Parfüm Formülleri Kitabı Pdf

• Bir Eğitim Programından Fazlası •

Parfümü süslü şişelerde satın alınan kozmetik bir su olmanın ötesinde gören herkesi

zamanda ve mekanda zengin bir yolculuğa davet eden Parfüm Rotaları projesi ile;

şamanlar, tanrılar, rahipler, krallar, firavunlar, hekimler ve simyacılarla dolu 7 milyon yıllık bir yolculuğa çıkıyor,

projenin her ayağında ürettiğimiz içerikleri insanlığın kayıp kültürel mirasını

bir kitap ve belgesel ile kayıt altına alıyoruz.

​

Parfüm Rotaları kültür projeleri hakkında detaylı bilgi almak, öneri veya katkıda bulunmak için bizlere iletişim sayfamızdan ulaşabilirsiniz.

• Parfüm Rotaları nedir?

​

Aromaterapist, Tıp Tarihçisi Rana Babaç Çelebi'nin kişisel seyahatleri, profesyonel ve akademik çalışmalarını bir araya getirerek ortaya koyduğu, senesinde çeşitli dijital platformlara sunumu yapılan fakat çekimleri pandemi nedeni ile ertelenmiş bir belgesel serisinin, parfüm meraklılarına özel küresel bir keşif projesine dönüştürülmüş halidir.

​

Parfüm hammaddesi yetiştiren, geleneksel yöntemlerle güzel kokulardan parfüm ve ilaç üreten, bu şekilde pek çok medikal antropoloji ve parfüm çalışmasına konu olmuş kişi, firma ve bölgeye yapılacak keşif seyahatlerinden en yüksek verimin alınabilmesi için planlanmış formasyon kamplarıdır. 3 gün boyunca süren ve 7 modülden oluşan kamplarda, kendisi de gelenekten gelen Rana Babaç Çelebi, parfüm konusunu tarihi, kültürü, tarımı ve endüstrisi ile kapsamlı şekilde katılımcılarla paylaşır. Kamptaki 7 modülden 5 tanesi uygulamalı gerçekleşir.

​

• Parfüm Kampı programını nasıl hazırladınız?

​

Parfüm kampı programı dünyanın saygın parfüm okullarının müfredatlarının incelenmesi, yılından beri verdiğimiz muhtelif parfüm eğitimlerinde, konuya ilgi duyan yüzlerce katılımcımızdan aldığımız geribildirimler/talepler ve Rana Babaç Çelebi'nin doktora araştırmaları ve profesyonel çalışmalarının harmanlanması ile şekillenmiştir. Kamp sırasında aktarılan bilgiler; bilimsel, profesyonel ve coğrafi referansları ile katılımcı ile açık bir şekilde paylaşılır. Kampımız mezunları, destekleyen kurumlarımızın izni ile kapalı platformda paylaştığımız pdf ve online kaynaklara süresiz erişim sağlarlar. 

​

• Parfüm kampına katılmayanlar, Parfüm Rotaları programlarına katılabilecek mi?

​

Parfüm Rotaları keşif seyahatlerine katılımın ön koşulu Türkiye'de gerçekleştirdiğimiz parfüm kamplarına katılmış olmaktır. Bu durumun tek bir istisnası eğitim içeriklerimizden "Antik Çağ'da Güzel Koku", "Online Doğal Parfüm", "Online Tütsü" ile beraber "Osmanlı Saraylarında Güzel Koku Kültürü" veya "Osmanlı Parfüm Sanatı" eğitimlerini tamamlamış olmaktır.

​

• Parfüm Rotaları topluluğu nedir?

​

Parfüm kamplarımızın mezunları veya yukarıda belirtilen şartları yerine getiren katılımcılarımızdan meydana gelen; parfüm konusunda güncelleme, kaynak, özel etkinlik ve Parfüm Rotaları keşif seyahat ayrıntılarının kapalı olarak paylaşılacağı üyelik esaslı bir gruptur.

​

• Parfüm Rotaları belgeseli ne zaman çıkacak?

​

Parfüm Rotaları belgesel çalışmaları Aralık itibariyle yeniden başlamıştır. Detayları Instagram hesabımızdan takip edebilirsiniz.

​

• Parfüm Rotaları üzerine bir kitap çıkartmayı düşünüyor musunuz?

​

Belgesel çalışmaları süresince ürettiğimiz görsel içerikleri; yabancı araştırmacıların ortaya koydukları yepyeni ufuklar ve ülkemizden de önemli oyuncuların dahil olduğu kürsel koku aroma sektörünün bilgi birikimi ile bir araya getirilerek - ilham verici, bilgilendirici ve en önemlisi basılı "müze" niteliğinde bir hatıra kitabı olarak yayınlama çalışmalarımız devam etmektedir.

​

• Parfüm Rotaları projesine sponsor olmak ve/ya işbirlikleri için kiminle iletişime geçebilirim?

​

Parfüm Rotaları projemizle ilgili her tür işbirliği talebiniz için "İletişim" sayfamızı kullanabilirsiniz.

​

• Bir sonraki kampın detayları belli oldu mu?

​

Mart 'te gerçekleştirilmesi planlanmakla beraber, detayları henüz netleşmemiştir. 

​

• Parfüm Rotaları projesi kapsamında olmayan, başka detaylı parfüm eğitim programlarınız olacak mı?

​

senesinde Medipol Üniversitesi bünyesinde MEB sertifikalı "Tarih Boyunca Güzel Koku & Doğal Parfüm Yapımı" eğitimi açmıştık. Pandemi nedeni ile bir kez daha açılamadı fakat önümüzdeki dönem için görüşmeleri sürüyor. Tüm düzenli açılan eğitimlerimizi "Biletli Sınıflar" sayfamızdan, duyurularını iseInstagram hesabımınızdan takip edebilirsiniz.

