Yahudiliğin Sembolleri Nelerdir

kaynağı değiştir]

Ana madde: Yehuda aslanı

Tanah, Yehuda ve Dan kabilelerini aslan ile kıyaslar: "Yehuda bir aslan yavrusudur."^[42]

Ayrıca bakınız[değiştir

Yahudi sembolizmi

Yahudi sembolizmi ele alındığında "sembol" için kullanılan İbranice kelime ot'tur. Erken Yahudilikte bu terim sadece işaretler için kullanılmakla kalmayıp, Tanrı ile insan arasındaki dini bağın sembolu olarak da kullanılmıştır.

Şabat ve sünnet[değiştir

YAHUD L KTE DÎNÎ SEMBOL VE KAVRAMLAR Yrd. Doç. Dr. Galip ATASA UN* ABSTRACT RELIGIOUS SYMBOL AND CONCEPTS IN JEWISH In this article, it has been given a few definition of symbol and symbolism and also religious symbol and symbolism. This article also deals with Covenant, Circumsion, Ark of Covenant, Menorah, Magen David, Wailling Wall, The Ten Commandment, Tabernacle, Temple of Jerusalem, Synagogue, Ro. ha /anah, Day of Atonement (Yom Kippur), Feast of Tabernacles (Sukkoth), Passover (Pesah), Pentecost (Shauot), Hanukkah, Purim (Ester), Sabbath, Mezuzah, Shofar, Tallith, Kipa and Tefillin all which are considered among the important religious symbol and consepts in Jewish. Sembol, kendisinden ba ka bir realiteye dikkat çeken, bir eyin yerine geçen veya onu tasvir eden bir nesne, bir fiil veya insanlar taraf ndan yap lm herhangi bir i arettir1. Sembol, insan dü üncesinde görünemeyen baz eyleri, onunla ili kisi nisbetinde görülebilir bir ekilde tasvir eden eylerdir2. Sembol, duyu organlar yla idraki imkâns z herhangi bir eyi, tabiî bir münasebet yoluyla hat ra getiren veya belirten her türlü mü ahhas ey yahut * Selçuk Üniversitesi &lahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dal Ö,retim Üyesi. 1 Benjamin Franklin Kimpel, The Symbols of Religious Faith, New York, , s. ; John R. Hinnells, The Penguin Dictionary of Religions, &ngiltere, , s. , "Symbol" maddesi; Edwyn Bevan, Symbolism and Belief, London-Glasgow, , s. 2 William Benton, "Symbol", Encyclopedia Britannica (I-XXIII), Cihago-London, , XXI/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR i aret demektir3. Sembolle tirme ise; bir eyi sembolü arac l , yla anlatma ve göstermedir, yahut da bir tak m eylem ya da duyguya sembolik fonksiyon verilmesidir4. Meselâ, "bayrak" vatan n; "terazi" adaletin sembolüdür. Buna göre sembol, bir kültür ortam nda belli bir duygu, eylem veya tutumu gösteren bir unsur, bir deyim, bir sistem, bir nesne veya bir ferttir. Sembol, bilinen bir ekil ile, onun sembolle tirdi,i nesne aras nda tabiî ve itibârî olmayan benzetmeye dayanan bir tekabül fikrini gerekli k lar. Bir ba ka deyi le sembol, bir nesneye veya ruhî bir unsura eklenen hissedilir bir tasavvurdur5. Dini Sembole gelince; dini semboller, dinî aksiyonlar hatta dinî duygularla ilgilidir6. &nsanlar dinî sembolleri, dinî gelenekten ve zengin fantazi hayatlar ndan ç kan ibâdet maksad yla kullan rlar7. Dinde sembol, dokunulabilir, insanî ve günlük eylerin ötesine i aret eder8. Dinî semboller, çok daha kompleks gerçekleri, dolayl yollardan anlatarak kesin olarak tan mlanmas na rehberlik eder. Yine dinî semboller, bizim baz olaylar bir kal p içerisine sokmam z ve onu gördü,ümüzde o olay hat rlamam z sa,lar9. Tarihe bakt , m zda dinî anlat mda her zaman sembollerin yayg n olarak kullan ld , n görürüz. Sembolizm insanl , n dinî hayat nda önemli bir rol oynamaktad r; dünya semboller sayesinde saydam hale gelmekte, a k nl , gösterilebilir olmaktad r. &nsan n dikkatini, hayat n n en yüksek belirleyicisi olarak sayg duydu,u realiteye yönelten bir sembol dinî yönden önemlidir. Bu yüzden bir dinî sembolün fonksiyonu onun dinî anlam ndad r; O, insan n en büyük ba, ml l , n onaylad , realiteye, insan n hürmetkâr dikkatini yöneltmektedir. Bundan dolay dinî yönden önemli bir sembolü neyin olu turdu,una dair fiziksel ölçüler yoktur. Herhangi bir objenin dinî önemi; varolu düzeninde en üstün olarak itibar etti,i realiteye gösterdi,i fonksiyondur Yani a k n olan varl ,a kar , insanda bir sayg ve sevgi uyand ran, itaati hat rlatan herhangi bir 3 R za Karda , "Senbol", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), Millî E,itim Bas mevi, Ankara, , XXVIII/; Yeni Türk Ansiklopedisi (I-XII), Ötüken Ne riyat, &stanbul, , IX/, "Sembol" maddesi. 4 Yeni Türk Ansiklopedisi (-XII), IX/, "Sembolizm" maddesi. 5 R za Karda , "Senbol", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXVIII/ 6 Evelyn Underhill, Worship, , s. 7 Evelyn Underhill, a.g.e., s. 8 John R. Hinnells, a.g.e., s. , "Symbol" maddesi. 9 Henry Nelson Wieman, "Symbol and Symbolism", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. 10 Benjamin Franklin Kimpel, a.g.e., s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un ey dinî sembol olarak kabul edilir. Din aç s ndan bak ld , nda bir sembolün dinî olup olmad , n belirlemenin, bizatihi sembollerin ara t r lmas yla elde edilmesi pek mümkün görünmemektedir. Öyle anla l yor ki, bir sembolün dinî olup olmad ,, sembolün fonksiyonu ve kullan l na ba,l d r. Bir sembol, içinde nihaî ilgiyi bar nd r yorsa bu sembole dinî sembol denebilece,ini söyleyenler oldu,u gibi; dinî sembolü, ki inin kutsalla kar la mas ndaki hu û duygusunu ifade etme biçimi olarak görenler de vard r Büyük sembol gruplar na Eski M s r ve Mezopotamya'da çok daha s k rastlan r. Yunan-Roma dünyas nda oldu,u kadar ilkel ve arkaik dinlerde de sembole oldukça geni yer verildi,ini görmekteyiz. Asl nda sembol mistik bir dünya görü ünü yans t r. Bundan dolay d r ki, sembol; görülen bir suret ya da e yada, görülmeyen bir hakîkate i aret eder. Böylece, ruhun derinli,ine ve onun uur alt ndaki sahalar na kadar tesirler b rak p, birçok fikir ve duygular uyand racak etkilerde bulunur. Sembol, kutsal bir hakikati ifade etti,inden, kutsal olan n iki taraf n yani heybet ve korku uyand ran celâli ile, hayranl k ve zevk bah eden cemâlini de ihtiva eder K sacas biz sembollerde ve sembolle tirmede mecazî bir tak m anlamlar n kastedilmekte oldu,unu anl yoruz. Yahudilikteki dinî sembol ve kavramlardan baz lar ise unlard r: 1. AH T: Ahd, masdar olarak "bir eyin yerine getirilmesini emretmek, tâlimat vermek, söz vermek" mânâlar na geldi,i gibi, isim olarak, "Emir, tâlimat, taahhüt, antla ma, yükümlülük, itimat veren söz" anlamlar na da gelir. Ahitde hem yemin, hem de kesin söz verme anlam vard r. Yemin, ahdin dinî ve kutsî yönünü, söz verme de ahlâkî yönünü te kil eder. &ttifak hükümlerini yani Tanr ile &srailo,ullar aras nda yap lan ahdin hükümlerini ihtiva etti,i için Yahudi Kutsal Kitab na "Ahd-i Atik" denilmi tir Ahd-i Atik'in &branicesinde "berit" Yunanca tercümesinde "diatheke" olarak kullan lan ahid; "ittifak, anla ma ve sözle me" anlamlar na gelmektedir ve Ahd-i Atik de; Tanr ile &srailo,ullar aras ndaki anla may ifade etmektedir. Hz. &brahim ve soyundan gelenlerle yap lan ahid, Ahd-i Atik'te öyle geçmektedir: 11 Van A. Harvey, A Handbook of Theological Terms, New York, , s. , "Symbol" maddesi; Turan Koç, Din Dili, Rey Yay nc l k, Kayseri, , s. 12 Annemarie Schimmel, "Dinde Sembolün Fonksiyonu Nedir?", A.Ü. &lâhiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, , Cilt: III, Say : , s. 13 Abdurrahman Küçük, "Ahid", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I-), Güzel Sanatlar Matbaas , &stanbul, , I/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR "Ve Abram doksandokuz ya nda iken Rab Abrama göründü; ve ona dedi: Ben kâdir Allah' m; benim önümde yürü ve kâmil ol. Ve ahdimi seninle benim aramda edece,im ve seni ziyadesiyle ço,altaca, m, ve Abram yüz üstü dü tü; ve Allah O'nunla söyle ip dedi: Ben ise, i te, ahdim seninledir ve birçok milletlerin babas olacaks n. Ve art k ad n Abram (Yüce baba mânâs na) ça,r lmayacak, fakat ad n &brahim (Cumhurun babas mânâs na) olacak; çünkü seni birçok milletlerin babas ettim. Ve seni ziyadesiyle semereli k laca, m, ve seni milletler yapaca, m ve senden k rallar ç kacaklar. Ve sana, ve senden sonra zürriyetine, Allah olmak için seninle ve senden sonra zürriyetinle benim aramda ahdimi, nesillerince ebedî ahid olarak sabit k laca, m, ve senin gurbet diyar n , bütün Kenân diyar n , sana ve senden sonra zürriyetine ebedî mülk olarak verece,im; ve onlar n Allah' olaca, m" Bu zikredilenler, Tanr ile Hz. &brahim (a.s.) aras nda yap lan ahdin Tanr taraf ndan yerine getirilecek olan k sm d r. Buna kar l k ise, Hz. &brahim (a.s.) ve O'nun nesli taraf ndan yerine getirilecek hususlar ise unlard r: Tanr 'ya tapmak, hakka ve ahlâka sayg l olmak. Daha sonra, Tanr ve &srailo,ullar aras nda Hz. Musa (a.s.) vas tas yla yenilenen bu ahid ile, Tanr Yahweh, &srailo,ullar n kendine millet olarak seçmi , &srailo,ullar da Tanr Yanweh'i kendilerine tanr olarak seçmi tir. Böylece &srail Milleti Tanr ile aralar ndaki mevcut ili kilerde özel durumlara ve ayr cal klara sahip olacakt r 2. SÜNNET: Sünnet veya erkeklik organ n n gulfesinin (sünnet derisinin) kesilmesi çok eski ve çok yayg n bir âdettir &lkel toplumlarda sünnet, erkeklik organ n n kutsalla t r lmas ve verimlilik tanr s na bir kurban olarak telâkkî edilmi tir Çok eski Yahudi âyinlerinden birisi olan sünnet âyini "Berit Milah", Yahudili,e girmeyi ve yeni do,an her Yahudi çocu,unun ilâhi vaadin mirasç s olmas n sa,lar. Sünnet Tanr ile Hz. &brahim (a.s.) ve O'nun zürriyeti aras nda 14 Tekvin, XVII/ 15 Robert Hastings Nichols, "Covenant", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. , John R. Hinnells, a.g.e., s. 99, "Covenant" maddesi; Mehmet Ayd n, Din Fenomeni, Tekin Kitabevi, Konya, , s. 16 Ephraim Bennett-Louis Finkelstein, "Circumsion", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; John L. McKenzie, Dictionary of The Bible, New York, , s. , "Circumsion" maddesi. 17 Ad de Vires, Dictionary of Symbols and &magery, Amsterdam, , 3. Bask , s. , "Circumsion" maddesi. