Otobiyografi Kitap Örnekleri

I. CİLT / VOLUME I / TOM III. CİLT / VOLUME II / TOM IIIII. CİLT / VOLUME III / TOM IIIIV. CİLT / VOLUME IV / TOM IV

I. CİLT / VOLUME I / TOM I – BİLDİRİLER/ PAPERS / СБОРНИК СТАТЕЙ

ABDULLİNA , Amina- АБДУЛЛИНА, Амина-МИФОПОЭТИКА В РОМАНЕ «ПЛАЧ ДОМБРЫ» А. ХАКИМОВА

AÇIKGÖZ, Nâmık-KLÂSİK TÜRK ŞİİRİ TENKİD TERİMİ OLARAK “MUHAYYEL”, “PÜR-HAYÂL” VE “HAYÂL-ENGÎZ”

ADIGÜZEL, Sedat-MİRZA FETHALİ AHUNDOV’UN DOĞUNUN AYDINLAMASI VE İLERLEMESİ YOLUNDAKİ DÜŞÜNCELERİ

AHMETBEKOVA, A. K. – АХМЕТБЕКОВА, А. К.-ОСНОВНЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ СУФИЙСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В КАЗАХСТАНЕ

AKGÜN, Adnan-AHMET HİKMET MÜFTÜOĞLU’NUN ŞİİRLERİNDE GELENEK

AKMATALİEV A. – АКМАТАЛИЕВ, А.-ТЕМА МАНКУРТИЗМА В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ПИСАТЕЛЕЙ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ (Ч. АЙТМАТОВ, А. КЕКИЛЬБАЕВ, Т. ДЖУМАГЕЛЬДИЕВ)

AKSOY, Mustafa-HAMZANÂME ÖRNEĞİNDE UZUN ANLATILARIN EĞİTİCİ İŞLEVİ

AKSU, Cemal-ATTİLA İLHAN’IN ŞİİRLERİNDE KLASİK TÜRK EDEBİYATININ ETKİLERİ

AKTAŞ, R. R.-АКТАШ Р. Р.-TOLISBAEVA, J. J.- ТОЛЫСБАЕВА Ж. Ж.-О ЖАНРОВОМ ИЗУЧЕНИИ СОВРЕМЕННОЙ ПОЭЗИИ

AKTAŞ, Şerif-EDEBÎ METİNLERİ ÇÖZÜMLEME METODOLOJİSİ VE YAPI-TEMA İLİŞKİSİ ÜZERİNE

ALEEVA, A. H.-АЛЕЕВА, А. Х.-Индия В Татарской Путевой Литературе (Саяхетнамэ ) Xviii Века

ARIK, Şahmurat-LATİFE TEKİN’İN ROMANLARINDA GELENEK

ARNAUT, Tudora (Fedora).-GELİŞME SÜRECİNDE GAGAUZ TÜRKÜLERİNİN TASNİFİ

ARSLAN, Nihayet-HALİT ZİYA’NIN MAİ VE SİYAH ROMANININ FARKLI BİR OKUMASI

ASHUBA, A. E.-АШУБА, А. Е.-АБХАЗО-АДЫГСКИЕ ЛИТЕРАТУРНЫЕ ПАРАЛЛЕЛИ

ASLAN, Ferhat-ÂŞIK EDEBİYATI “USTA-ÇIRAK GELENEĞİ” İLE GELENEKSEL OSMANLI TÜRK MÜZİĞİ “MEŞK USÛLÜ”NÜN KARŞILAŞTIRILMASI

AYDIN, Ertuğrul-MODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİNDE PSİKOLOJİK GÜÇ

AYDOĞDU, Betül-HAKKI KÂMİL BEŞE’NİN ESERLERİNDE FOLKLORİK UNSURLAR

AYTAÇ, Bedrettin-MİKHAİL NUAYME VE CEMİL MERİÇ’İN DENEMELERİNDE DOĞU-BATI KONUSU

BALCI, Yunus-GASTON BACHELARD’IN ELEŞTİRİ METODU VE SABAHATTİN ALİ’NİN “HASAN BOĞULDU” HİKÂYESİ ÜZERİNDE BİR UYGULAMA DENEMESİ

BAŞ, Selma-TÜRK ÖYKÜCÜLÜĞÜNDE POSTMODERNİST EĞİLİMLERE BİR ÖRNEK: NAZAN BEKİROĞLU’NUN NUN MASALLARI

BÖREKÇİ, Muhsine-ATATÜRK’ÜN NUTUK’UNDA SÖZ DİZİMİ VE ÜSLÛP ÖZELLİKLERİ

BOSTANCI, Kahraman-SÜRELİ YAYINLAR ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALARIN EDEBİYAT TARİHİ YAZIMINA KATKILARI

BOZDOĞAN, Ahmet-MODERN EDEBÎ METİNLERİ BESLEYEN GELENEK UNSURLARININ HİCVİNDE KİŞİSEL HUSUMETİN VE SİYASAL DÜŞÜNCENİN ROLÜ (VEYA) “YAHYA KEMAL’İN LEYLASI”NA BİR NAZAR

BUTTANRI, Müzeyyen-MUSTAFA NECATİ SEPETÇİOĞLU’NUN TİYATRO ESERLERİNDE HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI

CANBAZ, Firdevs-BEYAZ GEMİ ÜZERİNDEN EDEBİYAT ESERİNDE GERÇEKLİK VE TEZ TARTIŞMASI

ÇELTİK, Halil-RUMELİ ŞAİRLERİNE GÖRE RUMELİ COĞRAFYASI

ÇETİNDAĞ, Gülda-TÜRK KÜLTÜRÜNDE MAĞARA MOTİFİ

CHMIELOWSKA, Danuta-20.YÜZYILIN İLK YARISI YAZARLARINA AİT SEÇİLMİŞ KİTAPLARDA TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ÇINAR, Bekir-MANZUM SÖZLÜKLERİMİZDEN MİFTÂH-I LİSÂN’IN ŞEKİL, DİL VE ÜSLÛP ÖZELLİKLERİ

ÇORUK, Ali Şükrü-YENİ TÜRK EDEBİYATINDA TEHZİL

DEĞİRMENCİ, Hakan-ŞERİF BENEKÇİ’NİN ROMANLARINDA DİN VE MİSTİSİZM

II. CİLT / VOLUME II / TOM II – BİLDİRİLER/ PAPERS / СБОРНИК СТАТЕЙ

DEMİREL, Özlem-AHMED PAŞA’NIN GÜNEŞ KASİDESİ İLE SÂFÎ’NİN GÜNEŞ KASİDESİ’NİN DİL ÖZELLİKLERİ YÖNÜNDEN MUKAYESESİ

DEMİREL, Şener-XVII. YÜZYIL KLASİK TÜRK ŞİİRİNİN ANLAM BOYUTUNDA MEYDANA GELEN ÜSLUP HAREKETLERİ: KLASİK ÜSLÛP, SEBK-İ HİNDÎ, HİKEMÎ TARZ, MAHALLÎLEŞME

