlmanlarыn<br />

bиrlиkdя vя ичdяn uca Allaha (c.c.) yюnяlmяlяrи,<br />

Ondan (c.c.) яfv vя baьыølanmalarыnы dиlяmяlяrи ayrы bиr<br />

юnяm daøыyыr. Чцnkи belя bиr mяqsяdlя bиr araya gяlяn,<br />

eynи иman vя hяyяcanы daøыyan cяmиyyяtlяrи uca Allahыn<br />

(c.c.) rяhmяtи яhatя edяr vя onlarы яfv edяr.<br />

Иbadяtlяr иnsan цzяrиndя mцsbяt tяsиrlяr buraxыr. Hяlя<br />

bu, Ramazan ayыna mяxsus oruc, teravиh, zяkat, sadak-иfи -<br />

tr; fяdakarlыьыn sиmvolu qurban… kиmи иbadяtlяr olarsa<br />

bunlarыn tяsиrиnи cяmиyyяtиn hяr kяsиmиndя gюrmяk mцm -<br />

kцndцr. Cяmиyyяt, bayrama gиrяrkяn dиnи yюndяn gцclяnmяsиnи<br />

яngяllяyяcяk qяflяt pяrdяsиnи cыrmalы, yenи bиr<br />

yцksяlиøя иmza atmalыdыr. Bayramda vя bayramdan sonra<br />

“mяnиm”“” deyя bиldиyи yeganя иkи nemяtи, saьlыq vя zama -<br />

nыnы yaxøы dяyяrlяndиrmя øцuruna чatmalыdыr.<br />

Bayramlarы, иbadяt vя иtaяtdяn tяcrиd edиb, sadяcя oyun,<br />

яylяncя, zюvq vя sяfa gцnц olaraq anlamaq yanlыø olduьu<br />

kиmи, lazыmи oyunlardan vя mцbah яylяncяlяrdяn uzaq laø -<br />

dыraraq sыrf bиr иbadяt vя иtaяt gцnц olaraq anlamaq da xя -<br />

talыdыr. Чцnkииnsanыn mяnяvи varlыьы иlя bяrabяr, maddи varlыьыnыn<br />

da ehtиyacы vardыr. Иbadяt vя иtaяtlяrlя ruh, qяlb vя<br />

baøqa mяnяvи varlыьыmыz tяmиn edиldиyи kиmи, чeøиdlи иkram<br />

vя zиyafяtlяrlя, bяllи юlчцlяr ичиndя hяyata keчиrиlяn oyun vя<br />

яylяncяlяrlя dя maddи varlыьыmыz tяmиn edиlmиø olur.<br />

Bяllиsяrhяdlяr ичиndя hяyata keчиrиlяn oyun vя яylяncяlяr,<br />

bayramlarыn юzцndя mюvcuddur. Necя kи, Hz. Pey -<br />

ьяmbяr (s.я.s.), toylarda olduьu kиmи, bayramlarda da яy -<br />

lяncя vя oyuna qarøы чыxmamыødыr. Ancaq яxlaqи sяr hяd -<br />

lяrи aømamaq lazыmdыr. Иslam dиnи hяr mюvzuda иtиdalи (or -<br />

ta yolu) яmr vя tюvsиyя edяr. Mюmиn olmaq, fяrd vя aиlя -<br />

lяrи xoøbяxtlиyя чatdыran qanunи yollarы baьlayaraq, dцn -<br />

yanы zиndana чevиrmяk deyиl.<br />

Иnsanыmыzыn kamal dяrяcяsиnи tapmasы цчцn bayramlarda<br />

edяcяyиmиz яn юnяmlи иølяrdяn bиrи dя yetиm, kиmsяsиz<br />

vя yoxsullarla maraqlanmaq, onlara maddи-mяnяvи<br />

dяstяk olaraq, юz yalnыzlыqlarыnы hиss etdиrmяmяkdиr. Ye -<br />

tиm vя kиmsяsиzlяrя hяmиøя acыyыrыq, amma heч unutma -<br />

yaq kи onlar, bиzlяr цчцn bu cяmиyyяtdя Allah (c.c.) rыzasыnы<br />

qazanmamыza vяsиlя olacaq иnsanlardыr.<br />

Bayram gцnlяrи barыø vя sevиnч gцnlяrиdиr. Kяdяrlи<br />

olmaq yasaqdыr. Яlbяttя bиr yerdя yaøayan aиlя vя cя mиy -<br />

yяt fяrdlяrи arasыnda anlaøыlmazlыqlar, mцbahиsя vя dartыømalar<br />

ola bиlяr. Bu чox normaldыr. Amma bunlarы kцskцnlцk<br />

sяvиyyяsиnя чatdыrmamaq lazыmdыr. Яsasяn dя yaxыnlar,<br />

sыla-и rahиm deyиlяn zиyarяt baьы иlя aradakı baьlarыnы<br />

qцvvяtlяndиrmяlиdиrlяr. Hz. Peyьяmbяr (s.я.s.) mюmиn-<br />

10 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.иnfo

lяrиn цч gцndяn artыq kцskцn qalmalarыnыn uyьun<br />

olma dы ьыnы bиldиrяrяk belя buyurmuødur: “Bиr<br />

mцsяlmanыn dиgяr mцsяlmana цч gцndяn artыq<br />

kцsцlц qalmasы halal olmaz.” (Buhвrи, Edeb, 57, 58.<br />

VЫЫ, 88. Mцslиm, Bиrr, 23, 24.ЫЫЫ, 1984. Ebы Dвvud,<br />

Edeb, 47. V, 202.)<br />

Qohum vя qonøulara yaxøыlыq etmяk vя<br />

onlara qarøы yaxøы davranmaq Rяbbиmиzиn (c.c.)<br />

tюvsиyyяsиdиr. O, bu ba rяdя belя buyurmaqdadыr:<br />

“Allaha иbadяt edиn vя ona heч bиr øeyи ortaq<br />

qoømayыn. Anaya, ataya, qohumlara, ye tиmlяrя,<br />

yoxsullara, yaxыn qonøuya, uzaq qonøuya, yanы -<br />

nыz dakы dosta, yolчuya, яlиnиz altыndakыlara<br />

yaxøыlыq edиn. Шцb hяsиz Allah, qцrurlanan vя<br />

юyцnяn kиmsяlяrи sevmяz”“ (Nиsа, 4/36).<br />

“Allahla яhd baьladыqdan sonra onu pozanlar, Allahыn<br />

bиrlяødиrиlmяsиnи яmr etdиyи øeylяrи (qohumluq яlaqяlяrиnи)<br />

qыranlar, yer цzцnя fиtnя-fяsad tюrяdяnlяr иsя lяnяtя<br />

dцчar olacaqlar. Onlarы pиs yurd (Cяhяnnяm, o bиrи dцn -<br />

yanыn pиslиklяrи) gюzlяyиr”“”. (Ra’d, 13/25).<br />

Иntиqam almaq dиnиmиzя gюrя haramdыr. Иnsanы bu vя -<br />

zи y yяtя gяtиrяcяk kиn, nиfrяt, hяsяd vя s. bu kиmи duy ьular<br />

qadaьan olunmuødur. Mцsяlmanыn иmanla, sevgи vя hюrmяtlя<br />

dolu olan, ancaq bu øяkиldя doьruya gedяn yolu<br />

aydыnlada bиlяcяk qяlbи, pиs vя чиrkиn duyьularla doldurularsa<br />