​

Benzer belgeler

64  PARFÜMERİ TARİHİ OSMANLI DÜNYASINDA PARFÜMLER Hoş kokularıyla Osmanlı koku kültürünün değerli objeleri baş döndüren medeniyet yüzyıl tombak buhurdan (ortada), yüzyıl altın üzerine yakut ve elmas kakmalı küre formlu murassa koku mahfazası kolye (solda), yüzyıl altın üzerine elmas ve mine süslemeli yumurta biçimli koku mahfazası (sağda). Harem-Padişahın Evi, (). Sofralardan mekanlara, vücutlardan kaftanlara günlük hayatın her kıvrımından hoş kokular yükselir; misk, amber, ud, karanfil, kâfur ve envai çeşit çiçek rayihası burunları şenlendirirdi. Batı’da yüzyıla kadar kötü kokuları perdeleme görevi üstlenen parfümler, Osmanlı İmparatorluğu’nda temizliğin ve bakımlılığın nişanesiydiler. O smanlı kent yaşayı- olsa da, Batıdaki gibi dar bir paze ve mendiller de koku- NEJAT YENTÜRK şında güzel kokular zümrenin tüketimi ile sınırlı landırılırdı. Bunlara beden Batılı burunlar için kalan lüks tüketim ürünleri temizliğinde kullanılan misk hiç olmadık yerlerden çıkıp de değillerdi. sabunlarını da eklemek ge- kendilerini belli ederlerdi. En rağbet görenlerin ba- rekir. Bunların dışındaki Pretextat Lecomte’un güzel şında gelen misk, amber, gül koku kullanımları biraz fan- kokuların “Batı için bir lüks, suyu ve çiçek suları yemek- tezi dünyasına aittiler: Me- ancak Doğu’da vazgeçilmez” lere, tatlılara ve şerbetlere kanların amberli, miskli ve olduğunu belirtmesi boşu- katılırdı. Ağız miski deni- kâfurlu mumlar ile aydın- na değildir. Ya da Miss Par- len miskli, gülsulu şekerler latılması; kokulu nargile ve doe’nun “ister kadın ister yapılırdı. İster misafir, ister çubuklar, amberli kahveler erkek, Doğu’nun yerlisi olup yabancı elçi olsun bir ağırla- içilmesi; el yazması kitap- da bunları kullanmaya fazla- ma sırasında muhakkak gül larda misk eklenmiş mürek- sıyla düşkün olmayan biriy- suyu ve buhur ikram edilir- kepler kullanılması gibi… le karşılaşmadım” demesi di. El ve yüzler gülsuyu ile Batının gündelik yaşayı- Osmanlı gündelik yaşamın- ferahlatılırken, buhurdan- şında parfümler, hatta da güzel kokular, günümüzle dan yükselen duman konu- yüzyıla dek gerek sokaklar- kıyasla daha yaygın kullanı- ğun sakalına ve sarığına tu- dan yükselen kötü kokulara lırdı. Üstelik pahalı çeşitle- tulurdu. Elbise, kaftan ya da tahammül edebilme, gerekse ri hali vakti yerinde olan- sarık üzerinde sürülebilen bedenin yaydığı kötü koku- ların ulaşabileceği kokular terkipler kullanılırken, yel- ları perdeleme görevi görür- 65 #tarih Aralık  66  PARFÜMERİ TARİHİ lerdi. Beden temizliğini mut- OSMANLI DÖNEMINDE KOKU TICARETI laka abdestle tazeleme şartıy- la gündelik yaşamına devam edebilen Müslüman Osman- Her parfüm çeşidinin lı insanı için ise parfümler, bu türden bir sosyal zorun- luluk haline gelmemişlerdir. bir esnafı vardı Osmanlı gündelik yaşamın- da parfümler, koku kullanma- nın sünnet sayılması bir yana, S elçuklu ve Osmanlı ticaret yaşamında attar dükkânları, günümüzün eczane ve parfümeri me, anber-i tabaka, misk-i Buhâra, galiyeler, buhur suyu, asilbend, buhurdanlarda yakmak üzere öd-i su ile temizlenen bir beden- dükkânlarının işlerini görürlerdi. Mâverdî, anberî buhur ve asilben- de bugünün modern anlayı- Hatta attarlar hazır ürünleri bulun- dî buhur ve bunların yanı sıra el ve şına daha yakın gerekçelerle durmanın yanı sıra, ilaçlar terkip yüz yağı satmaktaydılar. kullanılırdı: hamamdan sonra edip, kokulu sular, uçucu yağlar, Evliya Çelebi ise bu mesleği imal muhakkak kullanıldığı kına, el ve yüz yağları ve dönemine ettikleri ürünlere göre gruplandırır. için temizliğin dışa- göre daha birçok çeşit ıtriyatı da Osmanlı kokuları içerisinde en rağ- vurumu olarak, güzel üretir ve satarlardı. Günümüz bet gören gül suyunu satan esnaf-ı kokular yayarak fark Türkçesindeki aktar sözcüğü, gülabcıyan ise dükkânlarında gül edilmek ve en önemli- ‘güzel kokular satan kişi’ anlamına suyunun yanı sıra buhur suyu, ma-i si güzel bir müziği usul gelen Arapça attar sözcüğünden kadı, ma-i amber, ma-i aselbent, usul işitir gibi zevk duy- bozmadır. ma-i maverd, ma-i yasemen gibi mak için… Osmanlı ticari hayatında attar- dönemin kokulu sularını bulundu- Bugün parfüm dediği- lardan başka, yalnızca güzel koku rurlardı. Evliya Çelebi’nin anlattığı- mizde zihnimizde, cilt işiyle uğraşan başka esnaf grupları na göre, İstanbul’da eski Bedesten üzerine uygulanan bir da bulunuyordu. önünde büyük bakır kazanlar içinde sıvı canlanır. Fakat Tarihli Narh Defteri’nde- gül suyu satan Edirneli hatunlar da insanlık tarihinde ki kayıta göre misk-furûşan (misk vardı. güzel kokuların satıcıları) Osmanlı’nın parfüm- Osmanlı dönemi koku satıcıları yakmak üzere aselbent, günlük, dehhan-ı edviye ise şifa yağları Parfümlü yasemen yağı, sümbül ve gül ilk kullanılma cüleriydiler… Beden