Satılık Insan Böbreği

Yaşayabilmek için İran, Hindistan gibi ülkelere giderek nakil şansı arıyor. Öte yandan yasak olmasına rağmen internet, böbreğini sattığını söyleyenler ilanlarıyla dolu. Organ satmanın, almanın ve nakletmenin yasal olmadığı bir ortamda ilanlara yasal takip uygulanmaması dikkat çekiyor.

Geçen hafta İstanbul Sultangazi’de otobüs duraklarına “Acil satılık böbrek” ilanı yapıştıran kişi, maddi imkansızlık nedeniyle bu yola başvurduğunu söylemişti. İnternette ve Facebook’ta yaptığımız küçük araştırmada çok sayıda ilanla karşılaştık. Böbrek arayanların ve satanların bir araya geldiği yasadışı platformlar oluşmuş.

TELEFONDA ORGAN PAZARLIĞI

Sayfada, “Böbrek ve karaciğer arayan veya bağışlamak isteyen herkes özelden mesaj atabilir veya duvardan paylaşımda bulunabilir. Tüm hastalarımıza acil şifalar dileriz” yazılı bir ilan var. Altındaysa üç binin üzerinde yorum. Kimi bir umut böbrek arıyor, kimiyse borcunu kapatma derdinde böbreğini satmak istiyor. Böbreğini satmak isteyen ilanlardan birini arıyoruz. İlan sahibi, borçlarından kurtulmak için böyle bir yol bulduğunu belirterek; “Maddi olarak kesin bir aralığım yok, borçlarımdan kurtulsam yeter. Sürecin, nasıl işlediğine dair de bir bilgim yok” dedi. Bir başka ilan sahibiyse, “250 bin liraya böbreğimi veririm. Sağlıklıyım, spor yapıyorum, alkolüm yok sigarayı arada içiyorum” ifadelerini kullandı. Söz konusu Facebook grubunda böbrek satacak kişilerin borcu olmaması gerektiğinden de söz ediliyor. Bu noktayı sorduğumuzda “Borcunuz varsa etik kuruldan geçemezsiniz” deniliyor. Organlarını satanlar “En büyük sıkıntı etik kurulu aşamamak. Ancak bazı kişiler para karşılığı bu sorunu çözeceklerini söylüyor” dedi. Durum, yasadışı yollardan organ satışının mümkün olduğunu kuşkusunu da artırıyor.

Çaresizliğin geldiği nokta

İstanbul Tabip Odası Genel Sekreteri Dr. Osman Öztürk, konuya ilişkin şöyle dedi: “Asıl neden vatandaşın içine düşürüldüğü yoksulluk, çaresizlik, fakirliktir. Meselenin özü ne yazık ki budur. İnsanlar yaşadıkları maddi sıkıntılar nedeniyle kendi bedenlerinin bir parçasından vazgeçmek zorunda kalıyor. Vatandaşa illegal yollardan yapılan organ naklinin sakıncalarını anlatalım tabii ama zaten yasalar tarafından doğrudan yasaklanmıştır bu. Organ bağışı teşvik edilmesi gereken insani bir durumken, bunun parayla satılması da insanlık dışıdır. Burada kritik olan şeyse insanların buna mecbur bırakılmasıdır.”

Sosyal medya kullanıyorsanız herhangi bir arama motoruna “satılık böbrek” yazmanız yeterli. Onlarca paylaşım karşınıza çıkacaktır. Borçlarını ödemek isteyenler, son çare olarak bu platformlarda böbreğini satıyor. Sosyal medya platformlarından Facebook, Instagram ya da Twitter üzerinde “Böbreğimi satıyorum”, “Böbreğimi satmak istiyorum”, “Satılık böbrek arayanlar”, “Böbrek arayanlar” adı altında yapılan paylaşımlarda, böbreğini satmak isteyen onlarca insan yer alıyor.

Milliyet'ten Çiğdem Yılmaz'ın haberine göre böbreğini satmak isteyenlerle yapılan konuşmalar şu şekilde:

‘Alkol, sigara yok’

- Merhaba, internetteki satılık böbrek ilanı için aradım.

- Buyurun.

- Kiminle görüşüyorum, böbreğini satacak kişi siz misiniz?

- Ben Burak, böbreğini satan kişi erkek kardeşim, 28 yaşında.

- Peki neden sattığını öğrenebilir miyim?

- Ailemizin borcu var ondan dolayı satıyor.

- Neden siz değil de kardeşiniz?