mяnяvи funksиyasыnы иcra edя bиlmяz. Sahиbиnи иøыqlandыrmaz.<br />

Buna gюrя dя, иntиqam alma иmkanы varkяn ba -<br />

ьыølamaq bцyцklцkdцr vя Allah (c.c.) yanыnda чox mяq bul<br />

bиr hяrяkяtdиr. Necя kи, Quranи-Kяrиm bu xцsusa bu ayяtlя<br />

иøarя edиr:<br />

“Hяr hansы pиslиyиn cяzasы onun юzц kиmи bиr pиslиkdиr.<br />

Bununla belя hяr kяs (pиslиk edяnи) baьыølasa vя (onunla)<br />

barыøsa, onun mцkafatы Allaha aиddиr. Hяqиqяtяn O, zalиmlяrи<br />

sevmяz!”“ (Шыrв, 42/40).<br />

Daиma яfv yolunu tutmaq, mюmиnиn яsas xцsusиyyяt -<br />

lяrиndяndиr. Bu mюvzuda yenя Quranи-Kяrиmdя belя bu -<br />

yurulur:<br />

“Sяn baьыølama yolunu tut, yaxøы иølяr gюrmяyи яmr et<br />

vя cahиllяrdяn цz dюndяr”“”. (В’rвf, 7/199).<br />

Bayram gцnlяrиndя anamыzыn, atamыzыn яllяrиnи юpцb<br />

xeyиr-dualarыnы almalыyыq. Dиnиmиzdя Allaha (c.c.) иbadяtdяn<br />

sonra ana vя ataya hюrmяt vя qulluьunda durmaq яmr<br />

edиlmиø, onlara qarøы “uf”“” belя demяk qadaьan edиlmиødиr.<br />

Bu mюvzuda Uca Allah (c.c.) belя buyurur:<br />

“Rяbbиn yalnыz Ona иbadяt etmяyи vя valиdeyиnlяrя<br />

yaxøыlыq etmяyи (onlara yaxøы baxыb gюzяl davranmaьы) bu -<br />

yurmuødur. Яgяr onlarыn bиrи vя ya hяr иkиsи sяnиn yanыnda<br />

(yaøayыb) qocalыьыn яn dцøkцn чaьыna yetяrsя, onlara<br />

“Uf!”“” belя demя, цstlяrиnя qыøqыrыb acы sюz sюylяmя.<br />

Onlarla xoø danыø!”“<br />

“Onlarыn hяr иkиsиnя acыyaraq mяrhяmяt qanadыnыn<br />

altыna alыb: “Ey Rяbbиm! Onlar mяnи kюrpяlиyиmdяn (nя -<br />

va zиølя) tяrbиyя edиb bяslяdиklяrи kиmи, Sяn dя onlara rяhm<br />

et!” de”“”. (Иsrв, 17/23-24).<br />

Qohum vя qonøularla tяbrиklяøяrяk, qarøыlыqlы sevgиvя<br />

hюrmяt duyьularыnı чatdыrmalы, qarøыlaødыьыmыz hяr kяslя<br />

sa lamlaøaraq tяbrиklяømяlиyиk. Tanыdыqlarыmыzы zиyarяt<br />

edя rяk vяzиyyяtlяrиnи soruømalы vя kюnцllяrиnи almalыyыq.<br />

Xяs tяxanalarda vя evlяrdя yatan xяstяlяrи zиyarяt etmяlи,<br />

øяfa dиlяmяlиyиk. Yetиmlяrиn vя kиmsяsиz uøaqlarыn baøыnы<br />

oxøamalы, onlara ana vя ata kиmи davranmalыyыq. Чevrя -<br />

mиz dяkи yoxsullara vя dиqqяtя mюhtac uøaqlara yardыm яl -<br />

lяrиmиzи uzatmalы, onlarыn da bayram sevиncи yaøamalarыna<br />

øяraиt yaratmalыyыq. Bиzdяn xeyиr-dua gюzlяyяn юlцlя rи -<br />

mиzя dua etmяlи, ruhlarы цчцn ehsan vermяlиyиk. Tanыdыq -<br />

larыmыzdan kцsцlц olanlarы barыødыrmaьa чalыømalы vя mц -<br />

nasиbяtlяrиnи dцzяltmяlиyиk. Uøaqlara hяdиyyяlяr paylamalы<br />

vя onlarы sevиndиrmяlиyиk.<br />

Bayram gцnlяrи sevиnc gцnlяrиdиr. Bu gцnlяrdя sevиnclи<br />

vя gцlяrцzlц olmaq tюvsиyyя edиlmиødиr. Ashвb-ы kи -<br />

ram dan Ebы Zer, Peyьяmbяrиmиzиn (s.я.s.) ona bu mюvzuda<br />

belя bиr tюvsиyyя verdиyиnи rяvayяt edиr: “Qardaøыnы gц -<br />

lяr цzlя qarøыlamaq kиmи яn kичиk yaxøыlыьы belя яsиrgяmя”“”<br />

(Mцslиm, Bиrr, 144. ЫЫЫ, 2026; Ebы Dвvыd, Lиbвs, 24. ЫV, 240.<br />

Tиrmîzи, Et’иme, 30. ЫV, 274-275).<br />

Hяr zaman olduьu kиmи bayram gцnlяrиndя dя, Иs la -<br />

mыn яmr etdиyи øяkиldя, яtrafыmыzdakы иnsanlarla yaxøы da -<br />

vranmalы, иncиdяcяk vя zяrяr verяcяk davranыølardan чя -<br />

kиnmяlиyиk.<br />

Son olaraq deyя bиlяrиk kи, bayram gцnlяrи cяmиyyяtи<br />

bцtюvlяødиrиr. Cяmиyyяtиn fяrdlяrи bиr-bиrиylя sevиøиb qaynayыr.<br />

Hяyatыn bиtиb-tцkяnmяk bиlmяyяn sыxыntыlarы ичиndя<br />

bиtkиn vя yorьun hala gяlяn иnsanlarы bayramlar sakиtlяø -<br />

dиrиr. Vя чalыøma яzmlяrиnи artыrыr.<br />

Bayramlar, sosиal hяmrяylиk vя barыø øцurunun иnsanlarda<br />

gцclц olduьu gцnlяrdиr. Kцsцlцlяrиn barыømasы, arala -<br />

rыnda kиn, nиfrяt olan qяbиlя, aиlя vя øяxslяrыn, dцømяn чи -<br />

lиk vя qиsas duyьularыnыn sevgиyя чevrиlmяsи, kичиklяrиn<br />

bц yцklяrя sayьы, bюyцklяrиn kичиklяrя sevgи gюstяrmяsи,<br />

xяstяlяrиn zиyarяt edиlmяsи, verиlяcяk kичиk hяdиyyяlяrlя<br />

uøaqlarыn kюnцllяrиnиn alыnmasы, yaxыnlarыn vя qohumlarыn<br />

bиr daha yenиdяn bиrlяømяsи adяtяn bayram gцnlяrиndя<br />

mцmkцn olur. Bцtцn bunlar, cяmиyyяtи formalaødыran<br />

fяrd lяrи bиr-bиrиylя yaxыnlaødыraraq mиllи bиrlиyиn yaradыlmasыnda<br />

vя cяmиyyяtи narahat edяn ayrыlыq vя dцømяnlиklяrиn<br />

aradan qalxmasыna tяsиr edяn xцsuslardыr.<br />

www.uluturk.info<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