üzerinde içerisinde önemli bir grubu buhur sünbül hatayı ve buhur nebi gibi satan meslek grubunu oluşturuyor- geçit töreni yağı, reyhan ve kallemisk yağları Surname-i Vehbi’de yer şekli tütsü, ya- kullanılacak ıtriyat kadar, Os- satıcıları oluşturmaktaydı. Bunlar- çeşitli buhurları bulunduruyordu. du. satarken esnaf-ı buhurcıyan ise güzel kokulu yağlar satıyorlardı. edebiliyordu. Evliya Çelebi’nin bu esnafın geçişi. Osmanlı Tasvir da imal ettiklerini düşündürür bukları ya da Bu meslek grubu anber-i şemmâ- dükkânlarında yine buhurdanlarda Son olarak esnaf-ı ehl-i hıref satıcıların, esnaf alayından halka Sanatları 1: Minyatür, () niteliktedir. reçinelerin buhurdan- lar içinde özel terkipler meydana geti- me’sinde ve surnamelerde bu- iki de koltukaltı ve kasıklarda- netliyorlardı. Kaşalot balığı- temellerini atma fırsatını da yakılmaları rilmesi en yaygın işlerden bi- labiliyoruz. ki kötü kokuları giderici for- nın dışkısı olan amber, kıyıya yakalamıştı. ile sağlanır- risidir. Bahnameler, okuyucula- mül kaydedilmiştir. vurduğu Yemen sahillerinden Batı’nın, alkolü keşfedip dı. Osman- Kültürümüzde cilt üze- rı cinsellik alanında eğitme Ortaçağdan başlayarak toplanıyordu. Ud, karanfil, kâ- parfümcülükte kullanmaya lı gündelik rinde kullanılan güzel koku- amacıyla yazılan metinlerdir. yüzlerce yıl boyunca par- fur Hindistan’dan geliyordu. başlamasına dek tüm dünya yaşamında lara ilişkin en erken kayıtlar, yılında Ali bin İshak ta- füm denilince Arap yarıma- Zaferan, gül ve daha birçok parfümcülüğünde çığır açan da mekan- yüzyılın bahnameleri ile rafından kaleme alınmış olanı, dası akla gelirdi. Bu coğrafya, çiçek İran’dan; misk keçisin- başka bir yenilik yaşanmadan ların bu- Gül kokulu tıp kitaplarında formülleriyle ilk bahname olarak kabul edi- zengin parfüm örnekleriyle den elde edilen misk Tibet ve yüzyıllar geçmiştir. Osman- hurdan- şişeler birlikte yer alır. Sonraki yüz- lir ve vücut kokusunu güzel- Batı’yı kendine hayran bırak- Çin’den; misk kedisinden elde lı yaşayışı ise, başta Arap ıt- lar içinde Gülabdanlar, gül suyu yıllardaki narh defterleri ile leştirici terkipler ve uygulanış mıştı. Bunun öncelikli sebebi, edilen zebâd ile sandal Hin- riyatçılığı olmak üzere tarih serpmek için kullanılan yakılan uzun boyunlu, ağzı emzikli, birlikte bunlar, teknik metin- şekilleri konusunda aydınla- hammadde ticaretini ellerin- distan’ın Çin sınırındaki top- boyunca köklü koku kültürle- tütsüler- armut biçimli şişelerdir. lerdir. Bu teknik metinlere tıcı bilgiler içerir. Bunlar ka- de tutan Arap tüccarlardı el- raklarından; laden Sicilya’dan; ri meydana getirmiş halkla- le koku- Elinde gülabdan tutan ve yüzyıl boyunca Topkapı dınların kullanımına yönelik- bette. Yemeklerde kullanılan ban yağı Arap yarımadasından rın gelenek ve uygulamalarını kadın, Abdullah Buhari, landı- Osmanlı Tasvir Sanatları Sarayı’nda tutulmuş Helva- tir. Çünkü bahnamedeki öğüte baharatın yanı sıra eczacılıkta sağlanıyordu. Arabistan, dev- miras almıştır. Ortaçağ Arap rılması, 1: Minyatür (). Qing hane Defteri’ni de ekleyebili- göre “kadınların giysileriyle ve ıtriyatta kullanılan ham- rin eczacılık ve ıtriyatçılığın- ve İslam ıtriyatçılık geleneği hatta hanedanı dönemi Çin riz. Toplumsal yaşama ilişkin vücutlarının kokusu, erkekleri maddeleri Asya’nın içlerin- da kullanılan hammaddelerin Osmanlı’da yüzyıllar boyu sür- yapımı yüzyıl Osmanlı bu iş gülabdanı, Harem- ayrıntıları en erken olarak cezbeder, uysallaştırır.” Kitap- den, hatta daha uzaklardan ticaretini elinde bulundurma- dürülmüştür. Yüzyıllar sonra, için Padişahın Evi (). Bu geleneğin devam ettirilme- ları ile yer alırlar. Lehlehe-i ebyaz, söğüt külü ve saf beyaz mum ekle- Hem sultanın hem tebanın parfümü sinde İslam dininin güzel ko- hamamdan sonra nerek hazırlanır- ku kullanımını sünnet kabul etmesinin büyük payı bulun- maktadır. erkeklerin beden- lerine sürdükleri merhem şeklin- dı. yüz- uzanan, terkibi ve yapılışı mayacak bir rakam değildi. verilmiştir. ve amber başta olmak üzere kâfur ve menekşe yılın başına kadar hakkındaki bilgilerin tamamı Es’ar Defteri’ne göre gül suyuna İstanbul halkının ulaşabildi- güzel kokular kullanan biri ol- yağı karışımıdır. seyyar esans satıcı- günümüze ulaşabilmiş önemli kıyasla sadece dörtte bir oranında ği buhur suyu, üstünlük bakı- ması, koku kullananlara kar- Mutarra-yı müd- larının çantalarında bir Osmanlı parfümüdür. pahalıydı. mından sarayda yapılandan şı olumlu yaklaşması, Cuma rec, kaftanları ko- bulunabilen ve bu Topkapı Sarayı’nda, fetih- Buhur suyunun terkibine ve geri kalmazdı. Hatta namazından önce hoş kokular kulandırmak için yıllarda erkeklerin ten beri devam edegelen bir hazırlanışına ilişkin kayıt, Topkapı yılında 3. Ahmet’in şehzadeleri- sürünenleri