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un yap lan ahdin sembolüdür Bu yüzden sünnet bazan "Tanr 'n n Mührü"19, bazan "Hz. &brahim'in Mührü"20, bazan da "Hz. &brahim'in Ahdi"21 olarak isimlendirilmi tir. Sünnet, do,umdan sonra sekizinci günde yap l r. Hatta bu sekizinci gün sebt veya festival günü bile olsa sünnet âyini icrâ edilir; ancak sa,l k sebeblerinden dolay ertelenebilir Sünnet olacak çocuk k sa bir süre için sandalyeye oturtulur, bu çocu,u "Sandek" veya manevî baba ad verilen bir ki i kuca, na alarak tutar. Sünnet ilk zamanlar çocu,un babas taraf ndan icrâ edilirken sonradan "Mohel" yani tecrübeli ve e,itimli bir sünnetçi veya bir doktor taraf ndan icra edilmi tir Yahudiler, sünnetin Hz. &brahim (a.s.) ile ahid esnas nda Tanr taraf ndan emredilip, müessesele tirildi,ine inan rlar Tanr Yahweh ile Hz. &brahim (a.s.) aras ndaki ahdin alâmeti olan sünnet, Ahd-i Atik'te öyle geçmektedir: "Ve Allah &brahime dedi: Ve sen ise, sen ve senden sonra zürriyetin, nesillerince, ahdimi tutacaks n z. Sizinle ve senden sonra zürriyetinle benim aramda tutaca, n z ahdim budur; aran zda her erkek sünnet olacat r. Ve gulfe etinizde sünnet olacaks n z; ve sizinle benim aramdaki ahdin alâmeti olacat r. Ve aran zda evde do,mu , yahut senin zürriyetinden olmay p her yabanc dan para ile sat n al nm olan sekiz günlük her erkek çocuk nesillerince sünnet olunacakt r. Ve senin evinde do,mu olan ve senin paranla sat n al nm olan mutlaka sünnet olunacakt r ve ahdim ebedî bir ahit olarak sizin etinizde olacakt r. Ve gulfe etinde sünnet olunmam sünnetsiz erkek varsa, o can kavminden kesilecektir; o benim ahdimi bozmu tur" 18 S.A. Nigosian, World Religions, London, , s. 35; David Bridger, The New Jewish Encyclopedia, New York, , s. 91; "Circumsion" maddesi; John R. Hinnells, a.g.e., s. 92, "Circumsion" maddesi; Ekrem Sar kç o,lu, Ba lang çtan Günümüze Dinler Tarihi, Isparta, , 3. Bask , s. 19 Mary Pat Fisher-Robert Luyster, Living Religions, An Encyclopedia of The World's Faith, New York, , s. 20 Ad de Vires, a.g.e., s. , "Circumsion" maddesi. 21 David Bridger, a.g.e., s. 92, "Circumsion" maddesi. 22 John R. Hinnells, a.g.e., s. 92, "Circumsion" maddesi, Ephraim Bennett-Louis Finkelstein, "Circumsion", An Encyclopedia of Religion, s. ; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; Felicien Challaye, Dinler Tarihi, Tercüme: Samih Tiryakio,lu, Varl k Yay nlar , &stanbul, trz, s. ; E. Royston Pike, Encyclopedia of Religion and Religions, London, , s. , "Circumsion" maddesi. 23 John R. Hinnells, a.g.e., s. 92, "Circumsion" maddesi; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Circumsion"maddesi. 24 E. Royston Pike, Encyclopedia of Religion and Religions, London, , s. , "Circumsion" maddesi. 25 Tekvin, XVII/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Yahudi tarihine bakt , m zda iki defa toplu sünnet âyininin gerçekle tirildi,ini görüyoruz. Bu toplu sünnet âyinlerinin ilki Hz. &brahim (a.s.)'in zaman nda olmu tur &kincisi ise Ye u zaman nda Ye u taraf ndan yap lm t r Yahudilikte sünnet o kadar önemlidir ki, sünnetsiz olanlar F sh (Pasover) Bayram 'n kutlayamazlar 3. AH T SADI I: &branicede sand k "Tebah" ve "Aron" kelimeleriyle ifade edilmektedir. Her iki kelimenin de mânâs "kutu-sand k" veya "banka-sand k"t r Ahit Sand , eklinde bir tamlama olarak &branicede "Aron ha Berit"30 veya "Aron ha Kode "31 olarak bilinir. Sand k sözcü,ü çe itli ibarelerle de,i ik ve say s z isimlerle kullan lm t r. Meselâ; "Yahweh'in Sand , ", "Yehova'n n Sand , "32; "Dünyan n Rabbi Yehova'n n Sand , "33; "Rab Yehova'n n Sand , "34; "Allah' n Sand , "35; "Allah m z Yahweh'in Sand , "36; "&srail'in Allah' n n Sand , "37; "Kutsal Sand k"38 En önemlisi sand , n dinî ve tarihi önemini îmâ eden terimlerdir. Meselâ; "Ahit (Uehadet) Sand , "39; "Ahid Sand , "40; "Yahweh'in Ahit Sand , "41 "Allah' n Ahit Sand , "42; "Bütün Dünyan n Rabbinin Ahit Sand , "43 gibi 26 Tekvin, XVII/ 27 Ye u, V/ 28 Ç k , XII/ 29 Joshua R. Porter, "Ark", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. 30 David Bridger, a.g.e., s. 26, "Ark" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), Ana Yay nc l k, &stanbul, , I/, "Ahit Sand , " maddesi; John L. McKenzie, a.g.e., s. 54, "Ark" maddesi. 31 Abdurrahman Küçük, "Ahid Sand , ", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I-), Güzel Sanatlar Matbaas , &stanbul, , I/; AnaBritannica (I-XXII), XIV/, "Kutsal Sand k" maddesi. 32 Ye u, IV/ 33 Ye u, III/ 34 I. K rallar, II/ 35 I. Samuel, III/3 v.d. 36 Ye u, IV/5. 37 I. Samuel, V/8 v.d. Filistinliler taraf ndan tahsis edilmi bir kullan md r. 38 II. Tarihler, XXXV/3. 39 Ç k , XXV/22; XXVI/; XXX/26; XL/ 40 Ye u, III/6 vd. 41 Say lar, X/33 v.d.; XIV/44; Tesniye, X/8; XXXI/ 42 Hâkimler, XX/27 v.d. 43 Ye u, III/11 v.d. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un Ahd-i Atik'e göre ahit sand , n n ölçü ve özellikleri Tanr taraf ndan Hz. Musa (a.s.)'ya bildirilmi 44; ve Hz. Musa (a.s.)'n n emirleri do,rultusunda ilâhî vahye uygun olarak zanaatç Betsalel taraf ndan yap lm t r. &srailliler çöl hayat boyunca, Ahit Sand , 'n Yahweh'in ta nabilir mabedi ve ikâmetgâh olan Ota, (Toplanma Çad r )' n en kutsal bölümüne koymu lard r. Hz. Süleyman (a.s.) taraf ndan Kudüs Mabedi'nin yap lmas ndan sonra ise Mabed'in en kutsal bölümü olan Kudüs'ül-Akdes (Holy of Holies)'e konmu tur. Bu bölüme y lda bir defa Yom Kippur (Kefaret Günün) da sadece ba rahip (Kohen Gadol) girer ve &srailin günahlar n n affolunmas için dua eder ve kurban sunard &srailo,ullar , Ahit Sand , 'n çöldeki seyahatleri boyunca devaml yanlar nda bulundurmu lar ve yapm olduklar sava larda ise ordunun önü s ra ta m lard r Ahit Sand , 'n n korunmas ve ta nmas görevi Kohat soyundan gelen Levililere verilmi tir Efsanevî bir muhtevaya sahip olan sand k ayn zamanda büyülü güçlere de sahipti. Firavun'un k z sand ,a dokundu,u zaman cüzzam hastal , ndan iyi olmu tu ve sand , n bulundu,u yer bereketle dolup ta yordu. Bunun yan s ra sand ,a Levililerden ba kas n n dokunmas yasaklanm ve dokunan n ölece,i belirtilmi tir Ahit Sand , , &srailliler aras nda Tanr 'n n haz r bulunmas n n bir sembolü idi. Sand k bir yerden bir yere ta n rken, Tanr da onunla birlikte yürüyor ve çölde &srailo,ullar n bir bulutla takip ediyordu Ahit Sand , 'n sava ta ta mak, Tanr Yahweh'in k rall , n ve liderli,ini sembolize eder. Ayn zamanda sand k ilâhi irtibat n sa,land , yer olarak da telakkî edilmi tir Ahit Sand , 'na Tanr 'n n taht gözüyle de bak lm t r Çünkü Tanr iki melek aras nda Hz. Musa (a.s.) ile burada söyle iyor ve O'na emirlerini burada veriyordu 44 Ç k , XXV/; XXXVII/; Tesniye, X/ 45 David Bridger, a.g.e., s. 26, "Ark" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), I/, "Ahit Sand , " maddesi; E. Royston Pike, a.g.e., s. 30 "Ark" maddesi; Joshua R. Porter, "Ark", Harper's Bible Dictionary, s. 63; Samuel S. Cohon, "Ark", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. 38; The Jewish Encyclopedia (I-XII), New York-London, , XI/, "Symbol" maddesi. 46 Say lar, X/ 47 Say lar, III/; I. Tarihler, XV/ 48 II. Samuel, VI/; I. Tarihler, XIII/ 49 Say lar, X/ 50 John L. McKenzie, a.g.e., s. 54, "Ark of Covenant" maddesi. 51 Samuel S. Cohon, "Ark", An Encyclopedia of Religion, s. 38; Joshua R. Porter, "Ark", Harper's Bible Dictionary, s. 52 Ç k , XXV/22; XXX/6; Say lar, VII/89; I. Samuel, IV/4.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Günümüzde Yahudiler, sinagogda Tevrat rulolar n n konuldu,u sand ,a veya dolaba Ahit Sand , demektedirler ve bu sand k veya dolap, sinagogun en kutsal bölümü olarak kabul edilen yere konur. Sand k, do,u duvar na yerle tirilir ki, ayn zamanda Yahudilerin k blesini de sembolize eder 4. MENORAH - YED KOLLU AMDAN: Ahd-i Atik'e göre amdan n bütün özellikleri Tanr taraf ndan Hz. Musa (a.s.)'ya bildirilmi ve Hz. Musa (a.s.) da ilâhi vahye uygun olarak amdan zanaatç Betsalel'e yapt rm t r Yedi kollu amdan n , Tanr 'n n varl , n sembolize eder Uamdan n , asla söndürülemez, tâ ki, Mabed'in tahribine kadar hiç söndürülmemi tir. Her sinagogda ne yedi koldan az ne de fazla olmamak üzere bir veya iki tane menorah mutlaka bulundurulur Yahudi inanc na göre menorah, kainat n yedi günde yarat l n sembolize eder ve merkez k (ortadaki kol) sebti (Cumartesi gününü) sembolize eder. Yedi kol, Tanr 'n n , taraf ndan rehberlik edilen yeryüzünün yedi k tas ve yedi kat gökyüzüdür Bunlar n yan s ra menorah n yedi gezegeni58, ebedî , ve haftan n yedi gününü59, yahudili,in ayd nl k ve bast r lamayan ruhunu60 sembolize etti,i de söylenmi tir. Yedi kollu amdan do,ulu yahudiler aras nda yayg nd r. Onlar n dua kitaplar nda, evlerde duvarlar n üstünde, muskalarda yedi ayet, menorah eklinde yaz l r, mezar ta lar nda ve özellikle sinagoglardaki duvar boyalar nda, vitray camlarda ve mozaiklerde s k s k kullan lm t r. Eski mozaik taklitlerinde Ahit Sand , 'n n bir sa, nda bir de solunda olmak üzere birer menorah yerle tirilmi tir. Günümüzde ise menorah &srail Devleti'nin resmi bir sembolü olarak kullan lmaktad r 53 Samuel, S. Cohon, "Ark", An Encyclopedia of Religion, s. 38; AnaBritannica (I-XXII), XIV/, "Kutsal Sand k" maddesi. 54 Ç k , XXV/; XXXVII/ 55 E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Menorah" maddesi; Julian Morgenstern, "Menorah", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. 56 Julian Morgenstern, "Menorah", An Encyclopedia of Religions, s. ; David Bridger, a.g.e., s. ; "Menorah" maddesi. 57 The Jewish Encyclopedia (I-XII), VIII/, "Menorah" maddesi. 58 The Jewish Encyclopedia (I-XII), XI/, "Symbol" maddesi. 