11

Türk Dünyasını tanıyaq<br />

Türkmənistan Respublikası<br />

Amudərya, məni al,<br />

O cəsur dalğalarının qoynuna sal.<br />

Almas İldırım<br />

Xəzər dənizinin cənub-şərqində, Kopetdağın<br />

şimal yamaclarında, Turan ovalığının cənubunda yerləşən<br />

Türkmənisan Respublikası sahəsinə görə,<br />

Mərkəzi Asiyada ikinci böyük dövlətdir. O, cənubşərqdən<br />

Əfqanıstanla, cənub və cənub-qərbdən<br />

İranla, şərqdən və şimal- şərqdən Özbəkistanla,<br />

şimal və şimal-qərbdən Qazağıstanla, qərbdən isə<br />

Xəzər dənizi ilə həmsərhəddir.<br />

VII əsrdə Türkmənistanın yerləşdiyi region<br />

ərəblər tərəfindən istila olundu və ərəblər Mərkəzi<br />

Asiyaya özləri ilə İslam dini ilə yanaşı İslam<br />

mədəniyyəti də gətirdi. Xəlifə Əl-Məmunun dövründə<br />

regionun mərkəzi Mərvə köçürüldü. Bu da ərazinin<br />

inkişafına geniş imkanlar açdı. XI-XII əsrlərin ayrıayrı<br />

dövrlərində Türkmənistan Səlcuq imperiyası və<br />

Çingiz xan ulusu tərəfindən idarə olunurdu. 1849-cü<br />

ildə Türkmənistan Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı<br />

edildi. 1917-ci il oktyabr inqilabından sonrakı hadisələr<br />

Türkmənistan üçün 1924–cü ildə hazırkı<br />

Türkmənistan Respublikasının ərazisi daxilində<br />

Türkmənistan SSR-nin yaranması ilə nəticələndi.<br />

Türkmənistan sovet imperiyasının süqutundan sonra<br />

- 1991-ci ilin 27 oktyabrında müstəqilliyini bəyan etsə<br />

də, onun rəsmi tanınmasına 25 dekabr 1991-ci ildə,<br />

imperiyanın son çöküşündən bir gün əvvəl nail oldu.<br />

Ölkənin geosiyasi mövqeyi Avropa ölkələri ilə<br />

Çin və Hindistana gedən quru yollarının üzərində yerləşməsi<br />

baxımında əlverişlidir.<br />

Türkmənistan Respublikasının iqlimi quru subtropik<br />

iqlimdir. Burada ilin 290 günü buludsuz keçir.<br />

Respublika ərazisində illik və sutkalıq temperatur<br />

amplitudu çox böyükdür. Yağıntıların orta illik miqdarı<br />

50-200 mm arasındadır. Mümkün buxarlanma 1500<br />

mm-dən artıqdır. Əkinçilik əsasən suvarma, dağlarda<br />

isə qismən dəmyə şəraitində mümkündür. Ölkənin<br />

şərq rayonlarında su təlabatı Amudərya, Murqab və<br />

Təcən çaylarının suları ilə təhciz olunur.<br />

Türkmənistanda ən böyük göl Sarıqamışdır. Bu<br />

göldən yüksək keyfiyytəli xörək duzu yığılır. Ölkə<br />

ərazisinin 375 min kvadrat km-i səhra və yarımsəhralardır.<br />

Boz qumsallıqda hamar səthli takırlar<br />

çox yeknəsəq təsir bağışlayır. Türkmənistan<br />

ərazisində bitən saksaul kolu əhalinin istifadə etdyi<br />

ən mühüm bitkidir. Ölkənin qərbində yerləşən Böyük<br />

Balkan və cənub-qərbdə Özbəkistanla sərhəddə yerləşən<br />

Köytendağ silsiləsi əhəmiyyətli yüksəkliklərdir.<br />

Arlan dağında Böyük Balkan silsiləsinin hündürlüyü<br />

1880 metrə çatır. Ölkənin ən hündür zirvəsi<br />

Kugitangatu silsiləsindəki Ayrıbaba (3137 m) zirvəsidir.<br />

Türkmənistan, ərazisinə gərə dünyanın 52-ci<br />

böyük ölkəsidir. O, İspaniyadan kiçik, ABŞ-ın<br />

Kaliforniya ştatından isə böyükdür. Türkmənistan<br />

Respublikasının ərazisini Aşqabad şəhəri və Axal,<br />

Balkan, Daşoğuz, Lebap, Marı olmaqla 5 əsas vilayət<br />

təşkil edir. Vilayətlər özləri ayrı-ayrı rayonlara, şəhərlərə<br />

bölünür. Aşqabad şəhəri respublikanın paytaxtıdır.<br />

Şəhər 1881-ci ildə salınmışdır və seyismik<br />

ərazidə yerləşir. 1948-ci ildə burada 9 bal gücündə<br />

dağıdıcı zəlzələ baş vermiş və şəhər əhalisinin<br />

yarısından çoxunu məhv etmişdir. İndi Aşqabad yalnız<br />

Türkmənistanın paytaxtı deyil, həmçinin əsas<br />

sənaye, elm və mədəniyyət mərkəzidir. Şəhərdə 50-<br />

yə qədər fabrik və zavod, əsası 1951-ci ildə qoyulmuş<br />

Türkmənistan Elimlər Akademiyası, doqquz kollec,<br />

onlarla peşə və orta ixtisas məktəbləri, universitetlər,<br />

kino-teatrlar, muzey mərkəzləri və özəl teleradio<br />

kompaniyaları fəaliyyət göstərir.<br />

Türkmənistan etnosunun mənşəyi qədim sakmassaget<br />

və sarmat-alan qəbilələri ilə bağlıdır.<br />

Etnosun formalaşmasında oğuzlar yaxından iştirak<br />

etmişlər. Türkmən əhalisi yüksək təbii artıma malikdir.<br />

Buna baxmayaraq, orta sıxlıq çox aşağıdır (1 kvadrat<br />

km-də 9,2 nəfər). Ərazinin 80%-də əhali yaşamır.<br />