övmesi, Müslü- kullanılır, misk bıyıklarına sürerek anane olarak her yıl rama- Sarayı Müzesi Arşivi’nde (No: nin sünnet düğünleri için yapılan man yaşayışında güzel koku- amber ve ud, ya- kullandıkları kale- zan ayının on beşinci günü ) bulunan, tarihinde şenlikte Mısır Çarşısı esnafı ların kendine yer açmasının ni öd ağacı içerir. mis ya da kalemis geçtikten sonra padişaha Çamaşırbaşı olan Yusuf Ağa’nın tarafından sunulan düğün sebeplerindendir. Cennet tas- ‘Anberine’ler, ka- yağı, gerçekte ga- buhur suyu takdim olunurdu. defterinde yer almaktadır. Ça- hediyeleri arasında Kokulu yağlar vir edilirken birçok kez güzel dınların boyunla- liye-i misk’in halk Helvahane ocağında imal edi- maşırbaşı Yusuf Ağa, defterinde yer almıştı. Kalemis, galiye-i misk’in kokulu miske atıfta bulunulur. rında ziynet gibi arasındaki söyleni- len buhur suyunun imalatı ve buhur suyunun tarifini verdikten Buhur suyu- halk dilindeki söyleniş Peygamberin evinde de misk, taşıdıkları katı şinden başka bir şey dağıtımı büyük bir ciddiyetle sonra bu yöntemin mucidinin nun terkibinde biçimiydi. Kalemis yağı kâfur, amber, ud ağacı parfümlerdir: am- değildi. Bu kokulu yürütülür, kayıt altına alınırdı. Ankaralı Mustafa Ağa olduğunu yer alan sandal (sağda), Beykoz imalatı kokulu yağ şişeleri (altta). kabukları yakılır ve ber, misk, öd ağa- boyalara yirminci Buhur suyu, Enderun’un da açıklar. ağacı, aselbent, Aybala-Nejat Yentürk bu suretle çıkan gü- cı, ban yağından yüzyılın başı İstan- Seferli Koğuşu mensupları ta- Bu kayda göre Padişah, buhuru Mer- koleksiyonu. zel kokulu dumanla yapılırlar; hazır- bul’unda ‘kozmatik’ rafından padişaha sunulurdu. Çamaşırbaşı tarafından sunulan yem, öd ağacı, evi tütsülenirdi. lanırken istenilen adı verilmişti. Saray mensuplarına, vükelâ- buhur suyunu kabul ettiğinde, 15 kalenbek ağacının Osmanlı koku şekil verilip, or- Bugün olduğu gi- ya, hareme, ulemaya ve sair altın çamaşırbaşına, biner akçe her biri aslında kültürü ile ilgili bir tasından deline- bi geçmişte de bir bendegâna ise ramazanın on de diğer yoldaşlarına ihsanda buhurdanlar başka önemli kay- rek üstte taşınırlar. parfümün kokusunun beşinden itibaren zarif billur bulunurdu. Buhur suyunu, devlet içinde yakılarak nak ise yüzyılın ‘Zerire’ler misk, öd ve amber- kalıcılığını ve fiyatını artıran şişeler içinde dağıtılırdı. Bu ricaline götüren ağalara rical ta- kullanılan buhur/ ilk yarısının büyük le yapılan merhem şeklinde- en önemli unsurlar, terkibinde buhur suyu, alanlara, Hırka-i rafından mevkilerine uygun birer tütsü çeşitleridir: hekimi Şirvanî’nin ki parfümlerdir. Ve son olarak kullanılan hammaddelerin tü- Şerif Alayı’na davetiye yerine hediye ve bahşiş verilmesi de eski bu buhur çeşitleri- Tuhfe-i Murâdî ‘galiye’ler yer alır bu kitapta. rü ve terkip içindeki oranıdır. geçerdi. âdetlerdendi. Yıllar geçtikçe, bu- nin gül suyu içinde isimli eseridir. Bu Ortaçağ Arap ıtriyatçılığının tarihli Es’ar Defteri’nde Buhur suyu sarayın hur suyu getiren ağalara verilmesi kaynatılması ile eser, Anadolu’da en ünlü ve pahalı parfümleri… galiyelerin, dönemin diğer ün- kullanımı için Helvahane’de zorunlu olan bu hediye ve bah- elde edilen kokulu yazılan ilk Türkçe Zaten altın, gümüş ya da sırça lü parfümü olan buhur suyuna imal edilen, ama halkın şişlerin ricale ağır geldiğini ifade suya bu nedenle tıp kitapları arasın- kaplarda saklanması, ederi ko- kıyasla tam kat pahalı ol- da misk satıcılarından ve edilmeye başlanmıştı. Bu durumu buhur suyu adı da sayılır. Bursa’da nusunda fikir de vermektedir. dukları anlaşılmaktadır. gül suyu esnafından satın işiten Sultan 3. Mustafa tarafın- verilmiştir. yazılıp 2. Murat’a ‘Galiye’ler (ya da ‘kal- Osmanlı sarayının parfüm- sunulan eser, ye’ler), galiyedan denilen kü- lerinin yapıldığı yer, sarayın kültürümüz- çük kaplar içinde saklanan ve ilaçlarının, tatlılarının, koku- lerinden biridir: Kafkasya’dan tılarda konukların ellerine gül gülsuyunun İstanbul’da satıl- deki parfüm parmak ucuyla alınarak saç ve lu sabunlarının da yapıldığı başlayarak, Lübnan dağlarına suyu serpme âdeti vardı. Gül dığını yazar. çe- şitlerinin kaşlar üzerine sürülerek kul- Helvahane’dir. Saray için imal kadar uzanan bir hat içerisin- kokusunun İslam dininde- Evliya Çelebi, İstanbul’da en erken ör- lanılan siyah macun görünü- edilen kokular arasında bu- de, Anadolu’nun doğusunu da ki ayrıcalığı, yeni yapılan ya gülsuyu satıcı esnafına ait neklerini barındırır. mündeki parfümlerdi. Bütün hur suyu önemli bir yer işgal kapsayan bölgenin kokulu gül da onarılan camilerin ibade- dükkânlarda bulunan buhur Kitaptaki tariflerin ço- koku macunları gibi galiyeler etmektedir. İmalatı kayıt al- ırkının doğduğu, yetiştiği ve te açılmadan önce gül suyu ile suyu ve gül suyu’na ek ola- ğunluğunu mekânları