DEVECİ, Ümral-YÜZ YILLIK YALNIZLIK’TAN GÖÇ’E FARKLI COĞRAFYALARDA BENZEŞEN GELENEKLER

DJAPUA, Zurab Djotoviç-ДЖАПУА, Зураб Джотович-АБХАЗСКИЙ АБРЫСКИЛ И ЕГИПЕТСКИЙ ОСИРИС (О типологи ческих параллел ях мифоэпи ческих персо нажей )

DURBİLMEZ, Bayram-TÜRK DÜNYASI ATASÖZLERİNDE BARIŞ VE HOŞGÖRÜ

DURSUN, Aysun-ÜÇ KELOĞLAN MASALININ PSİKOLOJİK AÇIDAN ÇÖZÜMLENMESİ

ELİUZ, Ülkü-“MUHADERAT”TA FEMİNAL SÖYLEM

EMEKSİZ, Abdulkadir-KARACAOĞLAN KİMLİĞİ

EMİROĞLU, Öztürk-POLONYA EDEBİYATINDA TÜRKLER

GABİDULLİNA, Feride-GAYAZ İSHAKIY’NIN SANATINDA FOLKLOR VE MİLLÎ GELENEKLER

GARİPER, Cafer – KÜÇÜKCOŞKUN, Yasemin-MURATHAN MUNGAN’IN DUMRUL İLE AZRAİL ADLI HİKÂYESİNDE METİNLERARASILIK, YENİDENYAZMA VE EDEBÎ DÖNÜŞTÜRME

GAYBALIEVA, Sekine-IRAK’TA GÜNEY AZERBAYCAN EDEBİYATI

GERŠMAN, Helen-TRANSLATING ‘UMAR KHAYYĀM’S RUBĀ’ĪYYĀT INTO ESTONIAN

GHABOOL, Ehsan-THE STUDIES ON PACIFICISM OF RUMI’S THOUGHTS

GHAZANFARİ, Mohammad – ZARGHANI, Mehdi-PARADIGMATIC RELATIONSHIPS AMONG KINGS AND HEROES IN FIRDAWSI’S SHAHNAMEH

GÖGERCİN, Ahmet-TAHSİN YÜCEL’İN ‘YALAN’ VE GUSTAVE FLAUBERT’İN ‘BOUVARD İLE PÉCUCHET’ ADLI ROMANLARINDA ENTELEKTÜEL SÖYLEM VE ‘ENTELEKTÜEL’İN SORUNSALLAŞTIRILMASI

GORBATKİNA, Galina-FOLKLORUN, BUGÜNKÜ TÜRK EDEBİYATI ESERLERİNİN ÜSLUBUNU NE ÖLÇÜDE ETKİLEDİĞİ SORUNU

GÖZÜTOK, Türkan-CEYHUN ATUF KANSU’NUN ŞİİRLERİNDE “ANADOLU”

GÜNGÖR, Şeyma-TARİHÎ OLAYDAN MENKIBEYE, MENKIBEDEN ŞAHESERE [KERBELA OLAYI VE HADİKATÜ’S-SÜEDA]

HABİBBEYLİ, İsa-ЩАБИББЕЙЛИ, Иса-“МОLLA NASREDDİN” DERGİSİNDE ASYA VE AFRİKA

HACIYEVA, Maarife-SOVYET DÖNEMİ AZERBAYCAN EDEBÎ TENKİTİNDE MİLLÎ FOLKLOR

HACIYEVA, T. M. -ХАДЖИЕВА, Т. М.-ТЮРКО-МОНГОЛЬСКИЕ ПАРАЛЛЕЛИ В НАРТСКОМ ЭПОСЕ БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

HACIZADE, Leyla-ADALET AĞAOĞLU’NUN “ESKİDEN, BİR SABAH…” VE VASİLİY ŞUKŞİN’İN “KIRILMA” ADLI ESERLERİNE TOPLUMSAL VE PSİKOLOJİK YAKLAŞIM

HASAN, Hamdi-XVIII. YÜZYIL SAZ ŞAİRLERİNDEN ÂŞIK HAFIZ’IN TÜRK-RUS SAVAŞLARI İLE İLGİLİ ŞİMDİYE KADAR YAYIMLANMAMIŞ İKİ DESTANI ÜZERİNE

HÜMMETLİ, Şelale Ana-ALİM-YAZAR YUSUF VEZİR ÇEMENZEMİNLİ ESERLERİNDE ASYA (Y. V. ÇEMENZEMİNLİ – 120

İBRAGİM, Damira-ŞÂİRE KÜLAŞ AHMETOVA’NIN ŞİİRLERİNDE KAZAK HALK KÜLTÜRÜNÜNİN AKİSLERİ

İNANIR, Emine-TÜRK VE RUS YAZARLARININ OSMANLI-RUS SAVAŞLARINA YAKLAŞIMLARI

İSMAYILOV, Hüseyin-AZERBAYCAN FOLKLORUNUN ÇAĞDAŞ DURUMU

ISSI, A. Cüneyt-YENİ ŞİİR ANLAYIŞI “KUŞ VE BULUT” ŞİİRİNDEN NASIL GÖRÜNÜR YA DA POZİTİVİST BİR MANİFESTONUN NEGATİVİST BİR ŞİİR EKSENİNDE YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

JIANZHONG, Li-‘LITERATURE AND CRITICISM: MEANS WEIGHS MORE THAN CONTENT’

KARACA, Nesrin Tağızade-“HAÇİN DEDİKLERİ… VEYA BİR BÖLGE VE BİR ROMAN OLARAK HAÇİN”

KARAŞAH, Erdoğan-ÂŞIK ŞENLİK’İN ŞİİRLERİNDE MİLLET OLMA BİLİNCİ

KASIMLI, Sadakat-HALDUN TANER’İN ÖYKÜLERİNDE GERÇEKÇİLİK

KAYA, Turhan-KÜRESELLEŞME BAĞLAMINDA AZERBAYCAN-TÜRKİYE EDEBÎ ALAKALARI VE NUSRETTİN ABDULOV’UN RUBAİLERİ

KILIÇ, A. Fikret-BEDRİ RAHMİ EYUBOĞLU’NUN ŞİİRLERİNDE HALK KÜLTÜRÜ VE EDEBİYATI UNSURLARI

KOPTİLEuo VA, D. T.- Коптилеуова , Д. Т.-Вопросы языка и стилистики в крити ческих и литературовед ческих работах Й.Хакки

MASTAN, Shaik-PEACE AND PROSPERITY THROUGH LITERATURE IN MULTI CULTURAL SOCIETY (WITH SPECIAL REFERENCE TO TELUGU POETRY OF INDIAN MUSLIMS)