Türkmənistanda kənd əhalisi üstünlük təşkil edir<br />

(55%). Əhali əsasən Qaraqum kanalı zonasında,<br />

Murqab və Təcən çaylarının deltasında, Kopetdağın<br />

ətəyində cəmləşmişdir.<br />

Türkmənistanın təsərrüfatının əsas gəlirli sahəsi<br />

neft və qaz kompleksinin inkişafıdır. Ölkə gəlirinin<br />

60%-i bu sahələrin payına düşür. Türkmənistan təbii<br />

qaz istehsalına görə dünyada dördüncü yerdədir.<br />

Xüsusilə Açaq, Marı və Xəzərsahili yataqlar daha<br />

məhsuldardır. Ölkədə kimya sənayesi üçün kifayət<br />

qədər yerli xammal vardır. Kükürd, kalium duzları,<br />

yod əsasında Nebitdağda, Bekdaşda, Çələkəndə,<br />

Cərcoda, Marıda kimya zavodları fəaliyyət göstərir.<br />

Türkmənistanda kənd təsərrüfatının inkişafı<br />

üçün imkanlar mövcuddur. Əkinçilik üçün yararlı torpaqların<br />

yarısından pambıqçılıqda istifadə olunur.<br />

Qaraqumun Murqab və Təcən deltalarında,<br />

Amudərya boyunca uzanan sahələrdə pambıq əkinləri<br />

daha çoxdur. Respublikada yığılan pambığın<br />

25%-i zərif liflidir. Çəltik Amudəryanın aşağı axarlarında<br />

becərilir. Vahələrdə əhali baramaçılıqla<br />

məşğul olur. Bostan bitkiləri xüsusilə geniş<br />

12 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

yayılmışdır. Yemiş (qovun) ölkə üçün ən mühüm<br />

bostan bitkisidir. Hər il avqust ayının ikincici bazar<br />

günü ölkədə “yemiş günü” keçirilir. Hamı yemiş<br />

yeməli, bir-birinə hədiyyə etməlidir. Burada yemişin<br />

200-dək növü becərilir.<br />

Kənd təsərrüfatının ikinci əsas sahəsi heyvandarlıqdır.<br />

Şərqi Qaraqumda qaragül qoyunları, Qərbi<br />

Qaraqumda zərifyunlu qoyunlar və birhüclü dəvələr<br />

saxlanır. Lakin Türkmənistan heyvandarlığının əsas<br />

simvolu ölkənin gerbində də rəsmi təsvir edilən atdır.<br />

Burada at min illərdir ki, insanların həyatının ayrılmaz<br />

hissəsinə çevrilib. On min il yaşı olan Axal-təkə atlarına<br />

dünya zaman-zaman onların qüdrətini nümayiş<br />

etdirmək üçün “qüdrətli aləm atları”, “Behişt atları”,<br />

“Cənnət atları” kimi isimlər vermişdir. Bu sahənin<br />

araşdırmaçılarının gəldiyi nəticələrə görə bu atlar tam<br />

250 at cinsinin əcdadlarıdırlar. Yəni bu 250 cins atın<br />

atası Axal-təkə atlarıdar. Təqdirəlayiq hal budur ki, bu<br />

atların təmiz cinsləri hələ də türkmənlər tərəfindən<br />

qorunub günümüzə gələ bilmişdir.<br />

1935-ci ildə 15 baş Axıl-təkə atını İosif Stalinə<br />

göstərmək üçün Aşqabatdan Moskavaya qədər olan<br />

3000 kilometr məsafəni 84 gün müddətinə gətiririlər.<br />

Stalin bu atların çox böyük gücə malik olduqlarını<br />

gördükdən sonra onların artması və xüsusi<br />

yetişdirilməsi üçün icazə verir və şərait yaradılmasını<br />

təmin edir. Kampaniyanın nəticəsi mükəmməl olur.<br />

1960-cı il Roma olimpiada oyunlarının qalibi məhz bu<br />

atların sırasından olmuşdur. 1968-ci ildə bu iştirakçı<br />

“Dünyanın ən yaxşı İdman Atı” adını aldı. Axal-təkə<br />

atlatından olan Dancing Brave-ə keçən əsrin 80-ci<br />

illərində o dövr üçün record məbləğ olan 50 milyon<br />

dollar pul ödənmişdir. Bu cür çoxsaylı faktlar mövcuddur.<br />

Makedoniyalı İsgəndərin sevimli atı olan<br />

Bukefalus (inəkbaş) da Axal-təkə cinsindən olmuşdur.<br />

Hal-hazırda bu at cinsinin inkişafı ilə türkmənlər<br />

Almaniyada da məşğul olur.<br />

Dünyaca məşhur Orta Asiya mədəniyyətinin ən<br />

özünəməxsus mümunələrini yaradanladan biri türkmənlərdir.<br />

Türkmən xalçaları dünyada ən tanınan<br />

xalçalarındandır. Bu xalılar Mərkəzi Asiyanın ənənəvi<br />

sənət növlərindən biridir. Bunlar xanımlar tərəfindən<br />

əllə toxunur və əsasən döşəməni və divarı bəzəyir.<br />

Bu xalçaların mürəkkəb və məzmunlu layihələri öz<br />

motivlərini Yomut, Ersari, Sarik, Salor və Təkkə kimi<br />

türkmən tayfalarından alırlar. Müxtəlif tərəvəzlər və<br />

digər təbii komponentlərdən bu zəngin rənglərin alınmasında<br />

istifadə olunur. Müxtəlif nümunələrlə yanaşı<br />

bu xalçalar daha çox qırmızı və ya qəhvəyi fonda<br />

təsvir olunmuş fil ayağının təsviri ilə səciyyəvidir.<br />

Türkmən musiqisi və musiqi alətləri digər Türk<br />

xalqlarınınkına bənzəsə də özünəməxsusluqları da<br />

