Yelda Yenilmez Bilgin

1 Ulusal Psikiyatri Kongresi, (TPD, ) Ekim Bursa, Türkiye SS: Ekim, Özkıyım girişimi öyküsü olan ve olmayan bipolar bozukluk olgularının mizaç ve klinik özelliklerinin karşılaştırılması Serhat Tunç 1, Yelda Yenilmez Bilgin 2, Kürşat Altınbaş 3, Hamit Serdar Başbuğ 4 1 Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Kars 2 İstanbul Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi 3 Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Konya 4 Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı, Kars

2 GİRİŞ

3 Kraepelin in Temel Durumları Mizaç emosyonel uyarılara doğuştan yapısal olarak belli bir şekilde otomatik tepki gösterme eğilimi; Karakter ise bireyin görece olarak değişmeyen, nesnel olarak gözlenebilen davranışları ve öznel olarak bildirilen iç deneyimleri olarak tanımlanmaktadır. Akiskal, Kraepelin ( ) dört temel duygulanım görünümünü belirtmiştir: Tipik depresyonla ilişkili depresif tip, unipolar maniyle ilişkili manik veya hipertimik tip, atipik depresyonla ilişkili irritabl (sinirli) tip ve hem mani, hem de depresyonla ilişkili siklotimik tip. Akiskal,

4 Akiskal Mizacı duygudurum bozukluklarının temeli olarak sunmuş ve depresif, hipertimik, siklotimik, irritabl ve anksiyöz (endişeli) mizaç olmak üzere beş temel duygulanım mizaç özelliği tanımlamıştır. Akiskal, Sonraki yıllarda affektif mizaç ve bipolar bozukluk (BB) ilişkisine yönelik birçok araştırma yapılmış ve farklı affektif mizaç özelliklerine sahip BB hastalarında, hastalığın farklı klinik ve gidiş özellikleri taşıdığı gösterilmiştir. Akiskal, ; Akiskal,; Kesebir

5 Özkıyım Öte yandan yetersiz tedavi gören veya tedavi görmeyen BB hastalarının yaklaşık %20 sinde özkıyım girişimi görülür. Khuri R, Genel topluma göre özkıyım riski 15 kat fazladır. Maj M, Özkıyım davranışının nedenleri arasında majör depresif bozukluk(mdb) ve olumsuz yaşam olayları kadar, mizaç özellikleri de önemlidir. Rihmer Z,;Rihmer A Birçok çalışma, yetişkinlerde özgül mizaç özellikleriyle özkıyım davranışı arasında güçlü ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Rihmer Z,;Rihmer A ;Akbas S

6 Amaç Biz de buradan hareketle bu araştırmada siklotimik, irritabl ve depresif mizaç özelliklerinin özkıyım girişimi ile ilişkili olduğu varsayımını sınamak için özgül mizaç özelliklerini ve klinik özellikleri, hastalık öyküsünde özkıyım girişimi olan ve olmayan BB hastalarıyla karşılaştırmayı amaçladık.

7 YÖNTEM

8 Metod ve Katılımcılar Çalışmaya yaşları arasında, En az ilkokul mezunu, DSM-5 ölçütlerine göre bipolar bozukluk tanılı En az bir aydır remisyonda olan, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği puanı <7 ve Young Mani Derecelendirme Ölçeği puanı <5 olan, Organik mental bozukluğu olmayan, epilepsi ve/veya başka bir majör nörolojik bozukluk veya nörolojik komponenti bulunan bir fiziksel hastalığı olmayan hastalar

9 Ölçekler ÖLÇEKLER a. Sosyodemografik ve Klinik Veri Formu b. Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği (Hamilton, J. Neurol. Neurosurg., ; Akdemir ve ark., Psikiyatri Psikol. Psikofarmakol. Derg., ) c. Young Mani Derecelendirme Ölçeği (Young ve ark., Br. J. Psychiatry, ; Karadag ve ark., Tu rk Psikiyatri Derg., ) d. Mizaç Özelliklerinin Değerlendirilme Ölçeği (TEMPS- A) (Temperament Evaluation of Memphis, Pisa, Paris, San Diego Autoquestionaire)

10 İşlem Çalışmaya alma- dışlama ölçütlerini karşılayan hastalardan ardışık olarak öyküsünde özkıyım girişimi olan 50 ve özkıyım girişimi olmayan 50 hasta araştırmaya alındı. Hastaların sosyodemografik ve klinik gidiş özelliklerine ilişkin bilgiler ülkemizde duygudurum merkezlerinde yaygın kullanılan bir izleme çizelgesi ile toplandı.tırpan K, Hastaların mizaç özellikleri TEMPS- A ile değerlendirildi.