59 Hikmet Tanyu, "Sinagog", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), Millî E,itim Bas mevi, Ankara, , XXIX/ 60 Julian Morgenstern, "Menorah", An Encyclopedia of Religion, s. 61 Encyclopedia Judaica (I-XVII), Jerusalem, , XI/, "Menorah" maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Menorah" maddesi; Ekrem Sar kç o,lu, a.g.e., s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un 5. DAVUD YILDIZI-DAVUD MÜHRÜ-DAVUD KALKANI: "Davut Y ld z "62 veya "Davud Mührü"63 veya "Davud Kalkan "64 gibi de,i ik isimlerle adland r lan, alt kö eli veya alt uçlu bir y ld zd r ki, iki e kenar üçgenin e it noktalardan birbirini çapraz olarak kesmesiyle meydana gelmi tir. Fakat ne Ahd-i Atik'te ne de Talmud'da bu tabirlerin hiçbiri geçmemektedir. Geçmi i eski ça,lara kadar inen bu sembol, önceleri ba ka toplumlarda da be kö eli y ld zla birlikte bir süs ve bir büyü i areti olarak kullan lm t r Fakat alt kö eli y ld z, be kö eli y ld zdan çok daha önce ortaya ç km t r. Tarihî gerçekler alt kö eli y ld z n, be kö eli y ld zdan en az y l önce göründü,ünü belirtmektedir Alt kö eli y ld z n, bronz ça, ndan çok daha önceleri bir süs ve bir büyü i areti olarak kullan ld , görülmü tür. Baz kültürlerde, Yukar Mezopotamya ve Britanya'n n baz bölgelerinde Demir Ça, Örnekleri bulunmu tur. Bazan da Yahudiler taraf ndan zaman zaman lamba ve mühür gibi yahudi eli i e yalar üzerinde herhangi bir özel anlam ifade etmeksizin kullan ld , görülmü tür. Buna dair en eski ve çarp c örnek M.Ö. VII. yüzy lda Sidon'da bulunan Joshua b. Asayahu'ya ait bir mühürdür. &kinci Mabed döneminde alt kö eli y ld z, Süleyman Mührü olarak bilinen be kö eli y ld zla birlikte Yahudi ve yahudi olmayanlar taraf ndan s k s k kullan lm t r. Alt kö eli y ld z, süs amac yla ortaça,da özellikle X. ve XI. yüzy llarda Müslüman ve H ristiyan memleketlerinde de kullan lm t r XIII. yüzy ldan sonra alt kö eli y ld z, Almanya ve &spanya'da &brani Kitab- Mukaddes el yazmalar nda görülmü tür. Alt kö eli y ld z n Yahudiler taraf ndan "Davud Y ld z " ismiyle kullan ld , na dair en eski kaynak 62 Carl G. Liungman, Dictionary of Symbols, Oxford, , s. , "Magen David" maddesi; John R. Hinnells, a.g.e., s. , "Magen David" maddesi; Joseph Gutmann, "Magen David", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , IX/78; Ekrem Sar kc o,lu, a.g.e., s. 63 The Jewish Encyclopedia (I-XII), VIII/, "Magen David" maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Magen David" maddesi. 64 Encyclopedia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XV/, "Magen David" maddesi; Joseph Gutmann, "Magen David", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), IX/ 65 Encycpoledia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XV/, "Magen David" maddesi. 66 Carl G. Liungman, a.g.e., s. , "Magen David" maddesi. 67 Encyclopedia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Nahmanides'in erkek torunu taraf ndan XIV. yüzy l n ilk yar s nda yaz lm olan "Sefer ha Gevul" adl kabbalistik bir eserdir XIII. ve XVII. yüzy llar aras nda "Davud Kalkan " ve "Süleyman Mührü" terimleri, aralar nda ayr m yapmaks z n kullan lm t r. 'de IV. Charles (M.S. ), Prag'daki Yahudi Cemaatine, daha sonraki dökümanlarda "K ral Davud'un Bayra, " olarak isimlendirilecek olan alt kö eli y ld z ile "Süleyman Mührü" denilen be kö eli y ld z i lemeli k rm z bir flama kullanmalar na izin vermi tir Alt kö eli y ld z, kabbalistlerin kullan m sonucu Mesihî Ümid'in ve Hz. Davud (a.s.)'un O,lunun Kalkan n n bir sembolü hâline geldi. Bu i aretin Mesihî Ümid yorumu XVII. yüzy lda sahte mesih Sabatay Sevi (M.S. )'nin taraftarlar aras nda revaç buldu. Bunun sonucu Davud Kalkan MBD (Messiah b. David)'in mührü, "&srail Tanr s n n Mührü" olarak tasvir edildi. Buna ra,men bu yorum özel bir gruba has olarak kald , halka mâl olmad XVIII. yüzy l n sonunda, Davud Y ld z , Bat Avrupa'da popüler bir kullan ma sahip oldu, belki de Yahudili,i sembolize eden veya aç klayan yeni bir anlam kazand . Bununla birlikte XIX. yüzy l n sonunda Davud Y ld z , Ortodoks Yahudiler taraf ndan bir sembol olarak henüz kabul edilmemi ti Davud Y ld z , siyonist hareket taraf ndan da kullan lm t r. Theodor Herzl (M.S. )'in ç kard , "Die Welt" (The World) adl siyonist dergide alt kö eli y ld z kullanmas , siyonistlerin onu siyonistli,in bir sembolü olarak benimsemelerini sa,lad ve böylece 'de Basel ehrinde yap lan ilk siyonist kongrede siyonist hareketin sembolü olarak resmen kabul edildi. Davud Y ld z , Yahudiler için yeni umutlar n, yeni bir gelece,in ve Filistin'de Yahudi Devleti'ni kurma te ebbüslerinin canl bir sembolü oldu. 'larda ve 'larda Naziler kendi kontrolleri alt nda bulunan topraklardaki bütün Yahudileri "Yahudi" sözü ve Davud Y ld z bulunan bir utanç ni anesi kabul ettikleri sar bir elbise giymeye zorlam lard . Bu uygulama Davud Y ld z 'na ehitlik ve kahramanl k ifade eden bir anlam kazand rd . Menorah, Yahudilik için çok daha eski bir sembol olmas na ra,men y l nda kurulan &srail 68 Encyclopedia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi; Nusret Çam, "Türk ve &slâm Sanatlar nda Alt Kollu Y ld z (Mührü Süleyman)" S.Ü. Selçuklu Ara t rmalar Dergisi, S.Ü. Bas mevi, Konya, , s. 69 The Jewish Encyclopedia (I-XII), VIII/, "Magen David" maddesi; Encyclopedia Judaica (I- XVII), XI/, "Magen David" maddesi; Nusret Çam, a.g.m., s. 70 Encyclopedia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi; Joseph Gutmann, "Magen David", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), IX/78; Nusret Çam, a.g.m., s. 71 Joseph Gutmann, "Magen David", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), IX/ Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un Devleti, Davud Y ld z 'n millî bayraklar üzerinde kulland ve böylece alt kö eli y ld z, Yahudi hayat nda oldukça yayg n bir kullan ma sahip oldu ve Yahudilikle özde le ti 6. A LAMA DUVARI: Yahudilerin "Beit ha Mikda " (Beytü'l-Makdis) dedikleri mabedden günümüze kalan ve kutsal kabul edilen duvar. &branice "Ha Katel ha Ma'aravi", &ngilizce "Western Wall" (Bat Duvar ) denilen bu duvara, dindar Yahudilerin Mabedin bu kal nt s önündeki kederli ibâdetlerine tan k olan Avrupal gezginler "A,lama Duvar " (&ngilizce; Wailling Wall, Frans zca; Mur des lamentations, Almanca; Klagemauer) ad n vermi lerdir Bu duvar Süleyman Mabedi'nin bir kal nt s d r ki, Süleyman Mabedi'nin in as na, Hz. Süleyman (a.s.)' n saltanat n n 4. y l nda ba lanm ve yedi y l alt ayda (M.Ö. ) tamamlanm t r Babil K ral Buhtunnas r taraf ndan M.Ö. y l nda Kudüs'ün i gali s ras nda ya,malanan ve y k lan Mabed M.Ö. y llar aras nda yeniden yap lm t r. Bu yap lan Mabed ise M.S. 70 y l ndaki Romal lara kar yap lan ba ar s z ayaklanman n sonradan imparator olacak kumandan Titus taraf ndan iddetle bast r lmas esnas nda Kudüs tamamen tahrip edilirken, ikinci defa ya,malan p y k lm t r. O zamandan bugüne sadece eski mabedin avlusunun bat duvar kalm t r. Bu duvar, Kudüs'ün do,u kesiminde, Kubbetü's-Sahra'n n da bulundu,u Harem-i Uerif'in bat taraf nda Tyropean Vadisi'nin kayal k taban üzerinde yer al r M.S. I. yüzy ldan itibaren Yahudilerin bu duvara kar sayg duyduklar , önünde ibâdet ettikleri bilinmektedir. Yahudiler, mabedlerinin ve devletlerinin yak l p y k l n , esir olarak Romal lar taraf ndan ba ka ülkelere sürülü lerini anmak, hat ralar n tazelemek, Mabed'e yeniden kavu up, Yahudi hâkimiyetini yeniden kurmak hayali ile bu duvar önünde dua eder ve gözya dökerler. Ayn zamanda buras yüzy llardan beri dünyan n her taraf ndan Yahudilerin geldi,i 72 Encyclopedia Judaica (I-XVII), XI/, "Magen David" maddesi; Carl G. Liungman, a.g.e., s. , "Magen David" maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Magen David" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XV/, "Magen David" maddesi;Joseph Gutmann, "Magen David", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), IX/79; Nusret Çam, a.g.e., s. 73 AnaBritannica (I-XXII), I/, "A,lama Duvar " maddesi; Hikmet Tanyu, "A,lama Duvar ", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), Güzel Sanatlar Matbaas , &stanbul, ,I/; Hikmet Tanyu, "Süleyman Mabedi", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), Millî E,itim Bas mevi, Ankara, , XXX/ 74 I. K rallar, VI/ 75 Hikmet Tanyu, "A,lama Duvar ", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), I/; S.A. Nigosian, a.g.e., s.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR bir dua ve hac yeridir. Yahudiler, yüzlerini bu duvara dönerek emellerinin gerçekle mesi için dua edip, gözya dökerler. Bilhassa Ab ay n n 9'unda yani Kudüs Mabedi'nin y k l y ldönümünde, F sh Bayram ve Yom Kippur gibi dinî bayram ve günlerde, buras ibâdet eden Yahudilerle dolup ta maktad r 7. ON EM R: On Emir &branice "Aserat ha Dibrot", Arapça "Evâmir-i A era"77, Yunanca "Dekalogos" (On Söz) olarak da bilinir Tanr 'n n Hz. Musa (a.s.)'ya "Har Sinay" (Sina Da, ) veya "Horeb Da, 'nda verdi,ine inan lan dini emirlerdir On Emir, Tanr Yahweh ile &srailo,ullar aras nda Hz. Musa (a.s.) arac l , yla yap lan ahdin, &srailo,ullar taraf ndan yerine getirilecek bölümünü sembolize eder. Ahit iki taraf aras nda yap lan bir antla mad r ve iki taraf n yapacaklar veya yerine getirecekleri hususlar içerir. & te, Tanr Yahweh ile &srailo,ullar aras nda yap lan ahdin, &srailo,ullar taraf ndan yerine getirilmesi gereken artlar On Emir'i olu turmu tur ki, bunlar Tanr taraf ndan emredilmi tir. Buna mukabil, Tanr Yahweh de bu emirlerini yerine getiren Yahudileri kendine millet olarak seçecek, onlar n Tanr s olacak ve onlar di,er milletlerden üstün ve semereli k lacak, bal ve erbet akan Ken'an diyar n onlara miras olarak verecektir Ahd-i Atik'te On Emir u ekilde geçmektedir: 1- "2Seni M s r diyar ndan, esirlik evinden ç karan Allah n Yehova ben im. 3Kar mda ba ka ilâhlar n olm yacakt r. 2- 4Kendin için oyma put, yukar da gökte olan n, yahut a a, da yerde olan n, yahut yerin alt nda sularda olan n hiç suretini yapm yacaks n; 5Onlara e,ilmeyeceksin; ve onlara ibâdet etmiyeceksin; çünkü ben, senin Allah n Rab, benden nefret edenlerden babalar günah n çocuklar üzerinde, üçüncü nesil üzerinde ve dördüncü nesil üzerinde ar yan, 6ve beni seven ve emirlerimi tutanlar n binlercesine inayet eden, k skanç bir Allah m. 3- 7Allah n Rabbin ismini bo yere a,za alm yacaks n; çünkü Rab kendi ismini bo yere a,za alan suçsuz tutm yacakt r. 76 Hikmet Tanyu, "A,lama Duvar ", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), I/; AnaBritannica (I-XXII), I/, "A,lama Duvar " maddesi. 