de Arap kökenli idi. tına alındığı için tarifi bütün dünyaya yayıldığı bölge olduğu yıkanmasına kadar varmakta- rak başka kokulu sular da sa- kokulandırmak için kul- Hakkındaki ilk bilgiler 7. ayrıntıları ile bugüne ulaşmış kabul edilir. Koku güllerinin dır. Gül suyu, Osmanlı mut- yar: Ma-i kadı, Ma-i amber, lanılan buhurlar oluştu- yüzyıla, Emevilere dek uza- Osmanlı’ya özgü bir kokulu ziraatının yeryüzünde ancak fağına güllaç, su muhallebisi Ma-i aselbent, Ma-i maverd, rur. Bunların yanında in- nan galiyelerin ana bileşenle- sudur. belirli bölgelerde yapılabil- gibi tatlılarda ve şerbetlerde Ma-i yasemen. Evliya Çele- sanların kendi bedenleri ri misk ve amber olduğundan Gül suyu ve gül yağı ise mesi, gül suyu ve gül yağının de kullanılırdı. Evliya Çele- bi’nin verdiği bu listeye ‘çiçek için kullandıkları güzel oldukça pahalıydı. Zaten ‘gali- kültürümüzün başta gelen ko- değerli bir meta olmasına yol bi Seyahatname’sinde Edirne suyu’nu da eklemek gerekir. kokular, sadece isimle- ye’nin sözcüklerdeki karşılığı kularındandır. Gül, bu coğraf- açmıştır. Konuk ağırlamala- çevresinde geniş gül bahçeleri Tomurcuk halindeki turunç riyle değil, içeriklerin- ‘pahalı’dır. Bu meşhur koku- yanın en önemli kokulu çiçek- rında, mevlit gibi dini toplan- bulunduğunu, burada üretilen çiçeklerinden elde edilen çi- 69 #tarih Aralık  70  PARFÜMERİ TARİHİ çek suyu, gül suyu gibi haricen AHMET FARUKî sürüldüğü gibi, mutfaklarda da İlk parfümeri kullanılırdı. kakule, tarçın, karanfil, sandal 1 9. yüzyılın ilk yarısında Batı taşmaya başlamıştı. İthal malların Aybala-Nejat Yentürk koleksiyonu. gibi kokulu yağlardan ibarettir. ülkeleri ile imzalanan ticaret varlığı ile hareketlenen bu ticari Son olarak, cilt üzerine antlaşmaları sonucunda Osmanlı ortamda Osmanlı esnafı parfümeri uygulanmasa da kişisel bir topraklarında çeşitlenerek artan sektörünün karlılığını fark etmekte parfüm formu olarak değer- ithal malların varlığı, Tanzimat gecikmeyecekti. Tıpkı Avrupa lendirilmesi gereken ‘şem- döneminde yoğun toplumsal kökenli bonmarşeler gibi yerli tu- mame’leri anmak gerekir. değişikler yaşayan Osmanlı hafiyeciler ve yağlıkçılar da bu yeni Bilindiği üzere şemmame, toplumunda yeni bir beğeni dalgası ve göz alıcı ürünleri dükkânlarında yenmeyen ancak kokusu için yaratmış ve yeni bir tüketici kimliği- satışa sunma konusunda oldukça yetiştirilen çok küçük boyut- nin, yeni alışkanlıkların biçim- heveslenmişlerdi. lu bir kavun cinsidir. Amber, lenmesine yol açmıştı. Gündelik Bu gelişmeleri değerlendiren ilk misk ve laden şemmameleri, yaşamın birçok parçası alaturka girişimci, Mısır asıllı Müslüman bir giysi üzerinde taşınarak ko- ve alafranga diye ikiye bölün- İstanbullu Ahmet Farukî oldu. Fa- cılığı ile kısa sürede büyük bir başarı daha sonra bu ismi Farukî Kolonya- Farukî’nin Abdülhamid’in son yılları ku yayan ya da elde tutularak müştü. Osmanlı tüketicisi, ayeni rukî henüz 26 yaşında iken tamamı elde edecektir. Ürünleri Avrupa sı’na dönüştürmüştür. Daha başka ile İkinci Meşrutiyet devrinin namlı koklanan, hatta yazı takımın- parfümlerle bu yıllardan başlayarak ithal edilen kozmetik ürünleri ülke orijinli olanların ayarında olmak bir birçok müstahzara da Türkçe adlar iş adamlarından olduğunu yazar ve da koku yayması için bulun- tanışmıştı. içerisinde imal etmenin kârlı bir yana, onlarla yarışacak üstünlükte takarak, bunların isim babası ol- işlerinin Meşrutiyet’ten sonra bir durulan küçük toplardı. Batı’ya Aynı dönemde Avrupa’da kim- girişim olduğunu fark ederek ve çeşitliliktedir. Nitekim katıldığı muştur: Zambak suyu (eau de lys), ara aksadığını, bu yüzden işlerini Sonuç olarak, geleneksel rakip oldu ya alanındaki yenilikler parfümeri yılında Sultanhamam’da açtığı uluslararası sergilerden ( dudaklık (ruj), allık (compakt’lar), küçültmeye mecbur kalarak, yine Osmanlı parfümleri teknik Kaliteli ürünlerini şık sektörüne büyük atılımlar a yol büyük mağazası ve Feriköy’deki Atina, B ordeaux, Liege, kirpik boyası ya da fırçalı sürme (ri- Sultanhamam’da ‘Cici’ adında ambalajlar içinde, olarak kokulu sular, kokulu zarif etiketler ve açmış, hızla büyüyen parfümeri imalathanesi ile yerli parfüm ve Paris, Londra ) kazandığı mel)…Parfümlere ise lavanta adını küçük bir dükkâna çekildiğini ekler. yağlar, macunlar ve şemmame cazip isimlerle sunan sanayisinin, Osmanlı pazarında yer kozmetik sanayinin kurucusu oldu. birçok altın madalyanın yanı sıra, takmıştır. Ecnebi isimlere sahip “Cici” markalı pudralar, rujlar, gibi kokulu toplardan ibarettir. Ahmet Farukî, Avrupalı edinmesi güç olmamıştır. Kokulu Ahmet Farukî, kendi alanın- Nişan-ı Osmanî ve Sanayi Madalya- ithal parfümlere karşı Unutma Beni, losyon ve kolonyaların bu dükkânın firmaların karşısına Alkol, yüzyılın son çeyre- rakip