MEMMEDOVA, Elmira-OSMAN TÜRKAY YARATICILIĞINDA MİSTİSİZM

MERHAN, Aziz-ABDULLA QODIRIY’NİN ŬTKAN KUNLAR (GEÇMİŞ GÜNLER) ROMANINDAKİ ÜSLUBU: GELENEKTEN MODERNİTEYE GEÇİŞ

III. CİLT / VOLUME III / TOM III – BİLDİRİLER/ PAPERS / СБОРНИК СТАТЕЙ

MOHAMMADZADEH, Behbood-A POSTCOLONIAL DISCOURSE IN THE GOD OF SMALL THINGS BY ARUNDHATI ROY

MUSTAFA, Falah Salahaddin – MOOSA, Najdat Kadhim-ANIMALS IN THE IRAQI TURKMEN PROVERBS

NADİROVA, G. E.-НАДИРОВА, Г. Е-ЭВОЛЮЦИЯ ТУНИССКОГО АРАБО-ЯЗЫЧНОГО РОМАНА

NALICH, Mariya-НАЛИЧ, Мария-К ИСТОРИИ СОЗДАНИЯ ЖИЗНЕОПИСАНИЯ ПОСЛАННИКА АЛЛАХА ИБН ИСХАКА-ИБН ХИШАМА (ГЕНЕЗИС ЖАНРА СИРЫ, АВТОРЫ ЖИЗНЕОПИСАНИЯ)

NEBİYEV, Bekir-AZƏRBAYCANIN ƏDƏBİYYAT ELMİ MÜHACİRƏTDƏ

NEMUTLU, ÖZLEM-AHMET HAŞİM KARŞISINDA ORHAN VELİ

NIKOLAEVA, M. V.- НИКОЛАЕВА, М. В.-PАМИН МААЛЮФ. “ПЕРВЫЙ ВЕК ПОСЛЕ БЕАТРИСЫ”: КОНЕЦ ИЛИ НАЧАЛО?

NURGALİ, K.R. НУРГАЛИ, К. Р-«ВЕЛИКИЙ ШЕЛКОВЫЙ ПУТЬ» И «ДОРОГА ЛЮДЕЙ»

OĞUZ, Şükran – OĞUZ, İsmail-LAKAP VERME GELENEĞİNDE MANİSA İLİ DEMİRCİ İLÇESİ ÖRNEĞİ

ÖKSÜZ, Gamze-MARLİNSKİ’NİN “AMMALAT BEK” VE “KIZIL ÇARŞAF” İSİMLİ ÖYKÜLERİNDE DOĞU MOTİFLERİ

OKUMUŞ, Salih-MODERN GÜNEY AZERBAYCAN EDEBİYATI

ÖNAL, Mehmet Naci-MUĞLA’DA HIDIRELLEZ BAYRAMI

ÖZCAN, Nurgül-ANADOLU HÂLK HİKAYESİ “FERHAT VE ŞİRİN” İLE ŞÂHÎ’NİN “FERHÂDNÂME”SİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ÖZCAN, Tarık-METİN TAHLİLİ ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ

ÖZÇELEBİ, Betül-TÜRK EDEBİYATINDA HÜMANİST ELEŞTİRİ ANLAYIŞININ TEMELLERİ

ÖZÇELEBİ, Hüseyin-TÜRK EDEBİYATINDA TOPLUMCU GERÇEKÇİ ELEŞTİRİ ANLAYIŞININ TEMELLERİ

ÖZDEMİR, Nebi-SANAL MİZAH

ÖZSARI, Mustafa-LÜGAT-I NACİ’YE DAİR

PASHAYEVA, Aide-HALK VE DİVAN ŞİİRİ KOVŞAĞINDA YENİ BİR EDEBİ ÜNVAN-EMİR EFSEHEDDİN HİDAYETULLAH BEY

ROG, Anna-РОГ, Aнна-ЖАНРОВО-СТИЛЕВЫЕ МОДЕЛИ СОВРЕМЕННОГО ТУРЕЦКОГО РОМАНА( 80-90г.)

ŞAHİN, Seval-SANATÇININ HUZURLU BİR ADAM OLARAK PORTRESİ AHMET HAMDİ TANPINAR’IN HUZUR ROMANI

SAKAOĞLU, Saim-TÜRK DÜNYASI MASALLARININ BAŞLANGIÇ KALIP SÖZLERİNDEN ‘BİR VARMIŞ BİR YOKMUŞ’ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR DENEME

SAMSAKÇI, Mehmet-‘HAYRİYE’ VE ‘HALÛK’UN DEFTERİ’ ŞAİRLERİNİN OĞULLARINA NASİHATNAMELERİ VE ARADAKİ ZİHNİYET FARKLILAŞMASI

SARAIVANOVA, Irina-Barışın Güzel Yüzü Aşk: Bir 19. Yüzyıl Elyazma Mecmuasında GevherÎ’nin Bilinmeyen Şiirleri Üzerine Düşünceler

ŞEKER, F. Aslı-ÂŞIK PAŞA’NIN GARİBNÂMESİ’NDE KUTADGU BİLİG İLE YUNUS EMRE, AHÎ EVREN VE HAC-I BEKTAŞİ VELÎ İZLERİ

ŞENOCAK, Ebru-NASREDDİN HOCA’NIN FIKRALARINDA SÖZÜN GÜCÜ

ŞƏRİFOV, Kamandar-METİN BİLGİSİNİN OLUŞUMU VE GELİŞMESİ

SHURGAIA, Tea-GENERAL STRUCTURE OF PERSIAN PAREMIOGRAPHICAL COLLECTIONS

ŞIHIYEVA, Seadet-ORTA ÇAĞ DOĞU ŞİİRİNDE HARF VE SAYI MİSTİSİZMİ (KAYNAKLAR, AŞAMALAR…)

SİLAHSIZOĞLU, Emel-METİN TAHLİL YÖNTEMLERİ VE BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ

STEPANYAN, Hasmik-TURKISH LITERATURE IN ARMENIAN LETTERS AND ARMENIAN-TURKISH LITERARY RELATIONS IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE XIX th CENTURY

ПРОЖОГИНА, С. В.-PROZHOGİNA, S. V-ПРИНЦИПЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ЕВРОПОЯЗЫЧНЫХ ЛИТЕРАТУР АФРИКИ В СИСТЕМЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ (ИТОГИ ИЗУЧЕНИЯ)

IV. CİLT / VOLUME IV / TOM IV – BİLDİRİLER/ PAPERS / СБОРНИК СТАТЕЙ

TARAKÇIOĞLU, Aslı Özlem-AFRİKA YARADILIŞ EFSANELERİ

TAŞTAN, Zeki-MODERN ŞİİRDE HALK EDEBİYATININ ETKİSİNE BİR ÖRNEK: SÜREYYA BERFE-GÜN OLA

TAVKUL, Ufuk-SOME TURKIC ELEMENTS IN THE CAUCASIAN NART EPOS

TERCÜMAN, Çilem-EFRÂSİYÂB’IN HİKÂYELERİ’NDE FANTASTİK ÖGELER

TİKAEV, G. G.-ТИКАЕВ, Г. Г.-ОБРАЗ САТАНЫ В ЕГИПЕТСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (НА ПРИМЕРЕ ТВОРЧЕСТВА АБУ ХАДИДА)