var. Dutar türkmən xalq musiqisinin ən geniş yayılmış<br />

alətlərindən biridir. Bu alətdən muğamlardan, saltıklardan<br />

tutmuş kirklar və novai kimi müxtəlif musiqi<br />

janrlarının ifasında istifadə olunur və o peşəkar ifacı<br />

adlanan sazəndə tərəfindən ifa olunur. Tuidik nəfəsli<br />

musiqi alətidir və türkmən xalqının qədim musiqi<br />

alətlərindəndir. Türkmən əfsanəsinə görə Adəm<br />

peyğəmbər (s) gildən hazırlanmışdı və onun ruhu yox<br />

idi. Ona ruhu tudikin sədaları altında Cəbrayılın rəqs<br />

etdiyi melodiya vermişdir. Tudik ifaçıları onu ifa<br />

edərkən qarşı-qarşıya dayanır. Bu alətin forması<br />

kimi, ifa tərzi də zurnaya bənzəyir. Dili tudik də nəfəsli<br />

alətdir, tudikdən fərqli olaraq o, ağacdan və qoyun<br />

dərisindən hazırlanır və daha çox klarnetə bənzəyir.<br />

Türkmən mətbəxi mərkəzi Asiyanın digər mətbəxləri<br />

ilə oxşardır. Burada gündəlik qida rasionun<br />

əsas elementi düyüdür. Ən sevilən yeməkləri plov,<br />

mantı, şurpa, şişlikdir.<br />

Türkmənistanın rəsmi bayrağı 1992-ci ilin 19<br />

fevralında qəbul olunmuşdur. Türkmənistan<br />

bayrağının əsas hissəsini yaşıl rəng təşkil edir. Yaşıl<br />

sahənin sağ tərəfində üzərində beş ayrı xalça gülü<br />

(xalçaların mərkəzində yerləşən bir və ya bir neçə<br />

əsas naxış) təsvir olunmuş qırmızı rəngli şaquli zolaq<br />

yerləşir. Qırmızı zolağın sağ tərəfində, yaşıl sahənin<br />

üzərində, yuxarıda Türk simvolu olan ağ rəngli<br />

aypara və yenə ağ rəngdə beş ədəd beş guşəli ulduz<br />

təsvir olunmuşdur. Bayraqda təsvir olunan yaşıl və<br />

qırmızı rənglər türkmənlərin tarixən hörmət etdikləri<br />

rənglər olmuşdur. Ağ rəngli aypara ölkə üçün işıqlı<br />

gələcək ümidinin simvoludur. Beş ulduz isə<br />

Türkmənistanın beş əsas əyalətini (Axal, Balkan,<br />

Daşoğuz, Lebap və Marı) göstərir. Ənənəvi xalça<br />

dizaynları ölkənin beş qəbiləsinin, atlarının və ölkə<br />

embleminin motivlərindən irəli gəlir.<br />

Türkmənistanın rəsmi gerbi 1991-ci ildə qəbul<br />

edilmişdir. Qızılı rənglə haşiyələnmiş Türk simvolu<br />

olan səkkizguşəli yaşıl ulduzun mərkəzində qırmızı<br />

halqa təsvir olunur. Qırmızı halqanın sağ və sol tərəfi<br />

(çöl tərəfdən) sümbül təsviri ilə əhatə olunur,<br />

içərisində isə mavi rəngin üzərində axaltəkə atı təsvir<br />

edilir. Bu emblemin dairəvi forması 1992-ci ildən<br />

2003-cü ilə qədər qüvvədə olmuşdur. Qırmızı<br />

dairənin üzərindəki gəvə motivləri bayraqda olduğu<br />

kimi qəbilələri, atları və ölkənin ənənəvi dini dəyərlərini<br />

əks etdirir. Gerbin mərkəzi elementləri olan<br />

sümbül budaqları türkmənlərin qonağı duz-çörəklə<br />

qarşılama adətləri ilə əlaqəlidir. Aypara və ulduzlar<br />

isə səciyyəvi Türk simvoludur. Ümumiyyətlə<br />

Türkmənistanın bayrağı və gerbi üzərindəki simvollar<br />

bir-biri ilə çox oxşardılar.<br />

Respublikanın idarəetmə forması prezidentli<br />

prespublikadır. Respublikya 1985-ci ildən 2006-cı ilə<br />

qədər prezident Səfərmurad Niyazov rəhbərlik edib.<br />

2006-cı idə Niyazovun ölümündən sonra Qurbanqulu<br />

Berdiməhəmmədov prezident seçilib. 2008-ci ilin<br />

sentiyabrına qədər Türkmənistanda birpartiyalı system<br />

mövcud idi. 2008-ci ilin sentiyabırında yeni<br />

Konstitusiyanın qəbulundan sonra ölkədə çoxpartiyalı<br />

sistemin formalaşmasına icazə verildi. 1991-ci<br />

ildən Türkmənistan Müstəqil Dövlətlər Birliyinin<br />

üzvüdür.<br />

Türkmənistan Respublikasının milli himninin<br />

sözləri Aman Kəkilov tərəfindən yazılmış, musiqisi<br />

Vəli Muxatov tərəfindən bəstələnmişdir. Bu musiqi<br />

“Türkmənistan” adlanırdı. 1997-ci ildə bu himn<br />

“Müstəqil, Bitərəf, Türkmənistan Dövlət Himni”<br />

adlandırıldı. Yeni himnin müəllifi ömürlük prezident<br />

elan olunmuş Səfərmurad Niyazov idi.<br />

www.uluturk.info<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

13

Qяrbиn иnkишafыnыn<br />

paradиqmasы<br />

Шahlar Яsgяrov<br />

professor, яmяkdar elm xadиmи<br />

XX яsrиn яvvяllяrиndяn baшlayaraq Azяrbaycanыn<br />

mцtяfяkkиr zиyalыlarыnыn bиr qиsmи (Яhmяd bяy Aьaoьlu,<br />

Яlи bяy Hцseynzadя, Mяhяmmяd Яmиn Rяsulzadя vя<br />

dиgяrlяrи) Шяrqиn bиr чox sahяlяrdя Qяrbdяn gerи qalmasыnыn<br />

