Olay &#;rg&#;s&#; Nedir, &#;rnekleri Nelerdir? Kısaca Edebiyatta Olay &#;rg&#;s&#; &#;eşitleri
Haberin Devamı
Olay Örgüsü Nedir, Örnekleri Nelerdir?
Genellikle bir olgu veya bir olayı neden sonuç ilişkileri içinde aktarılmasına olay örgüsü denilmektedir. Pek çok kişi tarafından bir mevzu anlatılırken olay örgüsü kullanılmaktadır. Olay örgüsü gerçekleşmesi için ilk olarak bir mevzu olması gerekir. Devamında giriş gelişme sonuç kısımları işlemelidir. Giriş kısmında daha çok girizgâh yapılır yani genel olarak başlangıçtan bahsedilmektedir. Gelişmede bir tür karışıklık veya zaman ve mekân verilerek detaylı aktarım olmaktadır.
Diğer sonuç kısmında ise genellikle olayın nasıl bağlandığı verilmektedir. En önemli basamak sonuç kısmı olmaktadır. Kıssa veya romanların bazılarında sonuç kısmında ders niteliğinde öğüdüler verilebilmektedir. Örnek vermek gerekirse kırmız başlıklı kız kitabı oldun. Bu kitabın veya hikâyenin ilk giriş kısmında kırmız başlıklı kız ananesine yemek gördüreceği yazar.
Haberin Devamı
Gelişme kısmında kurt kızın yolunu keser ve yemekleri ister. Kız yemekleri vermeyince de nenesinin evini alır ve nenesini yer. Sonuç kısmında ise kız kurdun aslında anneannesi olmadığını anlar. Bu tam olarak bir olay örgüsünü anlatmaktadır.
Kısaca Edebiyatta Olay Örgüsü Çeşitleri
Olay örgüsü çeşitleri oldukça farklı olabilmektedir. Fakat olay örgüsü çeşitleri hikâye, şahit ve ilahi olay örgüsü olmak üzere üç adet olmaktadır. Bu olay örgüleri pek çok işlemde kullanılmaktadır.
Olay Çevresinde Oluşan (Anlatmaya Bağlı) Edebî Metinlerde Yapı: Olay Örgüsü, Kişiler, Mekan, Zaman
Metnin yapısını oluşturan unsurlar:
1- OLAY:Öykü kişilerinin başından geçenlere olay denir. Öyküde tek bir olay ele alınır. Bazen bu temel olaya bağlı küçük çaplı yan olaylar da olabilir. Ele alınan olayların gelişiminde mantıksal bir sıra izlenir. Olay oykülerinde, olay on planda olmasına karşın, durum öykülerinde olay ya ikinci plandadır ya da yok denecek kadar azdır.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken olay örgüsü çıkarılır ve olay örgüsünün gündelik hayattaki geçeklikle ilişkisi tespit edilir.
Olay Örgüsü:
Olay örgüsü, konuyu oluşturan olaylar dizisinin birbiriyle bağıntısına verilen addır. Metinlerde olay, ya metindeki kişiler arasında cereyan eden ilişkiler ya da kahramanın iç çatışmaları sonucu ortaya çıkar. Metindeki olay sadece somut gerçeklik değildir; hayal, tasarı, izlenim ve benzeri hususlarda olay örgüsü çerçevesinde değerlendirilir. Olay örgüsü çıkarılırken bu hususlar dikkate alınmalıdır.
Ayrıca bakınız ⇒ Olay Örgüsü nedir? Olay Zinciri nedir?
Olay örgüsünün gündelik hayattaki geçeklikle ilişkisi:
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde olay örgüsünün her zaman aynen yaşanması mümkün değseafoodplus.info okuyucuda ya da dinleyicide estetik kaygı uyandırmak amacıyla düzenlenir. Oysa günlük hayatta yaşanan olayların anlatılmasında estetik değil gerçeklik dile getirilmektedir.
2- KİŞİLER: Öyküde anlatılan olayları veya durumları yaşayan kişilerdir. Öyküde kişi sayısı azdır. Sadece bir veya birkaç kişi vardır ve onun başından geçenler anlatılır. Öyküde olayları yapanlara ya da olaydan etkilenenlere öykünün kahramanları denir.
Kahramanın kendine özgü ayırt edici özellik taşımasına karakter denir.
Benzerlerinin niteliklerini abartılı bir biçimde üzerinde toplayan kişilere tip denir.
Bu bakımdan her birey bir karakterdir fakat tip değildir. Tipler belirli bir zümreyi belirgin özellikleriyle temsil eden kişilerdir. Yani kıskançlık, cimrilik, korkaklık, vb. özellikleri taşıyan kişiler birer tiptir. Bazı metinlerde insan olan kahramanın yerini bir hayvan veya cansız bir varlık da alabilir.