TIMOFEEVA, E. N.- ТИМОФЕЕВА, Е. Н.-СРАВНЕНИЕ ПЕРЕВОДОВ КАК МЕТОД АНАЛИЗА ЛИТЕРАТУРНЫХ ТЕКСТОВ (НА МАТЕРИАЛЕ ПОЭЗИИ ОРХАНА ВЕЛИ)

TUNA, Sibel Turhan-HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN BAZI ÖYKÜLERİNDEKİ FOLKLORİK ÖGELER VE BUNLARIN GÜNÜMÜZE YANSIMALARI

TUNÇEL, Ayşe Ulusoy-‘EDEBİYAT TARİHİ’ KAVRAMINA ÖZEL BİR YAKLAŞIM

TUYRCHİEVA, G. U.-ТУЙЧИЕВА, Г. У.-СИСТЕМА АРУЗ: МЕЖДУ ТРАДИЦИЕЙ И МОДЕРНИЗМОМ

UĞURCAN, Sema.-TARİH İLE EDEBİYAT ARASINDA: ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR’İN KİTAPLARINDA BÜTÜNLÜK OTOBİYOGRAFİ- TOBİYOGRAFİK ROMAN-BİYOGRAFİLER

UĞURLU, Seyit Battal-ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATINDA ŞAHMERAN İMGESİ: ARKETİPSEL BİR YAKLAŞIM

UĞURLU, Seyit Battal-YUSUF ATILGAN’DA BABA İMGESİ: PSİKANALİTİK BİR YAKLAŞIM

URAZAEVA, Kuralay- УРАЗАЕВА Куралай-ВОЛЯ ДРУГОГО КАК ПРАВО НА ОСОБУЮ КОМПЕТЕНЦИЮ В ПОЭТИКЕ А.ПУШКИНА: АЛЕКО – САЛЬЕРИ – ОНЕГИН

ÜRÜN, Ahmet Kâzım-ES-SÜLASİYYE, KİRALIK KONAK VE THE FORSYTE SAGA’DA KUŞAK ÇATIŞMASI

ÜSTÜNER, Kaplan-DİVAN ŞİİRİNDE TASAVVUF (14. VE 15. YY. DİVANLARINA GÖRE)

YAZAR, Sadık-XIV.-XV. VE XVI. YÜZYIL TÜRKÇE DİVANLARINDA YER ALAN ARAP MESELLER (ATASÖZLER)İ

YAZICI, Nermin-HALİKARNAS BALIKÇISI’NIN YAZINSAL ESERLERİNDE TÜRK KİMLİĞİNE İLİŞKİN SÖYLEMLER

YEŞİLYURT, Şamil-KURGUSAL GERÇEĞİN GÜCÜ: YENİ TARİHSELCİLİK VE PUSLU KITALAR ATLASI

YETİŞ, Kâzım-EDEBİYAT BİLİMİ ANSİKLOPEDİK SÖZLÜĞÜ NASIL OLMALIDIR?

YILDIZ, Ali-SEZAİ KARAKOÇ’UN ŞİİRLERİNDE TASAVVUF

YILMAZ, Ebru Burcu-GÖLGELENEN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ VE HAKSIZLIĞA UĞRAMIŞ BİR ROMAN: GENÇLİĞİM EYVAH

YUVA, Hümeyra-MATMAZEL NORALİYA’NIN KOLTUĞUNDA MİSTİSİZM

ZHENHUA, HU-KIRGIZ MİLLETİNE AİT EFSANESİ

Konumuz Nikolay Ostrovski’nin “Ve Çelik Böyle Sertleşti” romanı. Rusça vikipedide bu kitap için açılmış sayfada Rus haber ajansı RIA’ya giden bir bağlantı var. Bağlantıda yer alan 2007 yılına ait haberde romanın Çin’deki popülaritesi konu ediliyor. Yanı sıra Moskova’daki Ostrovski Müzesi’nden bir uzmanın romanla ilgili görüşlerine yer verilmiş. Buna göre 2004 yılında Ostrovski’nin 100. yaş gününde Molodaya Gvardiya Yayınevi yazarın iki romanını ve mektuplarını içeren 3 ciltlik bir “tüm eserler” derlemesini yayınlamış. (Daha sonra öğreneceğim üzere, bu ilk kez gerçekleştirilen bir çalışma değil. En son 1989 yılında yine Moskova’da aynı yayınevi tarafından bir “tüm eserler” yayınlanmış. 2004 yılı baskısı aslında 1989’un yeni elde edilen cüzi miktarda arşiv materyaliyle zenginleştirilmiş halinden ibaret.)

Nikolay Ostrovski, Sobraniye soçineniy. Molodaya Gvardiya: Moskva, 1989.

RIA’ya konuşan müze görevlisinin söylediği öyle bir şey vardı ki, okurken gözlerim faltaşı gibi açıldı desem yeridir. Buna göre 1989’da yayınlanan “Ve Çelik Böyle Sertleşti” baskısında daha önce hiç yayınlanmamış kısımlar bulunuyordu ve sayıları hiç de az değildi. Kitabın neredeyse üçte birlik bölümü ilk kez 1989 yılında gün yüzü görüyordu. Üstelik bu kısımların çoğu dönemin politik atmosferine farklı bir ışık tutar nitelikteydi. Örneğin, ilk baskılardan itibaren çıkarılan parçaların birinde uzun uzun kitabın başkahramanı Pavel Korçagin’in “işçi muhalefetiyle” kurduğu ilişki ele alınıyordu. Özetle kitap 1989 yılına kadar eksik ve sansürlü haliyle basılmıştı.

Bu satırları okuduktan sonra iki soru belirdi aklımda: 1. Öyleyse biz Türkçede romanın eksik ve sansürlü halinin çevirisini mi okumuştuk? 2. İlk kez 1989’da basılan ve daha önceki baskılarda yer almayan kısımlarda “İşçi muhalefeti” meselesinin dışında başka neler vardı?

İlk soruyu cevaplamak nispeten daha kolaydı. Nadirkitap ve To-Kat‘ta yapılacak on dakikalık bir kronoloji taramasına bakıyordu.