11

12 İstatistik Analiz Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için SPSS 16 for Windows kullanılmıştır. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel teknikler (ortalama, s tandart sapma, frekans) kullanıldı. Normal dağılım gösteren verilerin ikili karşılaştırmasında Student t testi, göstermeyen parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Mann Whitney U test kullanıldı. Niteliksel verilerin karşılaştırılmasında ise ki-kare testi, beklenen frekansların karşılanmaması durumunda Fisher ın exact testi kullanıldı. Anlamlılık p< ve p< düzeyinde değerlendirildi.

13 Bulgular Tablo 1. Özkıyım girişimi olan ve olmayan bipolar bozukluk hastalarının sosyodemografik verileri

14 Bulgular Tablo 2. Özkıyım Girişimi Olan ve Olmayan Bipolar Hastalarının TEMPS-A Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Karşılaştırılması

15 TARTIŞMA

16

17 Tartışma Bildiğimiz kadarıyla bu çalışma hastalık sürecinde özkıyım girişimi olan ve olmayan BB hastalarının TEMPS- A ile değerlendirilen mizaç özelliklerini karşılaştıran ilk çalışmadır. Bu araştırmada depresif, siklotimik ve irritabl mizaç puanları özkıyım girişimi olan hastalarda özkıyım girişimi olmayan BB hastalarına göre daha yüksek saptandı. Bu sonuç bazı mizaç özelliklerinin özkıyım davranışına yatkınlıkla ilişkili olduğu görüşünu desteklemektedir. Kaplan SJ,

18 Tartışma Rihmer ve arkadaşları Rihmer A TEMPS- A yı kullanarak duygulanımsal mizaç özelliklerini araştırdıkları özkıyım girişimi olan ve sağlıklı kontrolde, özkıyım girişimcilerinde depresif, siklotimik, irritabl ve anksiyöz mizaç özelliklerini anlamlı olarak yüksek saptamıştır. Bu çalışmada özkıyım girişimi olan grupta depresif mizaçtan sonra anksiyöz mizaç özkıyım riski ile en kuvvetli ilişkilendirilen mizaç özelliği olmuştur. Hipertimik mizaç özelliği ise kişiyi özkıyımdan koruyucu mizaç özelliği olarak değerlendirilmiştir. Rihmer A

19 Tartışma Akbaş ve arkadaşları MDB li yaşları arasındaki çocuk ve ergeni annelerini değerlendirmiş, özkıyım girişimi olan grupta anksiyöz mizaç puanları diğer ergenlerden daha yüksek saptanmıştır. Akbaş S, MDB li özkıyım girişimi olanların annelerinin irritabl mizaç özelliği özkıyım girişimi için risk etkeni olarak değerlendirilmiştir. Akbaş S, İrritabl mizaç özelliğinin özkıyım girişimi için risk etkeni olarak değerlendirilmesi; daha karamsar, huzursuzluk yaşayan, yoğun duygu dışa vurumu olan, eleştirel, alaycı tavırlara sahip ve dürtüsel bireyler olarak Akiskal HS, ve aynı zamanda bozuk sosyal işlev ve kişilerarası ilişkilerle karakterize olması Kesebir S, ile ilişkilendirilebilir.

20 Tartışma Özkıyım girişimi olmayanların annelerindeki hipertimik mizaç özelliği özkıyımdan koruyucu mizaç olarak değerlendirilmiştir. Hipertimik mizacın kişiyi özkıyımdan koruyucu mizaç özelliği olarak değerlendirilmesi, hipertimik mizacın iyimserlik, dışa dönüklük, sosyal olma ve kendine güvenme gibi özellikleri Akiskal HS, ile ilişkilendirilebilir.