Olaylardaki rolüne göre kişiler iki gruba ayrılır:
Birinci dereceden kişiler: Olayların akışında birinci derecede rol oynayan kişilerdir.
İkinci dereceden kişiler: Olayların akışında çok az veya dolaylı olarak etkisi olan kişilerdir.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken kişiler birinci ve ikinci kişiler belirlenir. Bu kişilerin fiziki ve ruhi portreleri ortaya konur, karakter ve tip olanlar tespit edilir. Bu kişilerin olay içerisindeki görevleri tespit edilir.
3- MEKAN:Anlatmaya bağlı edebi metinlerde ele alınan olay belli bir yerde (mekanda) geçer. Bu yer, okul, hastane, bahçe, sokak olabileceği gibi insanın iç dünyası da olabilir. Anlatmaya bağlı edebi metinlerde olayın daha iyi anlaşılabilmesi için yer ya da çevre, betimlemelerle tanıtılır. Ancak betimleme yaparken gereksiz ayrıntılara girmemek gerekir.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken olayın geçtiği mekanlar özellikleriyle birlikte tanıtılır.
4- ZAMAN:Öyküde ele alınan olayın başladığı ve bittiği bir zaman dilimi mutlaka vardır. Olayların başlaması ile bitmesi arasındaki sürece zaman denir. Olaylar bu zaman dilimi içerisinde gerçekleşir. Bazı oykülerde olay veya durum son durumdan başa doğru gelişebilir.
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde iki türlü zaman vardır. Birincisi olayların yaşandığı, kişilerin içinde bulunduğu şimdiki zamandır. Buna gerçek zaman denir. İkincisi romandaki kişilerin geçmişini hatırlaması üzerine geçmişten içinde bulunan ana kadar geçen zamandır. Buna kozmik zaman adı verilir.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken olayları başladığı ve bittiği zaman belirtilir. Metindeki zaman ifadeleri tespit edilir. Bu zamanların gerçek zaman mı yoksa kozmik zaman mı olduğu belirtilir.
kaynağı değiştir]
Arapça kökenli hikâye kelimesinin eş anlamlısı olarak kullanılan "öykü" sözcüğü Türkçedir.[1]Dil devrimi'nde öykün-(mek) kökeninden türetilmiştir. Eski Türkçede ise bu sözcük ötgünçtür. 12 Eylül Askeri Darbesi'nden sonra yasaklanan Türkçe sözcükten birisidir.[2]
"Hikâye" kelimesi Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Türetildiği fiil kökü "hakeve", "taklit etmek, bir metnin kopyasını çıkarmak"; aynı kökten "hekâ" ise "benzemek, aynen nakletmek" anlamlarına gelir. İlk zamanlar "destandanmasala, fıkradanmenkıbeye, romandantiyatroya kadar bütün tahkiyeli" metinleri kapsadığı için kendine özgü bir türün adı olan "hikâye" özel adı ile karıştırılırken zamanla sıyrılıp türün adı olarak kullanılmaya başlanmıştır.[3]
Doğu dillerinde olduğu kadar Batı dillerinde de bu tür modern özelliklerini kazanıncaya kadar değişik adlarla anılmıştır. Meselâ Fransızcada "masal" anlamında conte, "anlatım" mânasında récit, "tarih" mânasında histoire kelimeleri aynı zamanda hikâye türü için de kullanılmıştır.[4]
Hikaye mi, öykü mü tartışması[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Türk edebiyatında hikâye
Türkiye'de öykü ya da hikâye kavramı diğer yeni türler gibi Tanzimat'tan sonra edebiyata girmiştir. Hikâyenin Türkiye'deki ilk gerçek temsilcisi olarak Ömer Seyfettin'i görmek mümkündür. Falaka, Başını Vermeyen Şehit, Pe'de hikâyeciliğin gelişmesine çok büyük katkı sağlamıştır. Ayrıca Sait Faik Abasıyanık da Türk öykücülüğünün önemli temsilcilerinden biridir. Toplumun problemlerine değil bireyin toplum içindeki sorunlarına yönelen yazar, öykülerinde çoğunlukla kendisinden yola çıkıp bireyler hakkında yazarak insan gerçeğini anlamaya çalıştı. Çoğunlukla şehirli alt sınıfın hayatını yazan Abasıyanık, balıkçı, işsiz, kıraathane sahibi gibi karakterleri anlattı. İnsanların yaşama biçimlerini, isteklerini, tasalarını, korkularını ve sevinçlerini irdeleyerek, toplum meselelerinden çok "insanı ele alan sanatçılar" sınıfında yer aldı. Türk edebiyatında olay hikâyesinin temsilcisi Ömer Seyfettin, durum hikâyesinin temsilcisi ise Memduh Şevket Esendal'dır.