Orijinal adıyla “Kak zakalyalas stal” romanı Türkçeye 1967’de Atilla Tokatlı (“Ve Çeliğe Su Verildi”, Gün Yay.), 1972’de Umut Özgen (“Ve çeliğe Su Verildi”, Yücel Yay.), Işık Yılmaz (“Ve Çeliğe Su Verildi”, Umut Yay.), Güneş Bozkaya Kolontay – Nadiye Çobanoğlu (“Ve Çelik Böyle Sertleşti”, Yar Yay.), 1979’da Stanislava Özen (“Çeliğe Su Verildi”, Sosyal Klasikler Yay.) ve 2003’te Celal Kırlangıç (“Ve Çeliğe Su Verildi”, Ayyıldız Yay.) tarafından toplamda 6 kere çevrilmişti. *

Türkçedeki 6 “Kak zakalyalas stal” çevirisi

Celal Kırlangıç’tan önceki 5 çeviri 1989’dan daha eskiye tarihlendiğine göre orijinalinde eksik olan kısımların bu çevirilerde bulunması söz konusu bile olamazdı. Kırlangıç’ın çevirisinin hangi dilden ve hangi baskı temel alınarak yapıldığını öğrenmek için kitabın kendisini görmemiz şarttı. Öte yandan Türkiye’deki Ostrovski ve eseri ile ilgili kanaat yukarıdaki listeden de görülebileceği gibi 1967-1980 döneminde çoktan yerleşmiş olsa gerekti. Ayrıca günümüzde hala basılan çevirilerin önemli bir bölümü bu yılların usta çevirmenleri eliyle yapılanlardı. (Örneğin ben kitabı ilk kez 1998-1999 yıllarında Güneş Bozkaya çevirisiyle okumuştum.) Bütün bunlardan çıkardığım ilk sonuç şu oldu: Kırlangıç’ın çevirisinin 1989 baskısı temel alınarak yapıldığını farz etsek bile, ki bence bu çok düşük bir ihtimal, Türkiyeli okurların ezici çoğunluğu 1967’den bu yana bu kitabın sansürlü ve eksik halini okumuş, kitaba konu olan olaylar ve dönem hakkında ona göre bir fikir edinmişti. Bu nedenle bu fikirde bazı çarpıklıklar olması son derece muhtemeldi.

Sıra ikinci soruyu cevaplamaya gelmişti. Daha önce sansürlenen ve ilk kez 1989 baskısında yer alan bölümlerde ne vardı? Bunu öğrenmenin en kolay yolu bu üç ciltlik baskıyı edinmekti. Aslında kitapları bir Internet sitesinden de satın alabilirdim ama nedense içimden gelen sese kulak verdim ve doğrudan Ostrovski Müzesi’nin yolunu tuttum.

Rus edebiyatı üzerinde çalışan Türkiyeli bir doktora öğrencisinin gelişi, ziyaretçilerle dolup taştığı pek de söylenemeyecek müzenin çalışanlarını epey bir mutlu etti. “Elimden tutup gezdirdiler” desem yeridir. Bu sıcak karşılamanın neticesinde, 30 ruble, yani 1,5 lira ödeyerek girdiğim müzeden, kucağımda 1989 baskısı ciltler, çeşitli broşürler, geçmiş Ostrovski konferanslarına ait materyaller, 2011 Kasımında düzenlenecek konferansa katılım davetiyesi ve daha bir sürü hediyenin yanı sıra derin bir şaşkınlık duygusuyla çıktım. Sansürlenen kısımlar konusuna tekrar döneceğim. Ancak parantez içerisinde bile olsa bu şaşkınlık meselesini açmam gerek.

Moskova’daki bu müze Nikolay Ostrovski’nin ömrünün son günlerini geçirdiği evde kurulmuş. Yazarın edebi yaşamına ait tonla el yazması ve arşiv malzemesinin yanı sıra biyografisine ışık tutan eşyalar, resimler ve belgeler burada muhafaza ediliyor. Bir müze çalışanı, işte bu şeylerin sergilendiği vitrinlerin önünde uzun ve ayrıntılı anlatımlarda bulunurken ben, o anda işittiğim Ostrovski’yle, Türkiye’deki okumalarımdan bildiğim Ostrovski arasındaki farklılıklara ümitsizce bir anlam vermeye çalışıyordum. Görevliyi dinlerken aklımdan sürekli “Galiba ben yanlış hatırlıyorum” gibi cümleler geçiyordu. Halbuki kendimi boşuna hırpalıyordum. Türkiye’de okuduğum her şeyi dosdoğru hatırlıyordum. Sorun bende değil, Türkiye’de ve muhtemelen dünyanın pek çok başka ülkesinde Ostrovski hakkında doğru zannedilendeydi.

Somut bir örnek. 1973 Martında İstanbul’da May Yayınları tarafından basılan Ostrovski’nin “Kasırga Çocukları” çevirisi. Kitabın sonunda yer alan “Sonsöz”den olduğu gibi aktarıyorum:

“Ve Çeliğe Su Verildi’nin unutulmaz yazarı […] 1904 yılında, bir işçi ailesinde dünyaya geldi. Çoban yardımcılığı, komilik, demiryolu işçiliği yapan Ostrovski, 1919 ağustosunda Kızıl Ordu’ya katıldı ve Boudienny birinci süvari ordusunda çarpıştı. Lvov önlerinde ağır yaralandı. İç savaştan sonra, Kiev demiryolu atelyelerinde çalıştı ve gençlik örgütlerinde militanlık yaptı. 1924 yılında bir felç geçirip gözleri kör olunca, gençliğin heyecanını coşturmak için bir kitap yazmağa karar verdi. (sic)”

Görevlinin fotoğraflar ve diğer materyaller eşiliğinde aktardığı yaşam öyküsü yukarıdaki versiyonu andırmakla birlikte çok önemli farklılıklar içeriyordu. Bir kere Ostrovski işçi ailesinde doğmamıştı. Dedesi çarlık ordusunda subay, babası ise astsubaydı. Şıpka’da Osmanlılara karşı savaşmış, sonraki yıllarda gazi ünvanıyla emekli olarak memuriyet hayatına atılmıştı. İşçiliği memuriyetinden sonraydı. 1. Dünya Savaşı’nın patlamasıyla birlikte elindeki işi kaybetmiş, bunun üzerine Ostrovski ve erkek kardeşinin çalışması gerekmişti. Ostrovski “proletarya kariyeri” başlamadan önce bir öğrenciydi. Ekim Devrimi ve devrimi takip eden iç savaş yıllarında bir yandan çalışmış, bir yandan da okumaya devam etmişti. Bir işçi olduğu kadar, bir öğrenciydi ve bu dönem boyunca hep ailesinin yanındaydı. Doğal olarak Ne Budyonıy’le ne de bir başkasıyla at sürmüşlüğü vardı, ne de yaralanmışlığı… Yaşadığı yerde Bolşeviklerle ilişkisi olduğu doğruydu ama Kızıl Ordu saflarında çarpışmışlığı sonradan oluşturulmuş bir mitten ibaretti. Onu genç yaşında acı dolu bir ölüme götüren rahatsızlığının Beyaz Ordu karşısında alınmış bir savaş yarasıyla değil, bir genetik bozuklukla ilgisi vardı. Ostrovski “genç erkek hastalığı” da denilen ankilozan spondilit hastalığından mustaripti.

Türkçe kaynaklarda okuduğumuz Ostrovski biyografisi 1930’larda Sovyetlerde yazılmış bir menkıbenin, fabrikasyon bir hikayenin çevirisinden başka bir şey değildi. Beni şaşırtan şey, hikayenin aslıyla beklenmedik bir şekilde karşılaşmış olmaktı. Eksik ve sansürlü bir kitabın peşinden gittiğim müzede yazarın yaşam öyküsüyle ilgili böyle bir sürprizi beklemiyordum.