olarak çıkmayı yağlardan terkip edilmiş gelenek- da bir ilktir. Yaptıkları, sanayi sı, İran Hükümeti tarafından da Cici, Meltem, Şebnem isimli ürünleri olduğunu belirtir. ğine dek Osmanlı parfümcü- başarabilmiştir. sel kokular kullananların alkollü alanında sayılmayacağından Altın Şîr-i Hûrşîd Madalyası kokular tertip etmiştir. Oğlu Nihal Faruki, Ahmet Fa- lüğünde hiç yer almamıştır: ıtriyatla, pudralarla, allıklarla, önemli görülmeyebilir; ama bir ile onurlandırılır. Firmasının en popüler rukî’nin yılındaki vefatından uçucu yağlara, yani esanslara kremlerle, diş iksirleriyle tanışma- ithal malları cennetine dönüşmüş Kaliteli ürünlerini, şık olduğu yıllarda Sultan- sonra müessesenin faaliyetlerini alkol ve su ekleyerek Avrupa ları bu dönemde gerçekleşmişti. olan Osmanlı mülkünde büyük bir ambalajlar içerisinde, zarif hamamı’ndaki dükkânın- devam ettirmişse de, ’li yılla- tarzı kolonyalar, losyon ya da Abdülaziz döneminin sonla- anlam taşımaktadır. Farukî ardın- etiketlerle sunan Farukî, dan alışveriş etmek bir rın sonunda kapanan firma ne yazık parfümler imal etmek, ancak rına doğru Avrupa’dan gelen dan gelecek birçok yerli üreticiye Avrupa’daki parfümeri ayrıcalık haline gelmiş, ki günümüze ulaşamamıştır. Avrupa’dan ithal edilen ör- birkaç parfüm dar bir çevrede önderlik etmiş, müessesesinin daha firmalarının karşısına bir nişan, düğün ve benzeri Kendisi ile ilgili tüm kaynaklar- neklerle karşılaşıldıktan sonra kullanılmaya başlanmışsa da ilk yıllarından başlayarak çeşitli rakip olarak çıkabilmiş- özel günler için hediye- da Ahmet Farukî’nin “gayet yakı- mümkün olabilmiştir. Ancak, alkol içeren parfüm ve kolonya- dergi ve gazetelere yerli üreticiyi tir. Hatta ismini, bir marka nin Farukî’nin dükkânından şıklı, sayılı güzellerden” olduğunun geleneksel koku alışkanlıkla- ların toplumun tüm kesimlerin- teşvik edici, cesaretlendirici yazılar olarak lanse edebilmiştir. alınması önemsenir olmuştu. altı özellikle çizilir. “Hele kaşlarıyla rından hemen vazgeçilmediği, de yaygınlaşması II. Abdülhamit yazmış; tüketici kesime ise, alışve- Farukî’nin kozmetik türle- Müessese çok geçmeden gözleri, hanımların dillerine des- hatta nadir de olsa rastlamak- döneminde yaşanmıştı. rişlerinde yerli müstahzarları tercih rin isimlerini yerli halkın İran, Hindistan, Batavya tan”dır. İlk kadın heykeltıraşımız ta olduğumuz seyyar esans yüzyılın sonla- etmelerinin ülke iktisadiyatı için anlayacağı biçimde ve Japonya’dan gelen Nermin Farukî, babasının Malte- satıcıları ile günümüze kadar rına doğru, İstan- önemini vurgulamıştır. değiştirmesi ise ticari siparişleri karşılamaya pe’deki mezarını mozaiklerle süsle- uzandığı açıktır. n bul’da Galata’da, Sadece parfüm ve kolonya de- anlamda dâhiyane bir başlar. İç pazarda kendi- diğinde duygularını şöyle dile geti- Pera’da, İzmir’de ğil, kremden düzgüne, briyantinden tutumdur. Müslüman ne bir yer edinebilme- rir: “Mezarlığa biraz renk götürmek Frenk Sokağı’n- şampuana, allıktan sürmeye, rujdan halk, dilinin dönmediği nin ötesinde ihracat istedim. Babam “parfümör” olduğu da açılmaya baş- ojeye, tıraş sabunundan diş macu- eau de cologne’a yapabilen bir kuruluş için mezarını çiçeklerle süslemek layan bonmar- nuna çok değişik ıtriyat malzemesi odikolon derken, o haline gelir. istedim. Birbirine kaynaşmış iki şeler Avrupa’nın üreterek, sözcüğün tam anlamıyla önce Farukî Kolonya Reşat Ekrem amfora yaptım. Evliliği simgeliyor. lüks tüketim bir parfümeri fabrikası var eden Fa- Suyu ismiyle halkın Koçu, İstanbul İçlerinden dört çiçek çıkıyor, yani iki ürünleri ile dolup rukî, işine duyduğu saygı ve yaratı- karşısına çıkmış, Ansiklopedisi’nde, oğlan iki kız, biz.” 71 #tarih Aralık  72  PARFÜMERİ TARİHİ EDEBİYAT TARİHİNDEN HOŞ KOKULU SAYFALAR Refik Halid’in paha biçilmez parfümleri yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı topraklarına girerek geleneksel koku beğenilerini tümden değiştiren ‘Batılı parfümler’ Refik Halit Karay hakkında Refik Halid’in eserlerinde yer alan tespit ve yorumlar Ardında çoğu yaşadığı döneme ayna tutan Avrupa parfümeri tarihi açısından da büyük önem taşır. Kibarlar için sanının gündelik yaşamının taşır. cek bir ortam yarattı. Böylece “Avrupalı” ve tüm alışkanlıklarının he- İmparatorluğun son gün- Avrupa’da yüzyıldan iti- parfümler men her alandaki değişimine leri ve Cumhuriyet’in ilk yıl- baren parfümerinin altın ça- Refik Halit’in adlarını tanıklık eden Refik Halid, ge- larında yaşanan toplumsal ve ğı başladı. Bu gelişmeler, be- verdiği Vivitz, Pompeia, Floramye Osmanlı rek romanları gerekse dene- kültürel dönüşümleri oldukça raberinde yoğun bir rekabet topraklarına ilk adım melerinde, yaşanan kültürel renkli ve mizahi bir dille ka- ortamını da getirdi. Yaşanan atan ve kibar ailelerce dönüşüme