77 Hikmet Tanyu, "Süleyman Mabedi", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXX/ 78 AnaBritannica (I-XXII), XVII/, "On Emir" maddesi. 79 Hikmet Tanyu, "Süleyman Mabedi", "Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXX/28; AnaBritannica (I- XXII), XVII/, "On Emir" maddesi. 80 Tekvin, XVII/; Ç k , XIX/ Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un 4- 8Sebt gününü takdis etmek için onu hat r nda tut 9Alt gün i leyeceksin ve bütün i ini yapacaks n; 10fakat yedinci gün Allah n Rabbe Sebttir; sen ve o,lun ve k z n, kölen ve cariyen ve hayvanlar n ve kap lar nda olan garibin, hiç bir i yapm yacaks n; 11Çünkü Rab gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün eyleri alt günde yaratt ve yedinci günde istirahat etti; bunun için Rab Sebt gününü mübarek k ld ve onu takdis etti* . 5- 12Babana ve anana hürmet et, ta ki, Allah n Rabbin sana vermekte oldu,u toprakta ömrün uzun olsun* . 6- 13Katletmiyeceksin. 7- 14Zina etmiyeceksin. 8- 15Çalm yacaks n. 9- 16Kom una kar yalan ehadet etmiyeceksin. 17Kom unun evine tamah etmiyeceksin; kom unun kar s na, yahut kölesine, yahut cariyesine, yahut öküzüne, yahut e e,ine, yahut kom unun hiç bir eyine tamah etmiyeceksin"** 8. OTA -ÇADIR-TOPLANMA ÇADIRI: Ahd-i Atik'te, &srailo,ullar çölde seyahat ederken, Tanr taraf ndan Sina Da, 'nda Hz. Musa (a.s.)'ya yap lmas n emretti,i Ota, n özellikleri, ölçüleri, malzemeleri ve yap l en ince ayr nt lar na kadar aç klanm t r Yahudilikte Ota,' n Tanr Yahweh ile Hz. Musa (a.s.)'n n söyle mesinin sembolü oldu,u Ahd-i Atik'ten anla l yor Çöl hayat boyunca Ota,, Tanr 'n n meskeni ve Tanr 'n n kendi aralar nda bulunmas n n, ikâmet etmesinin bir sembolü olarak telâkkî * Dördüncü emrin Tesniye'deki de,i ik versiyonu öyledir: "Sebt gününü takdis etmek için, Allah n Rab sana emretti,i gibi onu tut. Alt gün i leyeceksin ve bütün i ini yapacaks n; fakat yedinci gün Allah n Rabbe Sebttir; sen ve o,lun ve k z n ve kölen ve cariyen ve öküzün ve e e,in ve hiçbir hayvan n ve kap lar nda olan garibin, hiçbir i yapm yacaks n z; ta ki kölen ve cariyen senin gibi istirahat etsinler. Ve M s r diyar nda köle oldu,unu ve Allah n Rabbin seni oradan kudretli elle ve uzanm kolla ç kard , n hat rlayacaks n; bunun için Allah n Rab Sebt gününü tutmay sana emretti" (Tesniye, V/). * Be inci emrin Tesniye'deki de,i ik versiyonu öyledir: "Allah n Rabbin sana emretti,i gibi babana ve anana hürmet et; ta ki ömrün uzun olsun ve Allah n Rabbin sana vermekte oldu,u toprakta sana iyilik olsun" (Tesniye, V/16). ** Onuncu emrin Tesniye'deki de,i ik versiyonu öyledir: "Ve kom unun kar s na göz atm yacaks n ve kom unun evine, tarlas na ve kölesine ve cariyesine ve öküzüne ve e e,ine ve kom unun hiçbir eyine tamah etmiyeceksin" (Tesniye, V/21). 81 Ç k , XX/; Tesniye, V/ 82 Ç k , XXVI/; XXXVI/ 83 Ç k , XXXIII/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR edilmi tir. Tanr 'n n ota, n n bekçili,i ve onun kurulmas , sökülmesi, ta nmas ile Levililer görevlendirilmi ve bu görevlendirme bizzat Tanr 'n n kendisi taraf ndan yap lm t r 9. KUDÜS MABED -SÜLEYMAN MABED : Ahd-i Atik'te Kudüs Mabedi'nin di,er bir ismiyle Süleyman Mabedi'nin yap l , özellikleri, ölçüleri, kullan lan malzeme ve çal anlar n say s hakk nda en ince ayr nt lara kadar varan aç klamalar yap lm t r Yahudi dini ve tarihinde ad "Beyt ha Mikda " olarak geçen mabed, &slâm kaynaklar nda "Beytü'l-Mukaddes", "Kudüsü'l-Akdes", "Süleyman Mabedi" v.b. ekillerde geçer. Yahudiler aras nda "Heikel ha Uloma" eklinde geçti,i de görülmektedir Bu mabedi Hz. Davud (a.s.) yapmaya özenmi , fakat onu yapmak o,lu Hz. Süleyman (a.s.)'a nâsib olmu tur. Hz. Süleyman (a.s.)' n saltanat n n 4. y l nda ba lanm yedi y l alt ayda (M.Ö. ) tamamlanm t r Kudüs Mabedi, &srailo,ullar n n Ken'an diyar n al p yerle ik düzene geçmelerinden sonra Ota,' n, çöl hayat nda icrâ etti,i görev ve mânây yüklenmi tir. Ayn zamanda Kudüs Mabedi, Yahudilerin tek kurban yeri olarak belirlenmi tir. S NAGOG: Sinagog terimi yunanca "Sunagógé" (toplant -meclis) kelimesinden türemi tir. Bir toplant dan ziyade toplant n n yap ld , yere i aret eder. Buna ra,men "toplant " mânâs na sahiptir Sinagog yayg n olarak Yahudi ibâdet yerleri için kullan lm t r. Yahudiler yüzlerce yunanca kelime kullanmalar na ra,men, "Sunagógé" kelimesini benimsememi ler, bunun yerine "knesset" terimini kullanm lard r ki, Yahudilerin Millet Meclislerinin ad da "Knesset"tir. Belli bir ibâdet ve toplant yerini belirtmek için ise "Beit ha knesset" tabirini kullanm lard r. &branice "Hebrah"tan gelen "havra" sözü de daha çok Türkler taraf ndan kullan lm t r. Bunlardan ba ka "Beit ha tefillah" (&bâdet Yeri-Dua Evi) ve "Beit ha midrash" (Çal ma Yeri-E,itim Evi) gibi isimler de sinagogun yerine Talmud döneminde kullan lm t r ki, bütün bu kullan lan isimler 84 Say lar, I/, 85 I. K rallar, V/; VI/; II. Tarihler, I/; III/; IV/ 86 Hikmet Tanyu, "Süleyman Mabedi", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXX/ 87 I. K rallar, VI/ 88 Martin A. Cohen, "Synagogue", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , XIV/ Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un sinagogun temel amac n ve fonksiyonunu uygun bir ekilde özetlemektedir Bunlardan ba ka II. yüzy lda Sinagog için ençok kullan lan isimlerden birisi de "Beit amma"d r Sinagogun orijini, tart ma meselesidir. Sinagogun, M.Ö. 'da Babil K ral Buhtunnas r taraf ndan Kudüs'ün i gal edilip, Mabedin tahrip edilmesinden sonra Yahudilerin Babil'e sürgünü sonucu, Babil'deki Yahudiler aras nda ç km olmas çok daha muhtemeldir. Uüphesiz ilk sinagoglar gizli evlerde, sadece gizli tap naklar eklinde idi ve sürgündeki Yahudilerin ibâdet ve e,itim ihtiyaçlar na cevap vermekteydi. Babil sürgünü sona erdikten sonra Kudüs Mabedi yeniden yap lm olmas na ra,men, Yahudiler sinagoglar kullanmaya devam etmi lerdir. Fakat M.S. I. yüzy la kadar ikinci derecede öneme sahipti. M.S. 70 y l nda Titus taraf ndan, Kudüs Mabedi'nin ikinci defa tahrip edilmesi sonucu, sinagog, Yahudilikte ibâdet ve çal man n ana merkezi olarak Kudüs Mabedi'nin kutsall k özelli,ini art k kendi üzerine alm t r M.S. I. yüzy lda Filistin'de sinagogun oldu,u &nciller taraf ndan tasdik edilmi tir. Uöyleki; Hz. &sa (a.s.)'n n Yahudiler'in havralar nda vaaz etti,i, sinagoglarda toplant yapt , , Yahudi liderleriyle tart t , ve hastalar buralarda iyile tirdi,i zikredilmi tir Sinagoglar n standart bir mîmarî stili yoktur. &klime ve kültüre göre mîmarî yap s de,i iklik arzeder. Fakat her sinagogun sahip oldu,u temel e yalar benzerlik arzeder. Sinagoga giri ve ç k ta uyulmas gereken kurallar vard r. 89 Martin A. Cohen, "Synagogue", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), XIV/; Shalom Spiegel, "Synagogue", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, New York, , s. ; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yay nlar , Ankara, , s. ; Hikmet Tanyu, "Sinagog", Türk Ansiklopedisi (I-XXXIII), XXIX/54; AnaBritannica (I-XXII), XIX/, "Sinagog" maddesi; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Synagogue" maddesi. 90 The Jewish Encyclopedia (I-XII), XI/, "Synagogue" maddesi. 91 Shalom Spiegel, "Synagogue", An Encyclopedia of Religion, s. ; John R. Hinnells, a.g.e., s. , "Synagogue" maddesi; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Synagogue" maddesi; Anthony J. Saldarini, "Synagogue", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, s. ; E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Synagogue" maddesi. 92 Matta, IV/23; Markos, I/21; III/; Luka, IV/; XIII/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR RO HA ANAH-YILBA I: Yahudilikte y lba d r. Yahudi takviminin 7. ay olan Tishri (Eylül-Ekim) ay n n birinde ba lar iki gün sürer Baz kaynaklarda ise yedi gün sürdü,ü belirtilmektedir Reformcu Yahudiler sadece ilk günü kutlar Ro ha Uanah, ruhani olarak yeniden canlanma zaman d r. Yahudi inanc na göre bu bayram, kainat n ve insan n kaderinin yeniden yarat l n sembolize eder. Bu günlerde insanlar y lboyunca i ledikleri amellerinin muhasebesini yapar. Tanr bugünde imanlar ndan dolay duac lar n duas n kabul eder ve onlar affeder. Yine bu günde girilmi olan yeni y l boyunca insanlar n ba lar na gelecekler karara ba,lan r Yahudiler bu iki günü ibâdet ve tövbe ile de,erlendirmeye çal rlar ve bu günlerde e,lence yap lmaz. Ahd-i Atik'te emredildi,i üzere ilk gün dini bir toplant yap l r, hiç a, r i yap lmaz ve Tanr 'ya ate le yap lan takdime arzedilir Ro ha Uanah'a ayn zamanda "Shofar Günü" de denir ki, Shofar, koç, keçi veya antilop boynuzundan yap lan bir borazand r. Y lba na otuz gün kala her sabah Shofar çal n r ki, ürpertici bir sesi olan Shofar, insanlara Tanr 'n n bâki oldu,unu ve k yâmet gününde O'nun huzurunda toplan laca, n hat rlat r 93 Samuel Poznanski, "Festivals and Feast (Jewish)-Rosh Hoshshana", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), Editör: James Hasting, New York, , V/; David Bridger, a.g.e., s. ; "Rosh Hashanah" maddesi; Geoffrey Parrinder World Religions From Ancient History to the Present, s. ; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 36; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; Jouis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, VIII/43; Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Mehmet Ayd n Dinler Tarihine Giri , s. ; Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri , Güven Matbaas , Ankara, , s. ; Güney Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), Geli im Yay nlar , &stanbul, trz., II/ 94 S.G.F. Brandon, A. Dictionary of Comparative Religion, New York, , s. , "Festivals" maddesi. 95 Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. 96 J.N.D. Anderson, The World's Religions, London, , s. 42; Samuel Poznanski, "Festivals and Feast (Jewish)-Rosh Hashshana", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), V/; Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/44; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. 