sяbяblяrиnи юyrяnmяyя cяhd etmиш vя bu gerиlиyи aradan<br />

qaldыrmaq yollarыnы mцяyyяn etmяyя чalышmышlar.<br />

Zиyalыlarыmыzdan bяzиlяrи bu gerиlиyи dиndя, bяzиlяrи qadыnlarыn<br />

sosиal vяzиyyяtиndя, bяzиlяrи яlиfbanыn mцrяkkяblиyиndя<br />

gюrцrdцlяr. Gerи qalmanы aradan qaldыrmaq цчцn<br />

mцasиrlяшmяk vя avropalaшmaq иdeyasы bцtцn Шяrqи bцrцmцшdц.<br />

Mцbarиz Sцleymanlыya gюrя (“Mяdяnиyyяtdя<br />

mцasиrlяшmя problemиnя tarиxи bиr baxыш”) avropalaшma vя<br />

mцasиrlяшmя иdeyasы яtrafыndakы mцzakиrяlяr Azяrbaycan<br />

vя Tцrkиyя zиyalыlarыnы цч yerя parчalamышdыr:<br />

Mцhafиzяkar mюvqedя duran zиyalыlar (Cяmиl Merич,<br />

Tцrkиyя) belя hesab edиrlяr kи, mяdяnиyyяtdя mцasиrlяшmяk<br />

dиnиn–иmanыn яldяn getmяsи иlя nяtиcяlяnяcяk;<br />

Я. Aьaoьlu kиmи иkиncи qrup tяmsиlчиlяrи Qяrb mяdяnиyyяtиnиn<br />

иstиsnasыz qяbulunun<br />

tяrяfdarы olmuшlar;<br />

Цчцncц mюvqe tяrяfdarlarы (Я.<br />

Hцseynzadя, M. Я. Rяsulzadя) elmиtexnиkи<br />

tяrяqqиvяmяdяnиyenиlиklяrи<br />

mяnиmsяmяk, ruhи-mяnяvи dяyяrlяr<br />

иsя mцhafиzя etmяyи lazыm bиlmишlяr.<br />

Gюrцndцyц kиmи, Azяrbaycanыn<br />

яn parlaq zиyalыlarы Qяrbиn texnogen<br />

mяdяnиyyяtиndяn gerиqalmada hяmfиkиr<br />

deyиllяr vя problemиn hяllиndя<br />

mцxtяlиf mюvqedяn чыxыш edиrlяr. O<br />

zamandan bяrи чox vaxt keчmяsиnя<br />

baxmayaraq, vяzиyyяt az dяyишmишdиr.<br />

Yenя яvvяlkи kиmи dцnyada<br />

gedяn proseslяrиn subyektи Qяrb,<br />

obyektи иsяШяrqdиr.<br />

Gerиqalmanыn sяbяblяrиnи dцzgцn<br />

mцяyyяn etmяk цчцn hesab edиrяm<br />

kи, ona baшqa tяrяfdяn baxmaq<br />

vя problemи “Qяrbиn иnkишafыnыn яsas<br />

sяbяbи nяdиr” - sualыяtrafыnda чюzяlяmяk<br />

lazыmdыr. Baшqa sюzlя, Шяrqиn<br />

gerи qalmasыnыn sяbяblяrиnи araшdыrmaqla<br />

bяrabяr, Qяrbиn иnkишafыnыn<br />

яsas sяbяblяrиnи юyrяnmяklя daha<br />

dцzgцn fиkиrlяr sюylяmяk olar. Bu<br />

yanaшmanыn цstцnlцyц bиr dя ondadыr kи, o daxиlи иntellektual<br />

potensиalы parчalamыr, яksиnя bцtцn sяylяr bиr hяdяfя<br />

tяrяf yюnяlиr.<br />

Иstяnиlяn canlыnыn, o cцmlяdяn dяиnsanыn яsas mяqsяdи<br />

fиzиkи varlыьыnы qoruyub saxlamaqdыr. Иnsanыn yaшamasыnы<br />

tяmиn edяn яsas potensиal torpaqdыr. Adяtяn torpaьыn<br />

цstц иnsanlarыn yaшamasы vяишlяmяsи, tяbии sяrvяtlяrи иsя<br />

иqtиsadиyyatы qaydaya salmaq цчцn иstиfadя edиlиr.<br />

Tarиxяn, Шяrq xalqlarы gцnяшlи, mцnbиt vя yeraltы sяrvяtlяrlя<br />

zяngиn torpaqlarda mяskunlaшmышlar. Qяrblиlяrиn<br />

yerlяшdиyи torpaqlar nиsbяtяn az gцnяшlи vя az zяngиndиr.<br />

Bu fиzиkи fяrq tarиxиn sonrakы gedишиnя mцhцm tяsиr gюstяrmишdиr.<br />

Шяrq xalqlarыnыn mяskunlaшdыьы torpaьыn potensиalы<br />

(torpaqaltы sяrvяt), цzяrиndя mяskunlaшan иnsanlarыn rahat<br />

yaшamasы цчцn yetяrlи olduьundan, bu xalqlar tяrяqqиyя<br />

(hяm dя mцharиbяyя) meyиllи deyиllяr. Qяrb dюvlяtlяrиnиn<br />

yerlяшdиyи torpaqlarыn potensиalы цzяrиndя yaшayan яhalиnи<br />

14 ­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8 www.uluturk.info

layиqиncя yaшatmaьa kиfayяt etmяdиyиndяn, bu xalqlar son<br />

bиr neчя yцz иllяr яrzиndя davamlы mцstяmlяkячиlиk, ишьalчыlыq<br />

sиyasяtи aparmышlar. Yaшamanы asanlaшdыrmaq цчцn<br />

mцxtяlиf texnиkи vasиtяlяrиn иcadыnы vя bu sяbяbdяn dя<br />

tяhsиlи dя dиqqяt mяrkяzиndя saxlamышlar. Alиmиn, иxtиraчыnыn<br />

adи vяtяndaшdan fяrqиnи, baшqa sюzlя яqlи gцcцn, fиzиkи<br />

gцcdяn qat-qat цstцnlцyцnц vaxtыnda dцzgцn dяyяrlяndиrиlmиш<br />

vя иnsanыn bюyцk potensиala malиk olduьu dяrk edиlmишdиr.<br />

Demяlи, Qяrb dцшцncяsиnя gюrя иnsanыn yaшamasы<br />

цчцn lazыm olan dиgяr яsas potensиal иnsanыn юzцdцr. Hяr<br />

bиr иnsan ayrыlыqda, toplum иsя bцtюvlцkdяbюyцk potensиala<br />

malиkdиr. Юzцnц qoruma иnstиnktиnиn tяsиrи altыnda, qяrblиlяr<br />

fяrd kиmи yox, toplum kиmи yaшamanыn faydalы<br />

olduьunu sюvq-tяbии olaraq dяrk etmишlяr. Toplum daxиlи<br />

mцnasиbяtи, mиllи bиrlиk sяvиyyяsиnя qaldыra bиlmишlяr.<br />

Kasыb tяbияt qяrblиlяrи hяm dя mцbarиz etmишdиr. Qяrb<br />

иnsanы problemdяn qorxmur, onun цzяrиnя getmяyи bacarыr<br />

vя sиyasи aktиv olur. Bиr neчя yцz иldиr kи, Qяrbdя dюvlяt<br />

quruculuьunun иnkишafы, hяm toplumun, hяm dя fяrdиn<br />

gцclц olmasы иstиqamяtиndя tяkmиllяшиr. Bu sяbяbdяn<br />