oldukça ayrıntı- leme aldığı Üç Nesil Üç Ha- üretim patlaması, Avrupa’da kullanılmaya başlanan Avrupa menşeli lı ve çoğu zaman da eleştirel yat adlı eserinde Refik Halid, özellikle de Paris’te sayıları parfümlerdendir. Aybala- bir dille yer verir. Onun, Os- alkol içeren parfümlerin Sul- hızla artan parfüm evlerinin Nejat Yentürk koleksiyonu. manlı insanının koku beğeni tan Abdülaziz devrinde bilin- ürünlerini satabilmek için mediğini dile getirir: “Alkol- yeni pazar arayışına girmesi- lü ıtriyat henüz meçhuldür; ni zorunlu kıldı. Osmanlı İm- koku olarak gülyağı revaçta. paratorluğu ise parfüm üre- merak ve beğeni dalgası ya- gözü kapalı bir hayranlıkla ği Lüben suyu, ’den beri Fakat devir sonlarına doğ- ticileri için mükemmel bir ratması kaçınılmazdı. Daha olmadı. İşte bu noktada Refik var olan, Avrupa’nın en es- ru Avrupa’dan gelme bir kaç pazardı. önceki dönemlerde, kokulu Halid’in gözlem ve yorumları ki ve köklü parfüm evlerin- parfön kibar ailelerce kulla- yüzyılın ikinci yarı- yağ, gül ya da çiçek suları gibi dikkate değerdir. den Lubin’e aittir. Parfüm- nılmaya başlıyor. Mesela Lü- sından itibaren yaygın olma- geleneksel kokulardan başka Refik Halid, Osmanlı top- leri ile başta İmparatoriçe ben suyu…” sa da Avrupa’nın özellikle de bir ürün kullanmayan ancak raklarına ilk giren parfüm- Josephine olmak üzere tüm yüzyılda özellikle kim- Fransa’nın köklü parfüm ev- yeni modaları yakından takip lere örnek olarak Lüben su- ya alanında yaşanan yenilik- lerine ait ürünler yavaş ya- eden, özellikle üst tabaka Os- yunu verdikten sonra şöyle Savaşa ler Avrupa’da parfüm üreti- vaş, başta İstanbul, Pera’da manlı hanımların ve beylerin ekler: “…Bu kırmızı renkte, yenilmeyen mini başlı başına bir endüstri ve İzmir, Selanik, Beyrut gibi Avrupa tarzı parfümleri be- lavanta çiçeği ve karanfil ko- koku haline gelmesini sağlamıştı. liman kentlerinde açılan bon- nimsemeleri zor olmadı. kan, temizlik hissi verip iç Refik Halit Bitkilerden elde edilen uçu- marşelerde, tuhafiyecilerde O yıllarda, bugün parfüm açıcı latif bir losyondur; am- Karay’ın I. Dünya cu yağlar içindeki maddele- ve yağlıkçı esnafında boy gös- olarak adlandırdığımız ürün- ma bir kusuru vardır: Dam- Savaşı yıllarında tükenmediğini rin izole edilebilmesi ve koku termeye başladı. lerin tamamı “lâvanta” ola- ladığı kumaşta, çamaşırlarda söylediği Alman moleküllerinin sentetik ola- Bu öyle bir denk gelişti rak adlandırılıyordu. Koku leke bırakıyor. Çok sonradan mamulâtı iki rak üretilebilmesi, parfümle- ki, Tanzimat’tan itibaren baş beğenileri köklü bir gelene- fabrika bu kusurun önüne parfümden biri Divinia’ydı. rin daha ucuza mal edilmesi- döndürücü toplumsal deği- ğe dayanan Osmanlı insa- geçmişse de malın da modası Aybala-Nejat ni mümkün kıldı. Kokuların şikliklere tanık olan ve Batı- nı Batı’dan gelen “lâvantala- geçmiş, revacı kalmamıştır.” Yentürk sentetik olarak üretilebil- lı yaşam tarzını kabule hazır rı” benimseyerek kullanmaya Avrupa’dan gelen par- koleksiyonu. dikkat çekmesi ilginçtir. dayi tarafından sahnelenmek Mitsouko parfümüdür. Ancak ’lerde piyasaya sürülen Abdülhamit devrine gelin- istenmeyince yazar eseri roman Çalıkuşu parfümünün Avrupa’da- hemen hemen tüm modern par- diğinde, başta parfümler ol- haline getirmişti. Çalıkuşu önce ki benzerlerinden oldukça önemli fümler, Chanel No 5’in yarattığı mak üzere, Avrupa’dan gelen Vakit gazetesi’nde tefrika edildi bir farkı vardı. Zira romandan isim moda ile bol aldehit içeriyor ve tuvalet malzemeleri gitgide ve büyük ilgi gördü. yılında, olarak esinlenmenin ötesinde, doğadaki hiçbir kokuya benze- çoğalmaya başladığını görü- Anadolu’da yaşanan kurtuluş mü- parfümün sunumu birebir roman- miyordu. Belki Çalıkuşu parfümü rüz. Refik Halid bu ürünlere cadelesinin en yoğun günlerinde la ilişkilendirilmişti. Parfümün de dönemin modasına uygun bir de temkinli ve eleştirel yakla- yayınlanan Çalıkuşu, konusu ile kutusu bir kitap şeklindeydi ve şekilde aldehit bazlı olarak tasar- şır. “…Beyoğlu’ndaki Bonmar- o günlerde ülkeye, özellikle de İs- kapağın içinde romandan bir alıntı lanmıştı. Ya da belki de, romanda şe mağazasının bir kısmına tanbul’a hâkim olan havaya cevap ve altında da yazarının adı yer Çalıkuşu Feride’nin kullandığı tamamile ıtriyat camekânları veren bir roman olmuştu. Eserin alıyordu: heliyotrop kokusundan ibaretti. sıralanmış: Pirs sabunu, (tu- başarısı, edebiyattan çok ama çok “Feride bütün vücudu titreye- Çalıkuşu romanı bugün tam 93 valet sabunları adi alelumum farklı başka bir alanda da bir ilk’in rek ayaklarının ucunda yükseldi. yaşında ve Türk edebiyatının hâlâ misk sabunudur). Çeri diş yaratılmasına vesile oldu. Roman Genç adamı omuzlarından çekti. en çok okunan eserleri arasında macunu ve diş fırçaları, Kalo- ile