Romain Rolland’ın Ostrovski’yi anlayamamakla suçladığı Andre Gide’in 1936 yılındaki Sovyetler Birliği ziyareti sonrasındaki sözlerini hatırlamanın tam sırasıdır: “SSCB’de olmasak ‘[Ostrovski] bir aziz’ derdim. Din bile onunkinden daha mükemmel bir çehre yaratamamıştır. Azizleri sadece dinin yaratmadığının en güzel ispatı budur.”

İkinci soruya tekrar dönelim: Daha önce sansürlenen ve ilk kez 1989 baskısında yer alan bölümler nelerdi? Sansürün arkasında kim vardı? Bu süreç nasıl işlemişti?

Müze müdürünün hediye ettiği 1989 baskısı ciltlerin birincisini açıyorum. “Ve Çelik Böyle Sertleşti” romanını içeren bu cildin sonunda eseri yayına hazırlayan Ostrovski uzmanı Yevgeni Buzni’nin kaleme aldığı genişçe bir yorum metni var (примечания). Bu metne göre ilerliyoruz.

“Ve Çelik Böyle Sertleşti” romanının birinci kısmı ilk kez 1932 yılında Komsomol dergisi “Molodaya Gvardiya”‘, yani Genç Muhafız’da yayınlanıyor ve aynı yıl kitap olarak basılıyor. Romanın ikinci kısmı yine aynı dergide 1934’te çıkıyor. İki kısım bir arada ilk kez yine 1934’te Molodaya Gvardiya Yayınevi tarafından kitaplaştırılıyor. Kitap 22 Aralık 1936’ya, yani Ostrovski’nin öldüğü güne kadar farklı dillerde (Rusça, Ukraynaca vs.) 50 baskı yapıyor. Bu baskılardan bazılarının hazırlanışına Ostrovski bizzat katılıyor.

Ostrovski’nin yapıtına uygulanan iki tip sansür var. Birincisi yazarın ölümünden sonra, doğal olarak, rızası alınmadan yapılan değişiklikler biçiminde. İkincisi ve belki de daha trajiği yazar hayattayken kendisine kabul ettirilen eklemeler/çıkarmalar şeklinde. Bu iki tip sansür üst üste binince Ostrovski’nin yarattığı metinle çeviri yoluyla bize ulaşan metin arasındaki mesafe kat be kat artıyor.

Birinci tip sansürün en belirgin örneği, romanda yer alan bazı isimlerle ilgili. Ostrovski sağken, uğursuz 1937 yılından önce yapılan baskılarda adları geçen kimi gerçek şahsiyetler 1937-1938 sonrasında eserden çıkarılıyor. Bunlardan ilki ünlü Kızıl Ordu komutanı Iona Yakir. Yakir 1937’de NKVD tarafından “Troçkist Anti-Sovyet Askeri Organizasyonunun bir üyesi” ve ayrıca “Nazi ajanı” olmakla suçlanıyor ve Tuhaçevski’yle birlikte kurşuna diziliyor. (Yakir’in oğlunun yazdığı “Детство в тюрьме” – “Hapishanede geçen çocukluk” adlı bir anı kitabı var. Pyotr babasının tutuklanışını burada detaylarıyla anlatıyor.) Sonraki baskılarda adları çıkarılan üç komünist daha var: Nikolay Çaplin (Komsomol Genel Sekreteri, 1938’de kurşuna dizildi), Saşa Kosarev (Komsomol yöneticisi, 1939’da kurşuna dizildi) ve Dmitriy Jloba (Sovyet kumandan, iç savaş kahramanı. 1937’de NKVD tarafından “Kuban isyanının önderi” olmakla suçlandı ve tutuklandı. Birkaç ay sonra kurşuna dizildi).

Buzni, bu değinmelerin ardından kitabın Ostrovski hayattayken yapılan ve sonraki baskılara temel teşkil eden 1936 baskısına girmeyen satırları, paragrafları, sayfaları ve bölümleri sıralıyor. Elyazmalarında mevcut olan bu kısımlar kitabı yayına hazırlayan redaktörler tarafından baskıdan çıkarılıyor.

Kitabın ilk redaktörü M.B. Kolosov’un sonradan aktardığına göre, elyazmasında bulunan kısımların çıkarılma işi büyük oranda Klavdiya Sverdlova’nın önerileri doğrultusunda gerçekleştiriliyor. (Türkçedeki Sovyet edebiyatının sıkı takipçileri bu ismi hatırlayacaktır.) Kolosov, Sverdlova’nın şu sözünü hiç unutmamış mesela: “Gerçek yaşam başka, edebiyat başka!” Buzni, Ostrovski’nin bu değişikliklere onay vermiş olmasını gençliğine, edebiyat alanındaki tecrübesizliğine ve yaşça daha olgun yoldaşlarına olan saygısına bağlıyor.

El yazmasında olduğu halde 1989 yılına kadar Rusça baskılara alınmayan, doğal olarak önceki baskılar temel alınarak yapılan çevirilerde de yer almayan bu kısımlar sayıca ve hacimce epey fazla. Hepsine burada yer vermek pratik olmadığı gibi çok gerekli de değil. Aşağıda paylaşacağım az sayıdaki örneğin bu işi yapanların zihniyetini, neyi saklamaya çalıştıklarını ve tahrifatın yönünü göstermeye kafi geleceğini düşünüyorum.

(1989 baskısına göre) s.31’de “…но побоялся, как бы не влетело” (…ama azar yemekten korktu) ifadesinden sonra elyazmasında “Был Павка верующим. Мать его, религиозная женщина, втолковывала ему божеские истины, и он твердо знал, что мир сотворил бог и не миллион лет назад, а совсем недавно” (Pafka Tanrı’ya inanırdı. Dindar bir kadın olan annesi ona Hıristiyan inancını aşılamıştı ve o dünyanın milyonlarca yıl önce değil, çok daha yakın bir tarihte Tanrı tarafından yaratıldığını bilirdi.) cümleleri geliyor. Bu kısım atılmış.

s.65’te “Уже насчитывалось до десятка партизанских отрядов, организовнанных большевиками.” (Bolşevikler tarafından örgütlenmiş on kadar partizan birliği vardı.) Bu cümlenin 1935 baskısındaki hali şu şekilde: “Уже насчитывалось до десятка партизанских отрядов, частично организованных большевиками”. (Kısmen Bolşevikler tarafından örgütlenmiş on kadar partizan birliği vardı.) 1936 baskısında “частично” (kısmen) kelimesi atılmış. Cümlenin el yazmasındaki hali ise bu taklaların sebebini açık ediyor: “В губернии начиналось партизанское движение. Уже насчитывалось до десятка партизанских отрядов, частично организованные большевиками, частью украинскими эсерами.” (Guberniyada partizan hareketi başlıyordu. Kısmen Bolşevikler, kısmen de Ukraynalı Eserler tarafından örgütlenmiş on kadar partizan birliği vardı.)