иnsan haqlarы vяazadlыqlarы yцksяlяn xяtt boyunca иnkишaf<br />

etdиrиlиr. Baшqa sюzlя иnsan daxиlиndяkи potensиalыn aчыlmasы<br />

цчцn hяr cцr hцquqи шяraиt yaradыlыr. Deyиlяnlяrdяn bu<br />

nяtиcяyя gяlmяk olar kи, Qяrbиn иnkишafыnыn<br />

paradиqmasы, иnsana var olmanыn torpaqdan<br />

яlavя potensиal kиmи baxmasыdыr.<br />

Qяrbdя toplumun qцdrяtlи olmasы dцшцncяsи<br />

цstцnlцk tяшkиl edиr.<br />

Шяrqdя yaшamanыn яsas potensиalы torpaq<br />

vя onun altыndakы tяbии sяrvяtlяrdи.<br />

Torpaьыn mцnbиtlиyи sяbяbиndяn hяr kяs<br />

mцstяqиl yaшaya bиldиyиndяn иnsanlarыn<br />

bиr-bиrиnя ehtиyacы az olur. Шяrqdя problemиn<br />

yanыndan keчmяyя цstцnlцk verиlиr.<br />

Иnkишafa az meyиllиlиyиn sяbяbи bu dur.<br />

Чцnkи, иnkишaf problemlяrиn hяllиndяn<br />

tюrяyиr. Prob lem yoxdursa, иnkишaf da yoxdur.<br />

Шяrqdя arzu olunan qяhrяmanlыq<br />

(Иsraиllя mцharиbя zamanы Яnvяr Sяdatыn<br />

Ye rиsяlиmя uчmasы kиmи) nцmunяlяrи<br />

azdыr. Шяrq cяmиyyяtlяrи юzlяrиnиn sabahы<br />

haqqыnda yox, bu gцnц haqqыnda daha чox<br />

dцшцnцr vя bu sяbяbdяn sиyasи cяhяtdяn<br />

az aktиvdиrlяr. Иnsanыn dяyяrи vя mиllи bиrlиyиn<br />

hиkmяtи az dяrk olunur. Шяrqdяиnsan<br />

haqlarы vя azadlыqlarы prиorиtet deyиldиr.<br />

Иnsana var olmanыn potensиalы kиmиbaxыlmыr.<br />

Иslam, иnsanы daha чox qoruyur, nяиnkи<br />

mиllи qanunverиcиlиk. Чцnkи, toplumun<br />

yaшamasы иnsandan yox, torpaьыn potensиalыndan<br />

asыlыdыr. Bu sяbяbdяn dя цmumbяшяrи<br />

dяyяrlяrя bиganяdиr. Qяddar cяza<br />

nюvlяrи (edam) яn чox Шяrqdяmюvcuddur.<br />

Шяrqdяhяr gцn bиr neчя иnsanыn edamыnыn,<br />

tolumun yaшamasыna tяsиr etmяdиyи dцшцncяsи<br />

цstцnlцk edиr.<br />

Шяrqdяcяmиyyяtиn nцvяsи aиlяdиr. Qяrbdяcяmиyyяtиn<br />

mяrkяzиndя aиlяdяn чox fяrd - иnsan dayanыr. Иnsanыn hяm<br />

personal, hяm dя professиonal keyfиyyяtlяrи qayьы altыndadыr.<br />

Bu sяbяbdяn dя bяшяrиyyяtиn иnkишafыna sяbяb olmuш<br />

son иkи elmи-texnиkи-bяшяrи иnqиlab (mцhяrrиkиn vя kompцterиn<br />

иxtиrasы) Qяrbdя baш vermишdиr. Personal sahяdя иnsana<br />

verиlmиш sonsuz azadlыq bиr чox sahяlяrdя uьurlara<br />

sяbяb olsa da, mяnяvиyyat sahяsиndя mяnfur sonluqla<br />

nяtиcяlяnmяkdяdиr. Qяrb, mяnяvи dяyяrlяrи, иqtиsadи<br />

dяyяrlяrя qurban verя-verя varlanыr vя korlanыr. Иnsanыn<br />

edя bиlяcяyиbцtцn иyrяnc ишlяrя, Qяrb яn yaxшы halda,<br />

bиganяdиr.<br />

Иnsan azadlыqlarыvяhaqlarыhяdd sevяr. Sяmavиkиtablar<br />

bu hяddи qorumaьa чaьыrыr. Hяdd olmayanda cяmиyyяt<br />

sцrяtlя чцrцyцr.<br />

Bu sяtиrlяrи yazarkяn “Assocиated Press”я иstиnadяn<br />

lenta.ru belя bиr xяbяr yaydы kи, Иslandиyanыn xanыm Baш<br />

nazиrи vя onun rяfиqяsи 27 иyun 2010-cu иldя “aиlя” qurublar.<br />

Bиr bиolojи prиnsиpdя deyиlиr kи, hяr bиr bиolojи varlыq<br />

юzцnя bяnzяrи yaratmaьa borclu vя mяcburdur. Bяs onda<br />

bu dцnya hara gedиr Genиш mцzakиrя tяlяb edиr. Oxucularы<br />

mцzakиrяyя dяvяt edиrяm.<br />

www.uluturk.иnfo<br />

­ТЦРК EЛИ­/­SENTYABR-2010, No:8<br />

15

Тцркя йийя – Тцркийя<br />

Низамяддин Шямсизадя<br />

прîôессîр<br />

Мян бир Тцркям. ХХ вя ХХЫ ясрин, икинъи вя цчцнъц минилин<br />

гîвуøуб айрылдыьы тарихи заманда йаøайан бир Тцрк. Вя Тцрк<br />

îлмаьымдан щядсиз гцрур дуйурам. Вятянини, миллятини вя дювлятини<br />

севмяк вятяндаø îлмаьын, инсанлыьын баøлыъа øяртидир. Бцтцн<br />

дцнйада мяним кимлийим, уъалан байраьым-дилимдир: Азярбай -<br />

ъан Тцркъяси. Тцрк дилляринин îьуз групуна мянсуб ян камил, ян<br />

айдын, ян саô вя ян øирин Тцркъя!<br />

ХХ ясрин юнляриндя Няриман Няриманîв бюйцк бир мящяббятля<br />

йазырды: «Ана дили! Ня<br />

гядяр ряôиг, ня гядяр али щиссиййати<br />

– гялбиййя îйандыран<br />

бир кялмя! Ня гядяр мющтярям,<br />

мцгяддяс, ня гядяр язямятли<br />

бир гцввя! Ана дили! Бир<br />

дил ки, мещрибан бир вцъуд юз<br />

мящяббятини, øяôгяти – мадяранясини<br />

сяня î дилдя бя йан едибдир.<br />

Бир дил ки, сян даща беøикдя<br />

икян бир лайла øяклиндя юз<br />

ащянэ вя лятаôятини сяня еøитдириб,<br />

рущун ян дярин эуøяляриндя<br />

нягø баьлайыбдыр! Бир дил ки,<br />

щяйат вя каинат щаггында илк<br />

яввял î дил сайясиндя бир ôикир<br />

щасил едибсян, ъисм вя рущун<br />