aynı dönemde, Çalıkuşu bu kez Vücudunun bütün kanı dudakla- yer alıyor. Parfümünü ise hatır- derma kremleri ve pudraları, bir parfümde hayat buldu. rında toplanmış, boynunu uzattı.” layan ne yazık ki yok. Bununla Violet markalı allıklar, daha Başarılı tiyatro eserlerinin, ro- Reşat Nuri Bey’in Çalıkuşu birlikte, Çalıkuşu parfümü, her sonra piyasayı Piver fabrikası manların, operaların parfümlere romanından ne kadar çok sayıda bilinmezi dört türlü lâvanta, losyon ve ilham kaynağı olması, Avrupa’da, Çalıkuşu parfümünün barındırsa da, en az romanın ken- pudrasiyle dolduruyor. Flora- özellikle Belle Epoque döneminde şişesinin nasıl olduğunu ve nasıl disi kadar önem taşıyor. Çünkü mi, Pompeia, Vivitz ve Safra- yaygın bir pazarlama yöntemiydi. koktuğunu ne yazık ki bilmiyoruz. o, parfümeri tarihimizde, Türk nor.” Ardından ekler: “Ma- Bu parfümler arasında en bilinen Parfümü satışa sunan Altun Çiçek edebiyatından bir eserin birebir mafih mürebbiyelerden frenk örnek yılındaki Japon-Rus firması, İstanbul’un sayılı parfü- adını taşıyan bildiğimiz ilk ve tek tahsili görenler nazarında Savaşı’ndaki bir aşkı konu eden meri üreticilerindendi. Çalıkuşu koku olma unvanına sahip… bunlar âdi ve dikişçi kız ıtri- yatıdır. “Guerlain” in pahalı çeşitleri, hususiyetle pudra- kullanılması uygun görülür. işaretidir. Yazarın adları- yaklaşmadığının en güzel ka- maddeler karıştırılarak üre- sı rağbette. Makbul olan sa- Eau de Cologne gibi hafif ve nı verdiği Florami, Pompeia, nıtlarındandır. Frenk tahsili tilen ilk modern parfümdür. de kokular, Parm menekşesi, ferahlatıcı kokular sadeli- Vivitz ve Safranor Osman- görenlerin hafif ve sade ko- Şipr ise yine Coty’nin leylak, elyotroptur. Derken ğin ve saflığın simgesi haline lı topraklarına ilk adım atan kuları tercih ettiklerine dair yılında satışa sunduğu ve ay- Parfüme isimleri bugüne kadar ehem- gelir ve burjuvazinin gözde- parfümlerdendir. Paris’in en bir başka kanıt da Reşat Nuri nı ad ile anılan koku ailesinin ilham veren kayda değerdir. Çünkü o, Av- miyetini kaybetmeyen yeni si olur. Napoleon bile döne- eski parfümevi seafoodplus.info’nin Güntekin’den gelir. Reşat Nu- başlangıcı ve referans nokta- roman rupalı araştırmacıların hiç lâvantalar başlıyor: Origan ve min en büyük keşfi olan Eau namlı parfümleri arasında ri Çalıkuşu romanının kahra- sı olan önemli bir parfümdür. Şişesi kayıp olan Çalıkuşu değinmedikleri bir şeyi yapa- parfümünün kutusu kitap Şipr! Umumî harpte Alman de Cologne ’u tercih emekte- yer alan ve içerikleri itibariy- manı Feride için helyotrop’u Refik Halid, Üç Nesil Üç şeklinde tasarlanmış, rak, bugün bile hâlâ toz kon- mamulâtından “Divinia” ve dir. Eau de Cologne, Osman- le ağır ve egzotik olan bu ko- uygun görür ki bu koku da Hayat eserinde Avrupa ori- kapağın içinde romandan durulmayan kült parfümleri “Akazina”dan başkası tüken- lı topraklarında da benimse- kular yavaş yavaş terk edilen Guerlain’e aittir. jinli parfümler ve ürünler ile bir alıntıya ve yazar tarafsız bir göz ve cesur bir Reşat Nuri’nin adına yer miştir.” nir. Nitekim II. Abdülhamit beğenilere hitap ettikleri için yüzyılda parfümler ilgili verdiği kısacık da ol- verilmişti. dil ile üstelik üretildikleri dö- Fransız İhtilali sonrasın- ve kızları, Jean Marie Farina adi olarak nitelendirilmiş, alt içerik anlamında da geliş- sa paha biçilmez bilgiler ve nemde karşılaştırmalı olarak da Avrupa’da koku beğeni- üretimi Eau de Cologne’dan tabakaya uygun görülmüşler- meye, çeşitlenmeye devam tespitleri ile Osmanlı insa- değerlendirebilmiş ve doğru leri çiçeksi ve hafif kokular başka koku kullanmazlar. dir. Buna karşılık L.T. Piver’e eder. Parfüm tarihinde çığır nının koku beğenileri konu- yargılara varabilmiştir. Onun yönünde bir gelişme gösterir. Refik Halid’in menekşe, göre daha genç ancak onun açan bazı kokuların Osmanlı sundaki sır perdesini yalnız bu cesareti ve konuya olan Yeni dönemde, birden faz- leylak ve helyotrop gibi sa- kadar ünlü Guerlain’in par- topraklarında da beğenilerek aralamakla kalmamış önemli hâkimiyeti, Osmanlı ve Do- la hammadde ile hazırlanan de kokuların makbul oldu- fümlerinin tercih ediliyor ol- yer edindiğini görürüz. Refik bir boşluğu da doldurmuştur. ğu koku kültürünün oldukça parfümlerin kullanımı göz- ğunu belirtmesi bizde de ge- ması Osmanlı insanının Av- Halid’in bahsettiği L’Origan, Verdiği bilgiler sadece bizim köklü ve incelikli olduğunun den düşer ve yalnızca çiçek- leneksel ve ağır kokulardan rupa’dan ithal edilen her ürü- François Coty’nin yılın- açımızdan değil Avrupa par- en güzel kanıtı olarak değer- lerden yapılan parfümlerin uzaklaşılmaya başlandığının ne gözü kapalı bir hayranlıkla da yarattığı, doğal ve sentetik füm tarihi çalışmaları için de lendirilmelidir. n 75 #tarih Aralık