97 Levililer, XXIII/; Say lar, XXIX/ 98 Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; The Jewish Encyclopedia (I-XII), XI/, "Symbol" maddesi; J.N.D. Anderson, a.g.e., s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un YOM K PPUR-KEFARET GÜNÜ: Yahudilikte tövbe ve kefaret zaman d r. Yahudi takviminin 7. ay olan Tishri (Eylül-Ekim) ay n n onuncu günü kutlan r. &branice "Yom ha Kippurim" olarak bilinir. &ngilizce "Day of Atonement" eklinde geçer. Bu gün, ruhun ar nd r ld , , pi manl k duyulan, tövbe edilen bir gündür Yahudilikte Yom Kippur, s k s k "Yamim Noraim" (Korku Günleri) olarak da isimlendirilmi tir Ahd-i Atik'te bu günün nas l kutlanaca, belirtilmi tir Yom Kippur'a dinî bir toplant yap larak ba lan r ve gün boyunca hiçbir i yap lmaz. Arife günü ak am ndan ertesi günün ak am na kadar 25 saat süren çok s k bir oruç tutulur, hiçbir ey yenilmez ve içilmez, cinsî münasebette bulunulmaz. Gün boyunca ibâdet edilir ve i lenilen günahlar için Tanr 'dan af ve ma,firet dilenilir. Yahudi inanc na göre Ro ha Uanah'da plan yap lan insan n bir y ll k kaderi, Yom Kippur'da yap lan ibâdet ve tövbe derecesine göre onaylanarak son eklini al r, bu yüzden Yahudiler bugünde bol bol tövbe ederek zamanlar n n ço,unu ibâdetle geçirmeye çal rlar Günün sonunda çal nan Shofar (koç, keçi veya antilop boynuzundan yap lan borazan) günahlardan temizlenildi,inin ve Tanr ile bar n sa,land , n n bir habercisi olarak kabul edilir 99 S.A. Nigosian, a.g.e., s. 36; Samuel Poznanski, "Festivals and Feast (Jewish)- Yom Kippur", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), Editör: James HASTING, New York, , V/; The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Day of Atonement" maddesi; A Dictionary of Religion and Ethics, Editör: Shailer Mathews-Gerald Birney Smith, London, , s. 36, "Atonement" maddesi; E. Royston Pike, a.g.e., s. 37, "Day of Atonement" maddesi; Anthony J. Saldarini, "Atonement Day of", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. 80; John L. McKenzie, a.g.e., s. 69, "Atonement" maddesi; George Buchanan Gray, Sacrifice in The Old Testament &ts Theory and Pratice, Oxford, , s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; S.G.F. Brandon, a.g.e., s. , "Festivals" maddesi; Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/43; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), Güzel Sanatlar Matbaas , &stanbul, , V/; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/ Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/44; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History of the Present, s. Levililer, XXIII/; XVI/; Say lar, XXIX/ A Dictionary of Religion and Ethics, s. 36, "Atonement" maddesi; E. Royston Pike, a.g.e., s. 37, "Day of Atonement" maddesi; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri , s. ; J.N.D. Anderson, a.g.e., s. Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; E. Royston Pike, a.g.e., s. 37, "Day of Atonement" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XXII/, "Yom Kippur" maddesi.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR SUKKOTH-HAYMELER VEYA ÇADIR AYRAMI: Yahudi takviminin 7. ay olan Tishri (Eylül-Ekim) ay n n onbe inde ba lay p yirmiikisine kadar süren yedi günlük bir bayramd r Bayram n ilk ve son günü tam gün tatildir ki "Yom Tov" denilir ve bu iki günde i yapmak yasakt r. Arada kalan be gün ise yar m gün tatildir ve "Hol ha Mo'ed" olarak isimlendirilir ve bu be günde i yap lmas na izin verilmi tir Bayram n sonundaki sekizinci gün "Uemini Atseret" olarak adland r l r. Bugünde Torah' n hatmi tamamlan r ve Tesniye'nin son bölümünden sonra Tekvin'in ilk bölümü tekrar okunmaya ba lanarak Torah' n hatmine yeniden ba lan r ki, bu gün ayn zamanda "Simchat Torah" (Torah' n Hatmi- Torah'da Sevinç ve Ne e) olarak da bilinir. &srail d nda bugün ayr bir bayram olarak kutlan r. &srail d nda, diasporada Sukkoth Bayram sekiz gün sürer ve dokuzuncu gün "Simchat Torah" olarak kutlan r &branice, "Sukkot", Latince "Tabernacula", &ngilizce "Tabernacles" eklinde geçen bu bayram Ahd-i Atik'te, "Haymeler Bayram ", "Toplama- Dev irme Bayram ", "Rabbin Bayram " veya sadece "Bayram" olarak geçmektedir. Yahudilikte Sukkoth yani Haymeler Bayram sadece M s r'dan ç kt ktan sonra k rk y l boyunca çölde seyahat esnas nda çad rlarda ikâmet etmenin E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Tabernacle of Feast" maddesi; Ad de Vires, a.g.e., s. , "Tabernacle of Feast" maddesi; A Dictionary of Religion and Ethics, s. , "Feast of Tabernacles", maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Sukkoth" maddesi; Samuel Poznanski, "Festivals and Feast (Jewish)-Sukkoth", Encyclopedia of Religion and Ethics, (I-XIII), Editör: James Hasting, New York, , V/; The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Sukkoth" maddesi; Samuel S. Cohon, "Tabernacles or Feast of Booth", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/43; David P. Wright, "Feasts, Festivals, Fasts", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; Encyclopedia Judaica (I-XVII), XV/, "Sukkot" maddesi; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Tabernacles, Feast of" maddesi; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/ Encyclopedia Judaica (I-XVII), XV/, "Sukkot" maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Sukkoth" maddesi. J.N.D. Anderson, a.g.e., s. 42; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; Encyclopedia Judaica (I-XVII), XV/, "Sukkot" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XX/, "Sukkot" maddesi; Samuel S. Cohon, "Tabernacles or Feast of Booth", An Encyclopedia of Religion, s. Levililer, XXIII/34; Tesniye, XVI/13, 16; XXXI/10; Zekarya, XIV/16, ; Ezra, III/4; II. Tarihler, VIII/ Ç k , XXIII/16; XXXIV/ Levililer, XXIII/39; Hakimler, XXI/ I. K rallar, VIII/2; II. Tarihler, V/3; VII/8; Nehemya, VIII/14; Hezekiel, XLV/ Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un hat ras na kutlanan bir bayram de,ildir. O ayn zamanda hem bir hasat yani tarladan mahsulün toplanmas bayram d r hem de Yahudilikteki üç büyük hac festivalinden birisidir Yahudi erkekleri bu bayram gününde Kudüs'e gelerek hac ibâdetlerini yerine getirirler Sukkoth bayram nda iki esas vard r. Birincisi; kulübelerde veya çad rlarda ikâmet etmek; çünkü &srailo,ullar , M s r'dan ç kt ktan sonra çöldeki seyahatleri esnas nda k rk y l boyunca çad rlarda ikâmet etmi lerdi ve Tanr , bayram n yedi günü boyunca haymelerde oturmay emretmi ti Çad rlar ki, etraf çe itli a,aç dallar yla, yapraklarla ve ekin saplar yla örtülmü tür. Üstlerinin aç k olmas gerekir. Çad rlar, aç k alanlarda, gökyüzünün alt nda olmal d r, a,aç alt nda veya ev içinde olmamal d r. Sinagog yak nlar na kurulmas tercih sebebidir; fakat günümüzde bunun mümkün olmamas sebebiyle, çad rlar evlerin yak n na kurulmaktad r. Baz Reformcu cemaatler, Yahudi kaynaklar nca geçerli olmad , bildirildi,i halde, sinagogun içinde sembolik bir çad r kurarlar. Her ailenin kendi çad r n yapmas dinî bir vazifedir. Bayram süresince bu çad rlar n içinde yemekler yenir ve uyunur. So,uk iklimin hâkim oldu,u bölgelerde çad rlarda uyuma zorunlulu,u olmad , halde, dindar Yahudiler, çad r s tmak sûretiyle, uyuma emrini böylece yerine getirmektedirler Sukkoth Bayram 'ndaki ikinci esas ise, bayram n ilk gününden itibaren, bayrama i tirak edenler ellerinde "arba'ah minim" (dört bitki) ta rlar ki, bu dört bitki unlardan olu ur: "Lulav" (Hurma veya Palmiye Dal ) ki, insan n omurgas n sembolize eder ve sinagog liturjisinde; inatç gurur için bir kefarettir; "Etrog" (A,aç Kavunu veya herhangi bir turunçgil) ki, insan n kalbini sembolize eder ve kalbin günahlar için bir kefarettir; "Haddasim" (Mersin A,ac veya Cezayir Menek esi) ki, insan n gözünü sembolize eder ve gözün ehveti için bir kefarettir; "Aravot" (Sö,üt Dal ve Yapra, ) ki, insan n a,z n sembolize eder ve bozuk ve kötü dil için bir kefarettir Ç k , XXIII/16; XXXIV/ Tesniye, XVI/ The Jewish Encyclopedia (I-XII), XI/, "Tabernacles, Feast of" maddesi; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; Edward J. Jurji, The Great Religions of The Modern World, New Jersey, , s. ; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; Mehmet Ayd n, Dinler Tarihine Giri , s. Levililer, XXIII/ Encyclopedia Judaica (I-XVII), XV/; "Sukkot" maddesi; Louis Jacobs, "Sukkot", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , XIV/ The Jewish Encyclopedia (I-XII), XI/, "Symbol" maddesi; Encyclopedia Judaica (I- XVII) XV/, "Sukkot" maddesi; Louis Jacobs, "Sukkot", The Encyclopedia of Religion (I- XVI), XIV/; &. Abrahams, "Symbolism (Jewish)", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR PESAH-FISIH VEYA PASSOVER BAYRAMI: &branice "Pesah" (Mayas z Ekmek Bayram ); &srailo,ullar n n M s r'dan Hz. Musa (a.s.) liderli,inde alelacele ç kmalar n n ve çölde seyahatleri esnas nda "Mazzot" (Mayas z Ekmek) ve M s r'daki esaret ve ac günlerini hat rlatan ve onun sembolü olan "Mârôr" (ac otlar)'un yenildi,i, M s r esaretinden kurtulman n an s na kutlanan bir bayramd r. Yahudi takviminin 1. ay olan Nisan (Mart-Nisan) ay n n onbe inde ba lay p, yirmiikisine kadar devam eden yedi günlük bir bayramd r Bayram n ilk ve son gününe "Yom Tov" denilir ki, tam gün tatildir ve bu iki günde i yapmak yasaklanm t r. Arada kalan be güne "Hol ha Mo'ed" denilir ki, yar m gün tatildir ve i yapmaya izin verilmi tir. Pesah Bayram , &srail'de ve Reformcu cemaatlerde yedigün sürer. &srail'in d nda, diasporada ise sekiz gün sürer Ahd-i Atik'te bu bayram n nas l kutlanaca, en ince ayr nt lar na kadar anlat lm t r Ahd-i Atik'deki "Evlerinizden mayay kald racaks n z, yedi gün boyunca evlerinizde maya bulunmayacakt r" emri üzerine, festival arefesinde evde mayan n olup olmad , tamamen ara t r l r ve bulunan bütün maya parçalar XIII), Editör: James Hasting, New