мющтаъ îлдуьуну мябади î<br />

дилдя тяляб едибсян…<br />

Бир дил ки, ибтида î дилдя йахøы-йаманы билибсян, сяни йараданы<br />

таныйыбсан, щаман дил ки, дийари-гцрбятдя, биэаняляр ичиня дц -<br />

øяндя îна щясрят галырсан. Лакин иттиôагян îну еøидяндя цряйин<br />

дюйцнмяйя, цзцн эцлмяйя баøлайыр… бир дягигянин ярзиндя вя -<br />

тяни эюзцнцн габаьына эятирирсян». Мяним ана дилим – Тцрк ъям<br />

беля гцдрятли бир дилдир.<br />

Рявайят едирляр ки, ян яски чаьларда ики тайôа бир-бириля мц -<br />

щарибя едир. Инсанлар тамамян гырылыр. Щяр тяряôдян бир адам га -<br />

ланда îнлар мяъбур îлуб бир-бириня мцраъият едирляр. Мялум îлур<br />

ки, бу тайôаларын икиси дя бир гювмдян – Тцрк имиø. Ана дилляри<br />

îнлары бирляøдирир. Тцркцн гящряманлыгларла дîлу тарихиндя беля<br />

ôаъияляр дя чîхдур: Ямир Теймурун Илдырым Бяйазидя, Шащ Ис -<br />

майыл Хятаинин Султан Сялимя галдырдыьы гылынъ Тцрк баøы кясди.<br />

Чалдыран дюйцøцндя яслиндя щеч ким галиб эялмяди: ôитнякар Ав -<br />

рîпа диплîматийасы гялябя газанды. Эени бир, дили бир, дини бир гардаøлар<br />

юз ганларыны ахытдылар. Щяр ики тяряôдян ахан ган тяртямиз<br />

саô Тцрк ганы иди. Бу мяьлубиййятляр эен йаддаøынын, ган йаддаøынын<br />

амансыз мяьлубиййяти иди. Ямир Теймур Идырым Бяйазиди<br />

мяь луб етди, бу дярдя дюзмяди. Чин сяôяриня эедяркян гцссядян<br />

юлдц. Мяним йаддаøымда Тцркцн юлмяз бир сюз абидяси вар. Бу<br />

Билэя Каьанын (673-732) улу кялмяляридир: «Ей Тцрк оьуз бяйляри!<br />

Тцрк халгы, ешидин! Цстдян эюй чюкмядикъя, алтдан йер дялинмяйинъя,<br />

бил ки, Тцрк улусу, Тцрк йурду, Тцрк дювляти, Тцрк тюряси<br />

позулмаз. Су кими ахытдыьын ганына, даьлар кими йыьдыьын<br />

сцмцйцня лайиг ол! Ей юлмяз<br />

Тцрк улусу, юзцня дюн!» Бе -<br />

ляликля, Тцркцн вятяни йерля<br />

эюй арасында иди, îну эюйляря<br />

Çalışmada 2005 ile 2007 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Florida Eyaleti’nin Jacksonville şehrine göç eden Ahıska Türklerinin kimliklerini oluşturan unsurlar, göç süreci içerisinde ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, Ahıska Türklerinin Amerika’ya göç etme nedenlerinin, yaşadıkları sorunların ve göç sürecinin Ahıska kimliği üzerindeki yansımalarının ortaya konulmasıdır. Araştırmanın verileri, 2016 yılının Ocak-Mart ayları süresince Jacksonville’de yaşayan Ahıska Türklerinden elde edilmiştir. Ahıska Türklerinin sosyal gerçekliklerini onların bakış açılarından anlamak önemli olduğu için çalışmada 9 Ahıska Türkü ile derinlemesine görüşme yapılmış ve gündelik hayatlarını geçirdikleri mekânlarda katılımlı gözlem gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Ahıska Türklerinin ABD’ye göç etmeden önce maruz kaldıkları ayrımcılık, en önemli sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra Ahıska Türklerinin ABD’ye zorunlu olarak ve akrabalarıyla birlikte göç ettikleri ve göç ettikten sonra da Ahıska kimliğinin temel unsurlarını korudukları gözlenmiştir. Ahıska Türklerinin kimliğini belirleyen temel unsurlar ise Türklük, Türkçe ve Müslümanlık olarak saptanmıştır. In this study, elements constituting identities of Ahiska Turks who migrated to Jacksonville, Florida, between 2005 and 2007 was tackled in terms of migration process. The objective of this study is to present the reasons why the Ahiska Turks migrated to United States, the problems they faced before migration, and the effects of migration process on their identities. Data are obtained during January-March, 2016 from Ahiska Turks who live in Jacksonville, Florida. In-depth interviews with 9 Ahiska Turks and the participant observation was conducted in spaces where they spend their daily lives by forming an interaction in order to comprehend their social realities from their own point of view. The study revealed that discrimination toward Ahiska Turks before their migration to the United States was the most important problem they had. Further, It was observed that the Ahiska Turks involuntarily migrated to the United States with their families and they preserved the fundamental elements of their identities after their migration. Moreover, the basic elements determining the identity of Ahiska Turks are found to be Turkishness, Turkish, and Islam.