- Çünkü ben alkol kullanıyorum. Kardeşim ne alkol ne de sigara kullanıyor. Bir de ben evliyim, borç ailemin borcu. Kendileri böyle bir karar aldı.

- Kardeşinizin herhangi bir sağlık problemi var mı ya da kullandığı bir ilaç?

- Hayır, herhangi hastalığı yok, doktor kontrolünde verebiliriz.

- Peki kaç paraya satmayı düşünüyorsunuz?

- Ailem 80 bin TL diyor. Anca bu fiyatla borçlarımızı kapatabiliriz.

18 bin dolara bağışlıyor!

Facebookta “Böbreğimi bağışlıyorum” diye paylaşımda bulunan A.Y. ile yaptığımız konuşma da şöyle:

- Merhaba, satılık böbrek için rahatsız ettim.

- Bağışlıyorum diyelim.

- Peki neden bağışlıyorsunuz?

- Sevaba girmek istiyorum.

- Bağışlıyorum yazmışsınız ücret talep edecek misiniz?

- Ben 18 bin dolar diyorum.

- Peki paraya acil mi ihtiyacınız var, nakil olur olmaz hemen ödememiz mi gerekiyor hepsini?

- Yani...

- Peki neden satıyorsunuz?

- Satmıyorum hanımefendi bağışlıyorum.

- 18 bin dolara mı bağışlıyorsunuz?

- Yani...

‘Banka borcumu acil olarak kapatmam lazım’

Böbreğini satılığa çıkaran diğer bir isim de Kayseri’de oturduğunu söyleyen A.Ö:

- Merhaba. Satılık böbrek için aradım. Böbrek size mi ait?

- Evet, böbrek bana ait.

- Peki, neden satıyorsunuz?

- Abla iş yok, güç yok, borcumuz var. Acil banka borcumu kapamam lazım.

- Borcunuz ne kadar ve böbreğinizi kaç paraya satmayı düşüyorsunuz?

- Borç çok, 39-40 bine yakın borcum var. Şu anda boştayım. 40 ile 50 bin TL arasında size veririm.

- Peki herhangi bir sağlık sorunuz var mı, kaç yaşındasınız, sigara ya da alkol kullanıyor musunuz?

- 44 yaşındayım herhangi bir sağlık sorunu da şimdiye kadar yaşamadım. Sigara içiyorum ama alkol ayda bir defa anca içerim.

‘Günde en az bir kişi arıyor’

Türkiye’de organlarını satmak isteyenler internet dışında doğrudan Türk Böbrek Vakfı’nı da arayıp böbreğini satmak istediğini ve bu konuda vakfın kendilerine yardımcı olmalarını istiyor. Konuyla ilgili Türk Böbrek Vakfı (TBV) Başkanı Timur Erk, her gün neredeyse birkaç kişinin kendilerine telefon, faks ya da mail yoluyla ulaşıp organlarını satmak istediğini belirterek, şunları söyledi:

‘Ticareti yapılıyor’

“Günde en az bir kişi böbreğini satmak için arıyor. Bu sayı bazen günde 5 ile 10 arasında da değişiyor. Bunun dışında arz talep dengesi yerine gelmediği için 23 bin vatandaş şu an böbrek için sıra bekliyor. Organ nakli de yılda 3 bin 500 civarında yapıldığı için ve daha fazlası yapılmadığından bu tür yollar söz konusu oluyor ve organ nakli ticareti mafyası ortaya çıkıyor. 9 yıla kadar cezası olmasına rağmen insanlar bir şekilde bunun ticaretini yapıyor. Diğer taraftan yapılan böbrek nakillerin yüzde 82’si canlıdan yüzde 18 ile 20’si kadavradan yapılıyor. Dolayısıyla bu yüzde 20’lerde olan rakamı yüzde 40’lara çıkaramazsak bu sorun devam eder. Bizim Böbrek Vakfı olarak önceliklerimizden biri, kadavradan yapılacak böbrek naklini artırmak. On aileden ikisi verirken, biz üçünü, dördünü ikna etmeye çalışıyoruz. Toplum olarak organ bağışı konusunda cimri bir toplumumuz.”

Teknoloji sitelerinin şaka söylemi olan ‘İphone için böbreğim satılır’ ifadesi gerçek oldu. Türkiye’nin birçok ilinde acil paraya ihtiyacı olan ya da borçlarını ödeyemeyen vatandaşlar internet sayfaları üzerinden böbreklerini satışa çıkarıyor. İlanlarda 2017’deki artış dikkat çekerken, ilan veren 17 yaşında çocuklar da var.

Google arama motorundan ‘Satılık böbrek’ veya ‘Böbrek arıyorum’ diye yüzlerce ilan çıkarken, gerekçe olarak da maddi imkansızlıklar ve borç olarak gösteriliyor.

Borçluların ve geçinemeyenlerin son çaresi tek böbreğinden ya da karaciğerinin bir kısmından vazgeçmek. Eskiden simsarlar aracılığı ile yapılan bu satış, artık sosyal medya platformları ve internet sayfaları kullanılarak yapılıyor.

Böbreklerini satışa çıkaranlar internet üzerinden kendilerine ulaşılabilecek e-mail adreslerini ve telefonlarını verirken, birçok ilde böbreğini satanlara rastlamak mümkün.

17 yaşında çocuklar da var

Mevzuatlara uyulduğu ve tam teşekküllü bir hastanede yapılması şartı ile Türkiye’de böbrek başta olmak üzere organ nakli yasal. Ancak organ bağışının yok denecek kadar az olması nedeniyle özellikle böbrek nakline ihtiyacı olanlar ve para sıkıntısı çektiği için organını satmak isteyenler internet üzerinden buluşuyor.

Sosyal medya platformlarından Facebook, Instagram ya da Twitter üzerinden ‘böbreğimi satıyorum’, ‘böbreğimi satmak istiyorum’, ‘satılık böbrek arayanlar’, ‘böbrek arayanlar’ adı altında yapılan paylaşımlarda, böbreğini satmak isteyenler çoğunlukta.

Simsarlar aradan çıkarılarak internet üzerinden böbreğini satmak isteyenlerin istedikleri fiyat ise 20 bin ile 100 bin lira arasında değişiyor. İlanların en çok arttığı yıl ise 2017. İlan verenler arasında 17 yaşında çocuklar da var. Yabancı ülkelerden verilen ilanların altında da çok sayıda kişi böbreğini satmak istediğini söylüyor.

Ameliyatlar Ankara ve İstanbul’da yapılıyor

Organını satan, satın alan ya da buna aracılık edenler hakkında Türk Ceza Kanunu 9 yıla varan bir cezayı ön görmesine rağmen, her gün internette organını satmak isteyenlere rastlamak mümkün.

İnternette fiyatta anlaşan böbreğini vermek isteyen kişi, kan ve doku tetkiklerinin yapılması için İstanbul ya da Ankara’daki sağlık merkezlerine çağrılıyor. Konaklama ve yol masrafları ödeniyor. Kan ve doku testinin pozitif çıkması sonrasında ise böbrek nakli yapılıp anlaşılan ücret organını satana ödeniyor.

Suç olmasına rağmen artış var

Uzmanlar, böbrek satmanın kanunlara göre yasak olduğunu ve suç teşkil ettiğini, hukuki boyutu yanında bunun sağlık sorununu da beraberinde getirdiğini ve bir böbreğin verildiğinde diğer böbrekle hayatın normal olarak devam edeceğini sananların bu konuda yanıldıklarını belirtiyorlar.

Uzmanların “Organ ticareti yapmak da ilan vermek ve yayınlamak da suç” açıklamasına rağmen, borçlarından kurtulmak isteyen insanlar böbreklerini satmaya çalışıyor.

Böbrek vakfı uyarıyor: Hayatınızı kaybedebilir, sakat kalabilirsiniz

Daha önce Türk Böbrek Vakfı konu ile ilgili yaptığı açıklamada kendilerine “…iyi çalışmalar böbreğimi ihtiyaç sahibi birine cüzi bir miktara vermek istiyorum ilgilenen olursa buradan iletişime geçerim…”, “…sayın ilgili böbreğimi ihtiyaçtan dolayı satmak istiyorum, ilgilenen olursa telefonunuzu bekliyorum…”, “…merhabalar ben böbreğimi nakit karşılığı vermek istiyorum, mail yoluyla bilgilendirseniz sevinirim, ilginize şimdiden teşekkür ederim…” şeklinde telefonların geldiğini duyurmuştu.

Neredeyse her gün, ekonomik sorunlar nedeniyle çaresiz olduğunu ve bu yüzden böbreğini satmak istediğini söyleyen kişiler Böbrek Vakfı’na telefon ya da e-posta yoluyla ulaşıyor. Türk Böbrek Vakfı, “Tıbbi hijyen ve sağlık kuralları hiçe sayılarak, hiçbir ruhsatı ya da ehliyeti olmadan yasa dışı organ nakli yapılan yerlerde, sakatlık ve ölüm riski kaçınılmaz olacaktır. Ailenizin ya da kendinizin geleceğini böbreğinizi satarak kurtaramazsınız. Size yasadışı yolları önererek sahte vaatler sunan kişiler dolandırıcıdır. Siz, bir böbreğinizi verip karşılığında para kazanıp borçlarınızı kapatma ve ailenize destek olmak hayali kurarken, hayatınızı kaybedebilir ya da sakat kalabilirsiniz” uyarısında bulunuyor.

Yasal olarak suç

Bu şekilde yapılan organ satışı Türkiye’de yasak. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 91. Maddesi’nin 1. Fıkrasına göre, “Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse, 5 yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması halinde, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.” Aynı kanunun 3. Fıkrasına göre, “Organ veya doku satın alan, satan, satılmasına aracılık eden kişi hakkında, birinci fıkrada belirtilen cezalara hükmolunur.” Bir diğer ifade ile sadece organ ticareti yapan taraflar değil, bu ticarete yardımcı olan, yol gösteren, yönlendirenler de suçlu oluyor.

İstanbul'da böbrek bağışı için başvuran kişinin verdiği telefon numarasının internet üzerinden böbrek satış ilanında kullanıldığının belirlenmesi üzerine başlatılan soruşturmada, "organ ticareti yapmak" suçundan haklarında 9'ar yıla kadar hapis istemiyle dava açılan bağışçı adayı Emrah Z. ile böbrek hastası Orhan T, hakim karşısına çıktı.

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığınca hazırlanan iddianamede, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, "ihbar eden" sıfatıyla yer alıyor.

Böbrek nakli ameliyatı olmak isteyen Orhan T. (65) ile bağışçı adayı Emrah Z’nin (34) "akrabalık dışı organ nakli" için 2019'da İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü İl Etik Komisyonuna başvurdukları anlatılan iddianamede, başvurunun komisyon toplantısında değerlendirilip Emrah Z'nin verdiği telefon numarası araştırıldığında alıcı ile verici arasında "etik olmayan bir durum" olduğunun tespit edildiği vurgulandı.

İddianamede, yapılan araştırmada Emrah Z’nin, sağlık kuruluna verdiği telefon numarası ile "Acil. Böbreğimi satmak istiyorum" şeklinde birkaç kez ilan verdiğinin belirlendiği bilgisi yer aldı.

İddianamede, bunun üzerine Orhan T. ve Emrah Z. hakkında suç duyurusunda bulunulduğu belirtilerek, başlatılan soruşturmada her iki sanığın "organ veya doku ticareti yapmak" suçundan 5 yıldan 9'ar yıla kadar hapisle cezalandırılmaları istendi.

Emrah Z'nin verdiği iddia edilen ilanların da yer aldığı iddianame, gönderildiği İstanbul Asliye Ceza Mahkemesince kabul edildi.

İstanbul Asliye Ceza Mahkemesindeki duruşmada savunma yapan Emrah Z., söz konusu ilanları kendisinin vermediğini öne sürdü.

Emrah Z., arkadaşının babası olan diğer sanık Orhan T’nin böbreklerinden rahatsız olduğunu bildiğini anlattı. Sanık Orhan T’ye eşi tarafından verilecek olan böbreğin uyum sağlamaması üzerine kendi böbreğini verebileceğini bildirdiğini aktaran Emrah Z., "İstanbul'da hastaneye başvurduk. Tahlil yapıldı, olumlu sonuçlanınca Etik Kurulu'na başvurduk. Başvuru kabul edilmeyince vazgeçtik. Suçlamayı kabul etmiyorum. Beraatimi istiyorum." dedi.

Sanık Orhan T. de hakkındaki suçlamayı kabul etmediğini bildirerek, "Böbrek hastasıyım. Şu an bile haftada 3 gün diyalize gidiyorum. Yakınlarımın böbrekleri bana uymadı. Oğlumun yanında çalışan diğer sanık Emrah Z, bana böbreğini vermeyi kabul etti. Karşılığında da herhangi bir para istemedi. Beraber hastaneye müracaat ettik. Yasaya uygun değilmiş, böbrek nakli olmadı. Bu iş için Emrah'a para vermedim. O böbreğini bana hibe edecekti." diye konuştu.

Hakim, eksikliklerin giderilmesi için duruşmayı erteledi.