21 Tartışma Pompili ve arkadaşları Pompili M, duygudurum bozukluğu olan yetişkin hastayla yaptıkları çalışmada, siklotimik-depresif-anksiyöz mizaç paternini özkıyım riski ile ilişkili olarak saptamıştır. Kesebir ve arkadaşlarının Kesebir S, özkıyım girişimi olgusu ve 50 özkıyım girişimi olmayan psikiyatri polikliniği olgusunu iyilik döneminde değerlendirdikleri çalışmalarında depresif, siklotimik ve anksiyöz mizaç özkıyım girişimi olan olgularda daha sık görülmüştür.

22 Tartışma Bu sıklık kadınlarda depresif ve siklotimik mizaç için, erkeklerde anksiyöz mizaç için daha çok olarak saptanmıştır. Azorin ve arkadaşlarının Azorin JM, BB hastasını kohort olarak araştırdıkları çalışmada, %35 inin yaşamında en az bir kez özkıyım girişiminde bulunduğu ve özkıyım girişimini tetikleyen etkenlerden biri olarak siklotimik mizaç saptanmıştır.

23 Tartışma Akiskal Akiskal HS, siklotimik mizacın gergin duygudurum, patlayıcılık ve öfke nöbetleri, kendini aşırı eleştirme, dürtu ile durgunluk arasında kısa ve düzensiz değişimler, yaratıcı dönemleri verimsiz dönemlerin izlemesi ile ilişkili olduğunu bildirmiştir. Bu özellikler siklotimik mizaç özelliğinin özkıyım için risk etkeni olarak değerlendirilmesine yatkınlık yaratabilir.

24 Klinik Özellikler Sigara veya alkol kullanımı Aile öyküsü olanlarda Diğer psikiyatrik bozuklukların olması(şizofreni, bipolar ve unipolar dışında) Travma öyküsü oranı Atak nöbeti süresi Kayma yaşayanların oranı Erken başlangıç yaşı Hastalık süresinin uzunluğu İlk depresif nöbet süresince Bozukluğun erken başlangıç döneminde Hastalık süresinin uzunluğu ve ilk tedavi yaşının genç olması

25 Kısıtlılıklar Örneklem sayısının görece azlığı Sağlıklı bireylerden oluşan bir kontrol grubunun olmaması Mizaç özelliklerinin değerlendirilmesinde özbildirim araçlarının kullanılması Hasta gruplandırması yapılırken özkıyım girişimi öyküsünün temel alınması, henüz özkıyım girişiminde bulunmamış, ancak ileride bulunması olası bazı hastaların özkıyımı olmayan grupta değerlendirilmiş olmasına neden olmuş olabilir.

26 Sonuç Bulgularımız, BB hastalarında farklı mizaç özellikleriyle özkıyım davranışı arasında bir ilişki olduğuna işaret etmektedir. Bu nedenle, özkıyımla ilişkili özgül mizaç özellikleri ve klinik değişkenlerin belirlenmesi, özkıyımla ölüm riskinin en yüksek olduğu BB hastalarında özkıyımın öngörülmesi ve önlem alınmasını sağlayabilir.

27

28 TEŞEKKÜRLER

Ruh Sağlığı ve Hastalıkları

Bayan, Meslekte 19 yıl

Yelda Yenilmez Bilgin Hakkında

Yelda Yenilmez Bilgin, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları uzmanı olarak Eskişehir Tepebaşı ilçesinde Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi isimli sağlık kuruluşunda görev yapmaktadır.

İletişim Bilgileri

Eğitim Bilgileri

Tıp Fakültesi: Uludağ Üniversitesi,

Uzmanlık: Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi,

Randevu Bilgileri

Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi Sağlık Bakanlığı'na bağlı bir sağlık kuruluşudur. Yelda Yenilmez Bilgin için nolu MHRS telefonu üzerinden veya internet sitesi üzerinden randevu alabilirsiniz. MHRS üzerinden randevu alın.