York, , XII/; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Tabernacles, Feast of", maddesi; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. The Jewish Encyclopedia (I-XII) V/, "Festivals" maddesi; J.A. Ross MacKenzie, "Symbol", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. ; E. Geoffrey Parrinder, A Book of World Religions, London, , s. 19; Samuel Poznanski, "Festivals and Feast (Jewish)-Pesah", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), Editör: James Hasting, New York, , V/; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 36; Sheldon H. Blank, "Passover", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; David Bridger, a.g.e., s. , "Passover" maddesi; Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIII/, "Passover" maddesi; Louis Jacobs, "Passover", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , XI/; Mehmet Ayd n, Dinler Tarihine Giri , s. ; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), V/; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/; AnaBritannica (I-XXII), XVII/, "Pesah" maddesi. Encycpoledia Judaica (I-XVII), XIII/, "Passover" maddesi; The Jewish Encyclopedia (I- XII), V/, "Festivals" maddesi; Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/43; Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; David Bridger, a.g.e., s. , "Passover" maddesi; AnaBritannica (I-XXII), XVII/, "Pesah" maddesi. Ç k , XII/; Tesniye, XVI/ Ç k , XII/15, Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un bir araya getirilerek bir yerde toplan r ve evden uzakla t r larak, ondört Nisan günü ö,le vaktinden önce yak larak imha edilir. Pesah günü kullan lacak kaplara çok dikkat edilir. Yahudiler, y lboyunca mayal yemekler için kullanm olduklar yemek kaplar n Pesah günü kullanmamaya özen gösterirler. Yahudiler sadece Pesah günü kullan lan özel kaplara sahiptirler. Uayet, daha önceden mayal yemekler pi irilmi , kaynat lm veya yap lm kaplar kullanma zorunlulu,u do,arsa, bu kaplar büyük bir kazan n içinde iyice kaynat larak temizlenir veya bu kaplar ate üzerinde kor haline getirilmek sûretiyle temizlenir. Baz toplumlarda hahamlar, Pesah günü yenilecek yiyeceklerin tamamen mayadan ar nm oldu,unu tasdiklemek için denetlerler ve sonra o ürünlere uygunluk (ka er) mührünü basarlar Pesah Bayram 'nda kesilen kuzunun kan n n kap lar n süveleri ve üst e i,ine sürülmesi Tanr Yahweh'in emridir. Çünkü Firavun, &srailo,ullar n n M s r'dan ç kmalar na izin vermiyordu. Bunun üzerine Tanr Yahweh, M s rl lar n ilk do,anlar n n ister insan isterse hayvan olsun helâk edece,ini bildirmi ve bu helâk i leminden &srailo,ullar n n etkilenmemesi için kesilen kuzunun kan &srail evlerinin kap lar üzerine sürülerek ölüm mele,inin buralar pas geçmesi yani atlamas sa,lanm t r ki, bundan dolay Pesah'a "Passover" da denilmi tir. "Pass-over", üzerinden geçmek, pas geçmek, atlamak anlam na gelir M.S. 70 y l nda Mabed'in ikinci tahribinden sonra Paskalya kuzusunun sunulmas olay son bulmu tur Ahd-i Atik'teki emir gere,i sünnetsiz kimseler Pesah Bayram 'n kutlayamazlar SHAUOT-PENTECOST VEYA HAFTALAR BAYRAMI: Yahudi takviminin 3. ay olan Sivan (May s-Haziran) ay n n alt s nda kutlan r &srail'de ve Reformcu cemaatlerde bir gün, diasporada ise iki gün Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIII/, "Passover" maddesi; Louis Jacobs, "Passover", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), XI/; J.N.D. Anderson, a.g.e., s. 41; Günay Tümer- Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/ Ç k , XI/ Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; Sheldon H. Blank, "Passover", An Encyclopedia of Religion, s. ; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; J.N.D. Anderson, a.g.e., s. 41; Louis Jacobs, "Passover", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), XI/; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Passover" maddesi. Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIII/, "Passover" maddesi; The Encyclopedia of Religion (I- XVI), XI/, "Passover" maddesi. Ç k , XII/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR sürer Bu bayram n Yunanca ismi "Pentecost", gündür ki, Pesah'dan elli gün sonra kutland , için bu isim verilmi tir. Pesah Bayram 'n n ilk gününden sonra yedi hafta say larak hesaplanmas âdet hâlini alm t r Bu günde i yapmak yasaklanm t r Ahd-i Atik'te bu bayram n nas l kutlanaca, anlat lm t r Zirâî kökenli bir bayram olan Pentecost veya Haftalar Bayram , Helenistik dönemde (M.Ö. M.S. ) ziraatla olan ili kisini kaybetmeye ba l yarak, Tanr Yahweh ile &srailo,ullar n n Sina Da, 'nda kar kar ya gelmelerinin, Tanr Yahweh'in sesini i itmelerinin ve Hz. Musa (a.s.)'ya Torah' n verilmesinin y ldönümü olarak kutlanmaya ba lanm t r. Bundan dolay Pentecost "Torah' n Verilmesi Mevsimi" olarak da isimlendirilmi tir Rabbinik gelenekte Pentecost, M s r'da köle ve M s r'dan ç kt ktan sonra ise firârî duruma dü en &srailo,ullar n n, Sina Da, 'nda Tanr Yahweh taraf ndan Hz. Musa (a.s.)'ya Torah' n verilmesiyle, dinî bir millete, özgür erkek ve kad nlar toplulu,una dönü türülmesini sembolize eder Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/43; Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; AnaBritannica (I-XXII), XX/, " avuot" maddesi. Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. J.N.D. Anderson, a.g.e., s. 42; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 36; The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Festivals and Feast" maddesi; Julian Morgenstern, "Pentecost" An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Pentecost" maddesi; Joseph B. Tyson, "Pentecost", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. ; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), V/; AnaBritannica (I-XXII), XX/, " avuot" maddesi. The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Festivals and Feast" maddesi; Joseph B. Tyson, "Pentecost", Harper's Bible Dictionary, s. ; Donald Guthrie-Alec Motyer- Alan M. Stibbs- Donald J. Wiseman, New Bible Commentary, &ngiltere, , 3. Bask , s. Tesniye, XVI/; Levililer, XXIII/; Say lar, XXVIII/; Ç k , XXIII/16; XXXIV/ Joseph B. Tyson, "Pentecost", Harper's Bible Dictionary, s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Pentecost" maddesi; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; Louis Jacobs, "Jewish Religious Year", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), VIII/; Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. ; Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. ; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 36; AnaBritannica (I-XXII), XX/, " avuot" maddesi; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), V/ J.N.D. Anderson, a.g.e., s. 42, Shaout-Pentecost konusunda daha geni bilgi için bkz. Hayyim Schauss, The Jewish Festivals: History and Observance, New York, Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un HANUKKAH-E T M BAYRAMI: Yahudi takviminde 9. ay olan Kislev (Kas m-Aral k) ay n n yirmibe inde ba lay p ay olan Tevet (Aral k-Ocak) ay n n üçüne kadar devam eden sekiz günlük bir e,itim ve takdis bayram d r ki, &branice "Hanukkah" olarak isimlendirilmi tir Selevkoslu K ral IV. Antiokhos Epiphanes (Hükümdarl k Dönemi M.Ö. ) taraf ndan kapat lan ve kirletilen Kudüs Mabedi'nin Judas Maccabeus (M.Ö. )'un öncülü,ünde sekiz gün süren bir ayaklanma sonras yeniden &srailo,ullar n n eline geçmesi, Judas Maccabeus taraf ndan onar l p, temizlenmesi ve takdis edilerek yeniden ibâdete aç lmas an s na kutlanan bir bayramd r Hanukkah Bayram , k gündönümüne yani y l n en uzun gecelerinin oldu,u zamana denk gelir. Bayram süresince yak lan mumlar n say s hergün bir tane olmak sûretiyle tedricen art r larak güne ,nn yay lmas canland r l r. Rabbinik gelene,e göre, Yahudiler Mabedi yeniden ele geçirdikleri zaman k r lmadan kalm ve ba haham taraf ndan takdis edilmi sadece bir tane ya, kavonozu buldular. O sadece bir günlük kullan labilecek bir miktara sahipti; fakat mucize olarak sekiz gün yanm t r PUR M-ESTER BAYRAMI: Yahudi takviminde ay olan Adar (Uubat-Mart) ay n n ondördüncü ve onbe inci günü kutlanan, Pers (&ran) K ral Ahasuerus* (Tarihcilere göre bu, K ral Kserkses veya Xerxes'in &branice'deki ad d r. M.Ö. )'un veziri Haman' n Yahudileri katletme plan ndan, Yahudi esmer güzeli Ester ile Mordekay (M.Ö. )' n sayesinde kurtulmalar n n erefine düzenlenen bir bayramd r Günümüzde Purim Bayram , Tel Aviv'de ay n ondördünde The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Festivals and Feast" maddesi; E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Hanukkah" maddesi; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; David P. Wright, "Feasts, Festivals, Fasts", Harper's Bible Dictionary, s. ; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/ David P. Wright, "Feasts, Festivals, Fasts", Harper's Bible Dictionary, s. ; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 37; E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Hanukkah" maddesi; Mary Pat Fisher- Robert Luyster, a.g.e., s. ; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, a.g.e., s. ; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), V/ Mary Pat Fisher-Robert Luyster, a.g.e., s. * Ahd-i Atik'te Ester I/1'de "Aha vero " eklinde geçmektedir. The Jewish Encyclopedia (I-XII), V/, "Festivals and Feast" maddesi; Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals" An Encyclopedia of Religion, s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; S.A. Nigosian, a.g.e., s. 37; E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Ester" maddesi; David Bridger, a.g.e., s. , "Ester" maddesi; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to the Present, s. ; David P. Wright, "Feasts, Festivals, Fasts", Harper's Bible Dictionary, s.