s.90’da “Совершенно отупевшие обыватели соскочили со своих теплых кроватей – прилипли к окнам” (Şaşkına dönen ahali sıcak yataklarından fırlayıp pencerelere yapıştı.) cümlesinden sonra elyazmasında halkın iktidarın el değiştirmesinden duyduğu tedirginliği betimleyen şöyle bir bölüm var. “Автоном Петрович поднял голову, прилсушался. Нет, он не ошибся – стреляют, и быстро скочил на ноги. Влипнув носом в стекло окна, он простоял несколько секунд. Сомнение быть не могло – в городе шел бой. [yeni paragraf] Надо снимать флажки сейсас же под портретом Шевченко. За петлюровские флажки от красных попасть может, а портрет Шевченко как те, так и другие уважают. Хороший человек Тарас Шевченко: Повесишь его и не бойся – кто бы не пришел, слова плохого не скажет. Флажки – это другое дело. Он, Автоном Петрович, не дурак, он не растяпа, как Герасим Леонтиевич. Зачем рисковать Лениным, когда есть такой удобный выход?..” (Avtonom Petroviç kafasını kaldırdı ve dinlemeye koyuldu. Hayır, yanılmamıştı. Ateş ediyorlar. Hızla fırladı yerinden. Burnunu cama dayayıp birkaç saniye dikildi. Hiç şüphe yoktu. Şehirde çarpışma vardı. [yeni paragraf] Şevçenko portresinin altında asılı duran bayrakları kaldırmalıydı. Petlyura bayrakları yüzünden kızılların saldırısına uğrayabilirdi. Ama Şevçenko’nun portresine iki tarafın da saygısı vardı. Ne iyi adam şu Taras Şevçenko: As resmini, hiçbir şeyden korkun olmasın. Kim gelirse gelsin, kötü söz çıkmaz ağzından. Ama bayraklar başka. Avtonom Petroviç aptal değildi. Gerasim Leontiyeviç gibi şapşal değildi. Daha uygun bir çıkış yolu varken Lenin resmi asıp riske girmeye ne gerek vardı?) Bu bölüm ve devamındaki birkaç cümle daha çıkarılıyor.

s.188’de “Белопанская Польша осталась жить. Мечту о Польской советской социалистической республике пока не удалось осушествить.” (Beyaz panların Polonyası yaşama devam etti. Polonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hayalini gerçekleştirmek şimdilik mümkün olmamıştı.) Romanın yeni baskısını yapmak için 1954 yılında toplanan komisyonun görüşme tutanaklarında bu iki cümleyle ilgili George Orwel’ın 1984’ü tadında bir not düşülmüş: “Н.А. Островский явно не знал истинной причины отхода наших войск от Варшавы, об этом стало известно только после процесса над Зиновевым и Бухариным и их бандой. Главная причина кроется в предательской деятельности Троцкого (См.: История Всесоюзная Коммунистическая партия (большевиков). Краткий курс. Госполитиздат, 1945 г., с.230-231). Но это можно прокомментировать. Дело в другом. Наши армии не ставили задачу в войне с Польшой в 1920 г. осушесвить Советскую власть. Я предлагаю последние две фразы убрать, чтобы не давать двусмысленного толкования”. (Belli ki N.A. Ostrovski birliklerimizin Varşova’dan çekilmesinin asıl sebebini bilmiyordu. Bu mesele Zinovyev, Buharin ve şürekasının yargılandığı davadan sonra aydınlandı. Çekilmenin altında Troçki’nin haince faaliyetleri yatıyordu. (Bkz. SSCB Komünist Partisi (Bolşevik) Tarihi, 1945 baskısı, sayfa 230-231.) Ama bunu (başka türlü) yorumlamak da mümkün. İşin aslı başkaydı. Ordularımızın önünde 1920’de Polonya’da Sovyet iktidarını kurmak gibi bir amaç yoktu. İkili bir yorumdan kaçınmak adına bu son iki cümlenin çıkarılmasını öneriyorum.) Ve bu iki cümle çıkarıldı.

s. 192’de birinci bölümü kapatan cümlenin ardından elyazmalarında 6 sayfa tutan bir kısım geliyor. Bu kısmı birebir aktarmak yerine özetlemek yoluna gideceğim. Burada NEP’in ilanından sonra Pavel Korçagin’in partiye ve politikalarına dair yaşadığı tereddütler anlatılıyor. (RIA’nın haberinde müze görevlisinin bahsettiği kısım işte burası.) Pafka partiyle ve yoldaşlarıyla çok ciddi bir çatışma içine giriyor ve sürecin sonunda üyesi olduğu bölge komitesinden tasfiye ediliyor. Uzun süren bunalımlı bir çatışma evresinin ardından “hatasını anlıyor” ve özeleştirisini vererek saflara dönüş yapıyor. Korçagin özeleştirisini şu sözlerle noktalıyor, ki bence okumasını bilen için, dönemin boğucu, tek tipleştirici politik atmosferini kitapta bundan daha iyi özetleyen cümleler bulunamaz: “И когда нас, непримиримых, исключили из рядов организации, каждому из нас стало понятно, что такое политическая смерть, да, смерть. Так как жить без партии своей мы не можем. И мы возвратились в нее, сказав ей открыто и прямо, с рабочей простотой: “Возврашай нам жизнь””. (Ve bizi, yani uzlaşmazları, örgütün saflarından attıklarında hepimiz politik açıdan ölümün ne olduğunu anladık, evet, ölümün. Çünkü partimiz olmadan yaşamamız mümkün değil. Ve biz de, bir işçi gibi apaçık ve doğrudan konuşarak ona geri döndük: “Hayatımızı bize geri ver”.) Bu 6 sayfalık kısım olduğu gibi çıkarılıyor.

Elyazmasında Porfiri Korneyeviç Kyutsam’la Pavel Korçagin arasında geçen üç sayfalık bir tartışma bulunuyor. Bu kısım kitabın akışı içerisinde 356. sayfaya denk geliyor. Yine tamamını aktarmayacağım bu diyalogta sosyalizmin inşasıyla ilgili şöyle bir parça var:

“- Таких, как вы, в нашей стране не спрашивают, хотят ли они строить социализм… А вот таких, как вы, просто заставят работать на перестройку нового общества, хотят ли они этого  или не хотят… – А если они не подчинятся? Знаете, насилие порождает сопротивление. Корчагин тяжело опустил руку на свой стакан. – Тогда мы их… – И Павел судорожно сжал стакан. Тонкое стекло хрустнуло…” (Korçagin: “Sosyalizmi inşa etmek isteyip istemediklerini sormazlar sizin gibilere bu ülkede… İsteseniz de istemeseniz de sizin gibileri yeni toplumun inşası için çalıştırırlar, hepsi bu…” Kyutsam: “Peki ya boyun eğmezlerse? Baskı direnişi doğurur.” Korçagin ağır ağır elini bardağının üzerine koydu. “O zaman onları…” Ve Pavel titreyerek bardağı sıktı. İncecik cam kırılıverdi.) Bu kısım ve devamındaki cümleler çıkarılıyor.

“Ve Çelik Böyle Sertleşti” romanının Türkçeye çevrilişi toplumsal bir uyanış döneminin tam ortasına rastlıyor. Ben, 1967-1979 yılı arasındaki çeviriler sayesinde bu romanın Türkiyeli okurun kollektif bilincindeki sosyalizm algısının oluşmasına katkıda bulunan kültürel yapıtaşlarından biri olduğu kanısındayım. Romanın kahramanıyla yazarının yaşam öyküsünün iç içe geçtiği ve sık sık karıştırıldığı gerçeğini de göz önünde bulundurursak Ostrovski/Korçagin kimliğini de bu yapıtaşları arasında sayabiliriz.

Peki, yukarıda gördüğümüz üzere romanın yazarın kaleminden çıkan haliyle bize ulaşan biçimi arasında, tarihi kendi çıkarına göre yeniden yazma heveslisi bir parti/devlet aygıtına körü körüne bağlı, gerçeği katletmekten çekinmeyen edebiyat simsarları durmuşsa, hikayenin hangi kısmını bilmemiz, hangi kısmını bilmememiz gerektiğine onlar karar vermişse, yazarın yaşam öyküsünü olduğu gibi değil, “olması gerektiği” gibi öğrenmişsek 1968’den bu yana bu kitaptan beslenen nesillerin sosyalizm algısı sağlıklıdır, gerçekliğe uygundur diyebilir miyiz? Ne dersiniz, çelik gerçekten böyle mi sertleşti?

12 Haziran – 17 Temmuz 2011, Moskova-Mersin.

*: “Ve çelik böyle sertleşti” üzerine bir yazı hazırlama fikri doğunca kitabın Türkçe çevirilerinden hiç olmazsa bazılarını edinme zaruriyeti belirdi. Cuma günü Nadirkitap’tan sipariş ettiğim Atilla Tokatlı ve Umut Özgen çevirileri birkaç saat önce elime ulaştı. Tıpkı tahmin ettiğim gibi, 1989 tarihli orijinal baskıya kadar hiçbir yerde yayınlanmamış kısımlar bu çevirilerde yoktu. Sadece ikinci alıntıda değinilen cümle tıpkı kitabın 1935 baskısında olduğu gibi “kısmen” kelimesiyle birlikte yer alıyordu. Ancak Eserlerin örgütlediği partizan birliklerinden elbette eser yoktu.

Öte yandan, rasgele seçerek sipariş ettiğim bu iki çevirinin elime ulaşmasıyla birlikte yeni bir sürprizle karşılaştım. Atilla Tokatlı ve Umut Özgen çevirileri noktasına, virgülüne varana dek aynıydı! Görünüşe göre Yücel Yayınları ve Umut Özgen büyük bir ahlaksızlığa imza atarak Tokatlı’nın çevirisini yeni bir çeviriymiş gibi piyasaya sürmüştü. İyi niyeti elden bırakmadan “Umut Özgen, Atilla Tokatlı’nın müstear ismi olabilir mi?” diye de düşündüm. Ne var ki kitap Sırpça-Hırvatça’dan çevrilmiş intibası uyandıracak şekilde iç kapağa yerleştirilen “Kako c Kalio Çelik” ifadesi, olayın bir sahtekarlıktan başka bir şey olmadığı düşüncesini destekler nitelikte.

***

Kahramanımız Ostrovski!

Mustafa Yılmaz’ın yazısını artık hayret duygumu kaybetmiş olarak ama acıyla okudum. Sosyalizmin geçmişi ve Sovyetler Birliği’nde olup bitenler hakkında hayret duygumu yıllarca önce yitirmiştim. Belki, çevirisini yaptığım Eugenia Ginzburg’un Anafora Doğru ve Anaforun İçinde adlı otobiyografik kitapları yol açmıştır buna. Belki de son otuz yılda bu konuda okuduğum ve öğrendiğim her şey.

Bu yüzden, örneğin Mustafa Yılmaz, Ostrovski’nin romanına hiçbir müdahale yapılmadığını, 1935 yılındaki baskısıyla 1989 yılı baskısının birbirinin aynısı olduğunu yazsaydı belki o zaman biraz hayret edebilirdim.

Yazıyı okuyunca 1960’lı yıllara uzandım. Kitabın kapağındaki, dört nala giden kızıl süvarilerin at toynaklarını bile hatırlıyorum. Çok güzel bir kapaktı. Roman edebi açıdan o kadar parlak görünmese de Ekim Devrimi’ni, iç savaş kahramanlarını yüceltmesiyle tam da biz genç militanların ruh haline hitap ediyordu. Üstelik yazar iç savaşta aldığı bir yara sonucu kör olmuş, bizim gibi genç bir militandı. Kendimizi onunla nasıl da özdeşleştirmiştik. Mustafa Yılmaz’ın yazısı, bunun bir Parti ve Komintern yalanı olduğunu ortaya koyduğu gibi, Ostrovski’nin ölmeden önce ve sonra parti tarafından nasıl ciddi bir sansüre uğradığını, yazdığı bölümlerin kırpıldığını ortaya koyuyor. Yani aslında Ostrovski iç savaşta aldığı bir yaradan dolayı kör olmamış, parti tarafından “kör edilmiş”, ve dilsiz bırakılmış. O tarihten (1930’lardan) yıllar yıllar sonra (yaklaşık otuz yıl) bu romanı okuyan biz devrimci militanların hali ise Ostrovski’den bile daha beter. O hiç değilse kör edildiğinin farkındaydı.

Mustafa Yılmaz, bütün bu olanlardan sonra “ve çelik gerçekten böyle mi sertleşti” diye soruyor. Tabii ki böyle sertleştirildi ve fazla su verildiği için de çelik esnekliğini kaybedip beyin kireçlenmesine yol açtı. Ama şunu da belirteyim: Stalinistler çok fazla titizlenmişler. Aslında o kadar ince yalanlara, o kadar kalın sansürlere çok da fazla gerek yoktu. Çünkü bunlar yapılmasaydı bile biz gözleri devrimin parlaklığıyla kamaşmış aptal militanlar meseleyi çok fazla kurcalayacak durumda değildik. Diyelim ki, romanın kahramanı Pavel Korçagin’in İşçi Muhalefetiyle ilgilendiği bölümler romanda bulunsaydı ve biz bunları okusaydık bile başımızı çevirip İşçi Muhalefeti’ne bakmaya zahmet etmeyecek, yahu bu muhalefet de neyin nesiymiş diye sormaya teşebbüs etmeyecektik. Bizi ilgilendiren tek şey kahramanlık edebiyatı ve bu edebiyatın yaratıcısı iktidar aygıtı partiydi.

İşçi muhalefetiyle ve diğer muhalefetlerle ilgilenmemiz için aradan acı deneylerle dolu bir yirmi yılın, Mustafa Yılmaz’ın yazısını hayret bile etmeden okuyabilmemiz için ise acı veren anlama ve akıllanma süreçlerini içeren bir kırk yılın geçmesi gerekliydi.

Kısacası, gençliğin akılla birleşmesi bile bir zaman sorunu. Kızıl süvarilerin atlarını çalan Stalinist yalancılar henüz Üsküdar’ı geçmemişse tabii ki.

Gün Zileli

18 Temmuz 2011