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR kutlan rken, Kudüs'te ay n onbe inde kutlan r Shushan (Uu an) Yahudileri, Purim'i ay n onbe inde kutlarlar ki, onbe inci gün "Shushan Purim"i olarak bilinir. Purim Bayram , Reformcu Yahudiler taraf ndan kutlanmaz Ahd-i Atik'teki Ester Kitab 'nda olaylar ve bu bayram n kutlan en ince ayr nt lar na kadar anlat lm t r. SHABBATH-SEBT VEYA CUMARTES GÜNÜ: &branice Shabbat; durmak, b rakmak, terketmek, menetmek ve dinlenmek anlam na gelir. Yahudilikte haftan n yedinci günü yani Cumartesi günü, dinlenme günü ve i ten sak nma, kaç nma günüdür. Cuma ak am güne in bat yla ba lar. Cumartesi günü güne in batmas yla sona erer, bu süre zarf nda i yapmak kesinlikle yasakt r Sebt'in orijini olarak Ahd-i Atik'teki u cümleler gösterilmektedir: "Ve gökler ve yer ve onlar n bütün ordular itmam olundu. Ve Allah yapt , i i yedinci günde bitirdi; ve yapt , bütün i ten yedinci günde istirahat etti. Ve Allah yedinci günü mubarek k ld ve onu takdis etti; çünkü Allah yarat p yapt , bütün i ten o günde istirahat etti" Bu cümlelerde Tanr 'n n yedinci günü mubarek k ld , , onu takdis etti,i ve istirahat etti,i bildirilmekte; fakat Yahudilerin bu günde i yap p yapmayacaklar hakk nda bir bilgi verilmemektedir. Daha sonra, On Emir içinde Sebt'in kutlanmas ve o günde Yahudilerin i yapmamas u ekilde zikredilmi tir: "Sebt gününü takdis etmek için onu hat r nda tut. Alt gün i leyeceksin ve bütün i leri yapacaks n; fakat yedinci gün Allah n Rabbe Sebt'tir; sen ve o,lun ; S.G.F. Brandon, a.g.e., s. , "Festivals" maddesi; Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIII/, "Purim" maddesi; Louis Jacobs, "Purim", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , XII/; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/; Sargon Erdem, "Bayram", Türkiye Diyanet Vakf &slâm Ansiklopedisi (I- ), V/ Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIII/, "Purim" maddesi. Ester, IX/ Felix A. Levy, "Jewish Religious Festivals", An Encyclopedia of Religion, s. Louis Jacobs, "Shabbat", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, , XIII/; David A. Glatt-Jeffrey H. Tigay, "Sabbath", Harper's Bible Dictionary, Editör: Paul J. Achtemeier, San Francisco, , s. ; Encyclopedia Judaica (I-XVII), XIV/, "Sabbath" maddesi; E. Geoffrey Parrinder, A Book of World Religions, s. 16; Ben Zion Bokser, "Sabbath", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. ; Henry C. Vedder, "Sabbath and Sunday", A Dictionary of Religion and Ethics, Editör: Shailer Mathews-Gerald Birney Smith, London, , s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; I. Abrahams, "Sabbath", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), Editör: James Hasting, New York, , X/; David Bridger, a.g.e., s. , "Sabbath" maddesi; Dinler Tarihi Ansiklopedisi (I-III), II/; AnaBritannica (I-XXII), XIX/, "Sebt" maddesi. Tekvin, II/ Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un ve k z n ve kölen ve cariyen ve hayvanlar n ve kap lar nda olan garibin, hiçbir i yapm yacaks n; çünkü Rab gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün eyleri alt günde yaratt ve yedinci günde istirahat etti; bunun için Rab Sebt gününü mübarek k ld ve onu takdis etti" Sebt gününde i yapmak kesinlikle yasaklanm t r Sebt, Tanr Yahweh ile &srailo,ullar aras ndaki daimî ahdin bir i aretidir ki, hem bu husus, hem de Sebt gününe riâyet etmeyip onu bozan ki inin cezaland r laca, ve cezaland r ld , Ahd-i Atik'te dile getirilmi tir. Sebt günü yap lmas yasaklanan i ler 39 kategoride toplanm t r ki, bunlar öylece s ralayabiliriz: 1. Tohum ekmek veya saçmak (ekin ekmek), 2. Saban sürmek yani tarla sürmek, 3. Ekin biçmek, orak sallamak, 4. Demet yapmak ve toplamak, 5. Harman yapmak ve kald rmak, 6. Harman savurmak, 7. Temizlik yapmak, 8. Herhangi bir eyi ö,ütmek, 9. Elemek, kalburdan geçirmek, Hamur yo,urmak, F r nda pi irmek, Biçmek, k rkmak, Beyazlatmak, Yün dövmek, Yün boyamak, E,irmek, yün bükmek, &lmik yapmak, Hal v.s. için saçak yapmak amac yla iki ip bükmek, &ki ip örmek, dokumak, &ki ipi yarmak, Ba,lamak, Çözmek, &ki ilmik dikmek, Dikilmi iki ilmi,i açmak, Geyik avlamak, Hayvan kesmek, Deri yüzmek, Deri tuzlamak, Tabaklama yapmak, Saç k saltmak, Post k rpmak, kesmek, &ki mektup yazmak, &ki mektup yazmak amac yla silmek, &n aat yapmak, Ate söndürmek, Ate yakmak, Bir çekiç ile vurmak veya bir ey çakmak, Bir yerden ba ka bir yere bir ey ta mak. Bütün bu zikredilen i ler ana i ler olarak zikredilmi tir. Baz i ler yak nl klar sebebiyle bu 39 ana i grubuna dahil edilir. Meselâ; Saban sürme i i; hafriyat ve kaz yapmak ve kanal açma i lerini de içerir. Keza zararl otlar kaz mak ve a,aç budamak da bu gruba girer. Yine, orakla biçme-hasat etme i grubuna, hasat n bütün çe itleri, tane, meyve ve sebze toplama dahildir, yine bir a,açtan meyve koparmak da bu gruba girer, ayr ca ot koparmak, ona ekil Ç k , XX/; Tesniye, V/ Ç k , XX/10; XXIII/12; XXXI/; XXXIV/21; XXXV/2; Levililer, XXIII/3; Tesniye, V/ The Jewish Encyclopedia (I-XII), X/, "Sabbath" maddesi; David A. Glatt-Jeffrey H. Tigay, "Sabbath", Harper's Bible Dictionary, s. ; Edward J. Jurji, a.g.e., s. Ç k , XXXI/ Say lar, XV/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR vermek, bir kutu veya varilde çim yeti tirmek veya çiçek koparmak bu gruba dahildir Bu yasaklar n d nda Sebt gününde hahamlar taraf ndan konulmu bir tak m yasaklar vard r. Meselâ; al -veri matah oldu,u için paraya dokunmak, i amac yla çe itli objeleri ele almak ve kullanmak, i meseleleri üzerinde konu mak ve kubit yakla k ad m veya yar m milden fazla bir mesafede seyahat etmek yasaklanm t r ki, bu mesafe "Tehum Shabbat" (Sebt S n r ) olarak bilinir. Hahamlar, Ç k , XVI/29'daki "herkes kendi yerinde kals n, yedinci günde kimse yerinden ç kmas n" emrine dayanarak bu seyahat yasa, n getirmi lerdir Sebt gününde yap lmas yasaklanm i ler, Yahudilikteki çe itli mezhepler taraf ndan farkl farkl anla lm ve yorumlanm t r. MEZUZAH-MEZUZA: &branice bir kelime olan Mezuza; Kap Pervaz anlam na gelir. Mezuza kelimesinin kökeni tam ayd nlanmamakla beraber Asurlulara ait "Manzazu" kelimesinden türedi,i san lmaktad r. Mezuza kap pervaz na çak lan, tahta, plastik, metal, cam v.b. maddeden yap l k l fa konmu bir par ömendir. Soldan sa,a do,ru yuvarlanarak sar lan bu par ömende Torah' n Tesniye VI/4- 9 ve XI/ bölümleri yer al r. Kullan lan par ömen ka er bir hayvan n derisinden yap l r. Bu par ömendeki metin &brani harfleri olan "Meruba"- "Quadrad" ile yaz lm 22 s ra, harf ve kuraldan olu ur. Mezuza par ömenlerinin el ile yaz lm olmas laz m, matbaa ile yaz l olanlar kullan lmaz. Par ömenin d yüzünde kutsal bir anlam olan "Uaday" yani "Her Ueye Kâdir" kelimesi yer al r. Uaday ayn zamanda "Uomer Dlatot Yitsrael" (&srail Kap lar n n Koruyucusu) kelimelerinin ba harflerinden olu mu tur Dindar Yahudiler taraf ndan evlerin giri kap s n n sa, üst kö esine yerle tirilir Mezuzah, Yahudilerin Tanr ya güvenlerini sembolize eder The Jewish Encyclopedia (I-XII), X/, "Sabbath" maddesi; Edward J. Jurji, a.g.e., s. ; John R. Hinnells, a.g.e., s. , "Shabbat" maddesi; Louis Jacobs, "Shabbat", The Encyclopedia of Religion (I-XVI), XIII/; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Sabbath" maddesi; I. Abrahams, "Sabbath", Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XIII), X/; David Bridger, a.g.e., s. , "Sabbath" maddesi. The Jewish Encyclopedia (I-XII), X/, , "Sabbath" maddesi; John L. McKenzie, a.g.e., s. , "Sabbath" maddesi; E Royston Pike, a.g.e., s. , "Sabbath" maddesi. Suzan Alalu-Klara Arditi-Eda Asayas-Teri Basmac -Fani Ender-Beki Haleva-Dalya Maya- Ninet Pardo-Sara Yanarocak, Yahudilikte Kavram ve De,erler, Gözlem Gazetecilik Bas n ve Yay n A. ., Mikro Matbaac l k, &stanbul, , s. E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Mezuzah" maddesi; Samuel Rosenblatta, "Mezuzah", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un SHOFAR- OFAR: Uofar, Yahudi dinî objeleri aras nda çok önemli bir yer tutan ve üflenerek çal nmak üzere özel olarak haz rlanan koç, keçi, antilop veya di,er temiz hayvanlar n boynuzundan yap lm bir müzik aletidir. Uofar, insanl k tarihinde davul ve kavalla birlikte kullan ld , saptanan ilk ve en eski müzik aletidir. Etimolojik olarak "Sapparu" (Vah i Koç) kelimesinden türedi,i san lan Uofar sözcü,ü Tora'da, Talmud'da ve Talmudik Edebiyat'ta 69 kere geçmektedir. Uofar'dan Tora'da ilk kez, Yahudilerin M s r'dan ç k p da Sina Çölü'nde bulunduklar dönemde bahsedildi,i görülmektedir: "Ve vaki oldu ki, üçüncü günde sabah olunca gök gürlemeleri, ve im ekler ve da, üzerinde koyu bir bulut, ve çok kuvvetli boru (Uofar) sesi oldu; ve ordugâhta olan bütün kavim titredi. Ve Allah kar lamak için Musa, kavmi ordugâhtan ç kard , ve da, n ete,inde durdular. Ve Sina Da, , hep tütüyordu, çünkü Rab onun üzerine ate içinde inmi ti; ve onun duman ocak duman gibi ç k yordu, ve bütün da, çok titredi. Ve boru (Uofar) sesi git gide kuvvetlenince, Musa söyledi, ve Allah O'na sesle cevap verdi:" "Ve yedinci ayda, ay n onuncu gününde yüksek sesli boruyu (Uofar ) gezdireceksin; boruyu (Uofar ) kefaret gününde bütün memleketinizde gezdireceksiniz" Tarih boyunca Uofar dinî amac n yan s ra di,er müzik enstrümanlar na e lik etmek üzere de kullan lm t r. Uofar n haberle me arac olarak kullan lm oldu,una Tora'n n baz bölümlerinde rastlamak mümkündür Yine Uofar n sava habercisi veya bir anlamda sava sireni olarak kullan ld , na Tora metinlerinde tan k oluyoruz Üç çe it Uofar sesi vard r. Tekia, Uevarim ve Terua. Mi na, Tekia'n n uzun ve kesintisiz çal nan sesleri, Uevarim'in iki aral kl üç kesik sesi, Terua'n n ise k sa k sa sesleri belirledi,ini kaydeder. Terua'n n k sa vuru lu sesleri, biraz da h çk rma sesini an msat r. Uevarim ile Terua'n n üfleme süreleri ilk Tekia üfleme süresine e it olmal d r. E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Mezuzah" maddesi. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. ; E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Shofar" maddesi. Samuel S. Cohon, "Shofar", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Jersey, , s. Ç k , XIX/ Levililer, XXV/9. Ye u, VI/; II. Samuel, XV/ Hâkimler, III/  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Uofar, bu konuda e,itim görmü Tokea denilen ki iler taraf ndan çal n r. Sembolik anlamlar olan u notalara uygun olarak üflenir. Tekia: Tanr sal ça,r y ve korumay simgeleyen çok uzun bir ses. Uevarim: Tanr sal güç kar s nda aczi ifade eden üç kesik ses. Terua: Tanr 'yla birlikteli,i simgeleyen co kulu dokuz k sa ses Uofar Biblik zamanlarda devletin ba na yeni bir k ral geçti,i zaman, Kudüs Mabedi'ne yeni bir Kohen Gadol tayin edildi,i zaman, Sanhedrin'in ba na yeni bir Gaon geldi,i zaman çal nm t r. M.Ö. 'de Babil'de ölümleri haber vermek için kullan lm t r. Ortaça,da, oruçlarda, ki ilerin süreli ya da sürekli olarak cemaatten ihraç edilmeleri hâlinde ve cenazelerde çal nm t r. Cuma ö,leden sonra alt kere üflenmektedir. En ba ta Tekiah üflenirdi ki k rsal alanlarda çal anlar bu sinyali duyup i lerini b rak rlard . &kinci sinyal dükkan sahipleri ve ehirde ya ayanlar içindi. Üçüncü sinyal ise Sebt mumlar n n yak laca, n bildirirdi. Geriye kalan üç sinyal ise Sebt'in gelmek üzere oldu,unu bildiren geleneksel Uofar' simgelerdi. Bugün ise dinî maksatlar n d nda &srail Devleti'nde yeni bir cumhurba kan göreve ba layaca, zaman çal nmaktad r Birçok Yahudi filozof Uofar n felsefi olarak çok eyler ça,r t rd , n dü ünmektedir. Saadia Gaon (M.S. )'a göre Uofar n çal nmas n n on sebebi vard r: 1. Tanr 'n n yüceli,inin isbat , 2. Pi manl k gününü simgelemesi, 3. Tora'n n Tanr sal gücünü kan tlamas (Tora Tanr taraf ndan Hz. Musa (a.s.)'ya verilirken Uofar sesi duyulmu tu), 4. Peygamberleri hat rlatmas . Onlar seslerini ve insanlar ahlâka davet edi lerini hep Uofarla duyururlard , 5. Mabedin y k l n ve yeniden in a edili ini an msatmas , 6. &shak yerine koçun kurban edili ini simgelemesi, 7. Hû u uyand rmas , 8. K yamet gününde çal naca, n n bilinmesi, 9. Bütün &srailo,ullar n n yeniden kutsal topraklarda toplanma ülküsünü ça,r t rmas , Yeniden uyan gününü de an msatmas . Mo e Ben Maymon (M.S. )'a göre ise Uofar "Ey derin uykuda olanlar uyan n, uyu uklar k p rdan n, silkinin ve sizi yaratan hat rlay n" anlam ndad r Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un TALLITH-TALL T: Tallit, Yahudinin hayat nda önemli bir yer tutan dinî objelerin ba nda gelmektedir. Tallit kelimesinin Türkçe kar l , cüppe, harmani veya örtüdür. Tallit kayna, n , di,er birçok dinî objede oldu,u gibi Tora'n n emirlerinden al r. Tanr Yahweh Musa'ya öyle demi tir: "&srailo,ullar na söyle ve onlara de: Nesillerince esvaplar n n eteklerine saçak (tsitiyot) yaps nlar, ve her ete,in saça, üzerine lâcivert kordon koysunlar; ve onu göresiniz, ve Rabbin bütün emirlerini hat rl yas n z, ve onlar tutas n z, " Tallit, yün, keten veya ipekten imal edilen püsküllü bir omuz atk s d r Yahudilerin topraklar ndan sürülmeleri ve dünyan n dört bir yan na da, lmalar sürecinde, çevredeki yabanc lar n etkisiyle günlük bir giysi iken daha sonralar sadece dua edilirken bilhassa sabah ibâdetinde kullan lan bir objeye, bir dua al na dönü mü tür. Tallitler genelde beyaz renkli, yünlü, pamuklu veya ipekli kuma lardan imâl edilmi olup, beyaz kuma n üstü, mavi çizgilerle süslüdür. Mavi renk, saçaklarda (tsitsitlerde) kullan lmas istenen mavi renkli ipli,in an s nad r. Ancak Talmudik ça,larda kullan lan do,al mavi boyan n nas l elde edildi,i günümüzde tam olarak bilinmedi,i için art k bu mavi renkli ipli,e saçaklarda (tsitsitlerde) yer verilmemektedir. Baz Tora yorumcular do,al olmayan yollardan elde edilen suni boyalar n kullan lmas n do,ru bulmamakta ve bu yüzden tallitlerde mavi çizgilerin yerine siyah çizgileri ye,lemektedirler En küçük tallit boyu, yürüyebilen bir çocu,u kapl yacak boyuttad r Tallitler erkekler taraf ndan haftan n her günü Sebt ve bayram günleri de dahil olmak üzere sabah duas esnas nda kullan lmakla beraber, Te a-Beav* gününde ö,leden sonra duas olan Minha'da kullan l r. Yom Kippur (Kefaret) Say lar, XV/ E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Tallith" maddesi; Ben Zion Bokser, "Tallit", An Encyclopedia of Religion, Editör: Vergilius Ferm, New Yersey, , s. ; Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. E. Royston Pike, a.g.e., s. , "Tallith" maddesi; Ben Zion Bokser, "Tallit", An Encyclopedia of Religion, s. Say lar, XV/ Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. * Yahudi takviminin 5. ay olan Ab veya Av (Temmuz-A,ustos) ay n n dokuzuncu günüdür ki, Yahudi tarihinin en ac l olaylar (Kudüs Mabedi'nin birinci ve ikinci tahribi, Yahudilerin M.S. 'da &ngiltere'den, M.S. 'de &spanya'dan sürülmesi v.b.) bu günde vuku bulmu tur.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Günü ise bütün gün boyunca tallit giyilir. Tallit kullan m Yahudi cemaatleri aras nda farkl l k gösterebilir. A kenaz cemaatlerde Bar-Mitzva** (Ergenlik ça, ) öncesi çocuklar kendi boylar na uygun tallitler kullan rlar. Polonyal ve baz Sefarad cemaatlerde sadece evli erkekler tallit kullanabilirken do,ulu cemaatlerde evli olmayanlar da tallit kullanmaktad rlar. Reformist cemaatlerde tallit, haham n kulland , bir tören giysisidir. Türk Yahudi cemaatleri ile baz cemaatlerde ise tallit dü,ünde hupa töreninde kullan l r. Yahudi erkeklerini öldükleri zaman saçaklar (tsitsitleri) kopar lm veya ç kar lm tallitleri ile gömmek âdettir K PA: Kipa ba örtmek amac yla kullan lan küçük ba l ,a verilen add r. Yahudilikte ba örtme gelene,i erke,in Tanr 'ya olan sayg s n n bir i aretidir. Kad n ise erke,e olan alçak gönüllü,ünden ba n örter. Oysa Tora ne erke,e ne de kad na ba n örtmesini emretmez. Talmudik zamanlarda ba örtmek bir yas i aretiydi. Matemli ki iler, cüzzaml ve cemaatten uzakla t r lm ki iler ba lar n örtmek zorundayd lar. Bu ki iler ba lar n ve yüzlerini sar p örterlerdi. Daha sonraki dönemlerde dua ederken veya mistik etüdler yaparken ba örtmek, Tanr 'ya duyulan sayg n n bir i areti say ld . Sayg n ki ilerce kullan lmaya ba lanan ba l klar, onlar n konumlar n belirler oldu. Günümüzde Ortodoks ve Konservatif Yahudiler ba örtmeyi Tanr 'ya duyulan sayg n n bir i areti olarak kabul ederler. Ortodoks cemaatler ba n sürekli örtülü olmas n isterken, Konservatif cemaatler ba n sadece dua an nda kapal olmas gerekti,ini savunurlar. Reformist cemaatlerde ba örtme iste,e ba,l d r. Türkiye'deki Yahudiler Kipa'y genelde sinagoglarda ve dua esnas nda kullan rlar. Ancak Kipa, günümüz gerçe,inde, bir ölçüde Yahudi kimli,ini belirten ve gelenekler gere,i önemli ölçüde dinî bir nitelik kazanm bulunan, özellikle Yahudilerin kulland , bir ba l k olarak de,erlendirilmektedir TEF LL N: Tefillin, deriden yap lm ve yass deri eritlerle birbirine tutturulmu siyah renkte iki kare kutucuktan olu ur. &çlerinde par ömen üzerine el yazmas ** 13 Ya ndan bir gün alm her Yahudi erke,i ve 12 ya ndan bir gün alm her Yahudi genç k z Bar/Bat-Mitzva telakki edilir. Bu ya a gelen her Yahudi genç art k dinî yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdür. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yrd. Doç. Dr. Galip Atasa?un olarak, Tora'dan dört ayr bölümü içeren dörder rulo bulunur. Bu par ömenlerin içerdi,i Tora bölümleri unlard r: 1. Uema (Tesniye, VI/) Tanr 'n n tek oldu,unu bildirir. 2. Vehaya (Tesniye, XI/) Tora'n n ö,retilerini uygulayan ki iye Tanr 'n n yard m elini uzataca, n ; buyruklar na kar ç kanlar da cezaland raca, n ifade eder. 3. Kade (Ç k , XIII/) Her Yahudinin, M s r'da esaretten kurtulu unu daima hat rlamas gerekti,ini belirtir. 4. Vehaya (Ç k , XIII/) M s r'dan ç k n ve Tanr ö,retilerinin çocuklar na aktarman n her Yahudi için bir zorunluluk oldu,unu ifade eder. Tefillin kutular ndan "Tefillin el Ro " denileni ba a ba,lan r ki, içinde dört bölme bulunur. Her bölmeye yukar da zikretti,imiz dört Tora bölümünün her biri yerle tirilir. "Tefillin el Yad" denilen ikinci kutu ise sol pazu üzerine ba,lan r. Bunun bir tek bölmesi vard r. Bu bölmeye de dört par ömen birlikte sar larak, tek rulo halinde yerle tirilir. "Tefillin el Ro " denilen ba tefillinin iki yan yüzeyine &branice'deki "Uin" harfi bas lm t r ve bu tefillin ba a "Dalet" harfini and ran bir dü,ümle ba,lan r. "Tefillin el Yad" denilen el tefillininin dü,üm ekli ise "Yod" harfi eklindedir. Bu üç harfin bile imi de (U-D-Y) "Uaday" (Kudret-Tanr ) sözcü,ünü olu turur. Bu harfler ayn zamanda "Uomer Dlatot Yitsrael" (&srail Kap lar n n Koruyucusu) sözlerinin ba harfleridir Yahudilikte tefillin sadece hafta içi günlerinde tak l r. Sebt ve bayram günlerinde tefillin tak lmaz. Yahudilikte bir erke,in Yahudi dinine ba,l l , n ispat etmesi için iki kan t gerekmektedir. Bunlardan biri Berit (Sünnet), özel, ki isel ve kal c d r. Berit, erkekte hayat boyunca yer edecek bedensel bir i aret, bir akit belirtisidir. &kincisi ise Tefillin'dir. Bu da, Berit'in aksine, d tan görülebilen ve iyice belirgin bir i arettir ki, Tanr 'ya ba,l l , n kan t d r. El Tefillin'i sol kola ve tam duygular n merkezi olan kalbe dönük olarak tak lmakta, ikinci Tefillin ise dü üncenin merkezi olan ba a tak lmaktad r. Böylece, dikkat ba a, kalbe ve ele çekilerek, ki inin dü üncesiyle, hisleriyle ve eylemleriyle kendini Tanr 'ya adamas gerekti,i vurgulanmaktad r. Tefillin'in önce ele, sonra ba a tak lmas n n sembolik anlam ise u ekilde aç klanmaktad r: "Ki i, Tanr buyruklar n , fazlaca sorup dü ünmeden önce yerine getirmeli sonra da anlamaya çal mal d r" Yahudilikte Kavram ve De,erler, s. Yahudilikte Kavram ve De,erler, s.  YAHUD8L8KTE DîNî SEMBOL VE KAVRAMLAR Günümüzde Yahudi toplumunda Tefillin, aile reislerinin ve yeti kin erkeklerin evlerde veya sinagoglardaki sabah dualar s ras nda, Tora'daki "Onlar i aret olarak elinin üstüne ba,layacaks n ve onlar, gözlerinin aras nda aln na ba, olacakt r" emri gere,ince uygulad klar dinî bir yükümlülüktür. Tesniye, VI/8. 

nest...

50616 50617 50618 50619 50620

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir