Ölüm Ile Ilgili Hadisler Diyanet

Ölüm ile ilgili ayet ve hadisler hangileridir? Ölümü anmayı ve nefsin aşırı isteklerini dizginlemeyi teşvik eden ayet ve hadisler.

Ölümü anmak ve nefsin aşırı isteklerini dizginlemek ile ilgili ayet ve hadisler.

ÖLÜM İLE İLGİLİ AYETLER

“Her Can Ölümü Tadacaktır” Ayeti

“Her can ölümü tadacaktır. Kıyamet günü mükâfatlarınız tastamam verilecektir. Kim cehennemden uzaklaştırılıp cennete gönderilirse, o gerçekten kurtuluşa ermiştir. Bu dünya hayatı aldatıcı bir metâdır.” (Âl-i İmrân sûresi, )

Melek, insan ve cin başta olmak üzere, şu kâinatta can taşıyan her varlık ölecektir. Sevinçler ve üzüntüler son bulacaktır. Ölümden sonra başlayacak yeni hayatta, herkes dünyada yaptığının karşılığını görecektir. Cennete kavuşanlar, hiç bitmeyecek ve azalmayacak bir bahtiyarlığı yaşayacaktır. Orada sevinçleri elem ve keder bölmeyecek, huzur ve emniyeti korkular gidermeyecek, zevkleri acılar kesmeyecektir.

Dünya denilen fâni hayat, bir serap gibi parıldayıp kaybolur; bir bulut gibi kayıp gider. Allah Teâlâ dünyayı, müşteriyi aldatmak için allanıp pullanan, câzip şekillerde sunulan, alındıktan sonra da hiçbir değeri olmadığı görülen bir mala benzetiyor.

Dünya böylesine değersiz, ölüm de kaçınılmaz bir gerçek olduğuna göre, aklı başında olan kimse hayatını boşa harcamaz

“Hiç Kimse Nerede Öleceğini Bilemez” Ayeti

“Hiç kimse yarın ne kazanacağını bilemez. Hiç kimse nerede öleceğini bilemez.” (Lokman sûresi, 34)

Bu âyet-i kerîmede sadece Allah Teâlâ’nın bileceği beş hususa işaret edilmekte ve

1. Kıyametin ne zaman kopacağını,
2. Yağmurun nereye, ne zaman, ne kadar ve nasıl yağacağını,
3. Rahimlerdeki yavruların cinsiyetiyle birlikte, siyah mı beyaz mı, tamam mı noksan mı, iyi mi kötü mü olacağını,
4. İnsanların başına ne geleceğini, eline ne geçeceğini, iyilik mi kötülük mü yapacağını ve
5. Nerede öleceğini sadece Allah Teâlâ’nın bildiği belirtilmektedir.

Şu halde yarınından haberi olmayan, kendisini nelerin beklediğini bilmeyen, nerede ve ne zaman öleceğini kestiremeyen bir insan nasıl rahat olabilir? Bütün bunları bilen, herkesin ve her şeyin yegâne sahibi olan Allah’ın buyruklarına baş eğmeden nasıl yaşayabilir? Ömür kısa ve varış O’na olduğuna göre, aklı başında olan kimse nefsin bitip tükenmeyen isteklerini tatmin edeceğim diye sayılı günlerini nasıl boşa geçirebilir?

“Ecelleri Gelince Ne Bir Saat Geri Kalabilirler, Ne Bir Saat İleri Gidebilirler” Ayeti

“Ecelleri gelince ne bir saat geri kalabilirler, ne bir saat ileri gidebilirler.” (Nahl sûresi, 61)

Herkesin dünyadaki günleri, alıp vereceği nefesleri sayılıdır. İnsan gözlerini dünyaya açtığı andan itibaren hayatına son verecek olan görülmeyen ve tik takları duyulmayan bir saatli bomba kurulur ve geriye doğru saymaya başlar. Cenâb-ı Hakk’ın belirlediği an gelince bomba patlar ve o şahsın küçük kıyameti kopmuş olur.

Aklını kullanmasını bilen kimse, nice örneklerini gördüğü bu olayı bizzat yaşamadan önce hayatına bir çeki düzen verir. Nefsine esir olmaktan kurtulmaya bakar. İstek ve arzularını frenlemeye çalışır.

“Allah Eceli Gelen Bir Kimseyi Geri Bırakmaz” Ayeti

“Ey iman edenler! Mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah’ı anmaktan alıkoymasın. Kim bunu yaparsa, işte onlar ziyana uğrayanlardır.

Herhangi birinize ölüm gelip de: ‘Rabbim, ne olur, ölümümü biraz geciktirsen de sadaka verip iyilik edenlerden olsam!’ demeden önce, size verdiğimiz rızıktan harcayın.

Allah eceli gelen bir kimseyi geri bırakmaz. Allah bütün yaptıklarınızdan haberdârdır.” (Münâfikûn sûresi, )

Dünyada insanı en fazla malı ve çocukları meşgul eder. Doyma bilmeyen nefis aza kanaat etmez, daha fazla kazanmak ister. Dünya hayatının meyvası olan çocuklarını daha rahat yaşatmak ve onları kimseye muhtaç etmemek için didinip durur. Aslında mal kazanmak, çocuk sahibi olmak ve onları kimseye muhtaç etmemek kötü bir şey değildir. Zira zengin olmayı, çoluğa çocuğa karışmayı dinimiz tavsiye eder. Kötü olan, ölçüyü kaçırmak, çok kazanma hırsıyla, çocuklarını rahat yaşatma arzusuyla ibadetlerini ihmâl etmek, malım mülküm azalır düşüncesiyle Allah’ın emrettiği harcamaları yapmamaktır. Bu duruma düşenler, dünya hayatını boşa geçirmiş, neticede zarar etmiş olurlar.

Çeşitli zaafları sebebiyle görevlerini ihmâl eden insanoğlu, ölüm gelip çatınca aklı başına gelir. Yapamadığı görevleri hatırlar. İhmâli yüzünden kaybedeceği sonsuz bir hayatı ve hesapsız nimetleri düşünerek pişmanlık duyar. Yeniden hayata dönmeyi, biraz daha yaşayıp yapamadığı ibadetleri yapmayı, açıklarını kapamayı arzu eder. Fakat ilâhî kanun gereği bu şans hiç kimseye verilmez.

Gerçek bu olduğuna göre, hiçbir zevk ve menfaat insana Allah’ı ve O’nun rızâsını kazandıracak olan dinî ve insânî görevlerini unutturmamalıdır.

“Nihayet O Müşriklerden Birine Ölüm Gelip Çatınca” Ayeti

“Nihayet o müşriklerden birine ölüm gelip çatınca:

Rabbim, der. Ne olur beni dünyaya geri gönder. Ömrümü boşa geçirdiğim dünyada iyi işler yapayım.

Hayır, hayır. Onun bu söyledikleri boş lâftan ibarettir. Tekrar dirilecekleri güne kadar onların önlerinde bir engel vardır, geri dönemezler.

Sûra üflendiği zaman artık aralarında soy sop ilişkisi kalmaz. Birbirlerinin hâlini de sormazlar.

Kimin yaptığı iyilikler ağır basarsa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir.

Kimin yaptıkları da hafif gelirse, işte onlar zarara uğrayanlardır. Onlar cehennemde devamlı kalacaklardır.

Bunların yüzlerini ateş yalar da dişleri sırıtır kalır. Allah Teâlâ onlara:

- “Benim âyetlerim size okunurdu da siz onları yalanlardınız, değil mi?” der. Derler ki:

- Rabbimiz! Azgınlığımız bizleri altetti. Biz sapıklık içinde kalmış bir kavim olduk.

Rabbimiz! Ne olur, bizi buradan çıkar! Eğer tekrar önceki hâlimize dönersek, kendimize zulmetmiş oluruz. Allah Teâlâ şöyle buyurur:

- “Alçaldıkça alçalın orada. Bana artık bir şey söylemeyin! Çünkü kullarımdan bir grup insan: Rabbimiz, biz iman ettik, bizi bağışla. Bağışlayanların en iyisi sensin, demişlerdi. Fakat siz onlarla eğlenir, beni anmayı unutarak onlara gülerdiniz. Sabrettikleri için bugün ben onları mükâfatlandırdım. Onlar muradlarına erenlerdir.”

Allah Teâlâ inkârcılara:

- “Yeryüzünde kaç yıl kaldınız?” diye sorar.

- Bir gün veya daha az bir zaman kaldık; sayanlara sor, derler. Allah Teâlâ da onlara şöyle buyurur:

- “Pek az kaldınız. Keşke bunu bilseydiniz (dünyaya tapmazdınız). Sizi boşuna yarattığımızı, bize dönmeyeceğinizi mi sandınız?” (Mü’minûn sûresi, )

Boşu boşuna harcanan bir ömürden sonra insanın duyacağı, fakat bir faydasını görmeyeceği pişmanlığı ve ölümden sonra insanın başına gelecek korkunç mâcerayı son derecede sâde ve berrak bir üslûp ile anlatan bu âyet-i kerîmeleri ayrıca açıklamaya gerek görmüyoruz.

“Mü’minler Daha Önce Kendilerine Kitap Verilenler Gibi Olmasınlar” Ayeti

“Mü’minlerin Allah’ı anmaktan ve Allah tarafından gönderilen gerçeği hatırlamaktan dolayı kalplerinin yumuşama zamanı gelmedi mi? Mü’minler daha önce kendilerine kitap verilenler gibi olmasınlar. Onların üzerinden uzun zaman geçti de kalpleri katılaştı. Bunların birçoğu yoldan çıkmış kimselerdir.” (Hadîd sûresi, 16)

Allah Teâlâ mü’minleri, kendilerine ilâhî kitaplar gönderilen kimselere benzemekten sakındırıyor.

Deniyor ki: Kendilerine peygamber ve kitap gönderildiği devirden bu yana çok zaman geçtiği için Yahudi ve Hıristiyanlar dinlerinin esasını ve rûhunu kaybettiler. Doğru yolu yitirdiler. Kalbleri iyice katılaştı. Menfaatlerini düşünerek ellerindeki ilâhî kitabı keyiflerine göre değiştirdiler. Allah’ın buyruğuna değil, ilâhî kitabı değiştiren ve sapıklığa düşen din adamlarının emirlerine uydular ve onları âdetâ ilahlaştırdılar. Hal böyle olunca, mü’minlerin onlardan uzak durması ve hiçbir konuda onlara benzemeye çalışmaması gerekir. Onlar katı kalbli kimselerdir. Mü’minlere yakışan hassas, duygulu ve yufka yürekli olmaktır.

Demekki dünyaya aşırı derecede bağlananlar gönül hassasiyetini yitirirler. Öyleyse mü’minler dünyaya hâkim olmalı, fakat dünyanın kendilerine hâkim olmasına ve gönüllerini öldürmesine izin vermemelidir.

ÖLÜM İLE İLGİLİ HADİSLER

“Dünyada Tıpkı Bir Garip Hatta Bir Yolcu Gibi Davran” Hadisi

İbni Ömer radıyallahu anhümâ şöyle dedi:

Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem omuzumu tutarak şöyle buyurdu:

“Dünyada tıpkı bir garip hatta bir yolcu gibi davran!”

İbni Ömer radıyallahu anhümâ şöyle derdi:

Akşamı ettiğinde, sabahı bekleme!

Sabaha çıktığında, akşamı bekleme!

Sağlıklı günlerinde, hastalanacağın vakit için; hayatın boyunca da öleceğin zaman için tedbir al! (Buhârî, Rikak 3. Ayrıca bk. Tirmizî, Zühd 25; İbni Mâce, Zühd 3)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

Peygamber Efendimiz’in, dünyada kendini bir garip, hatta bir yolcu gibi saymasını tavsiye ettiği sahâbî Abdullah İbni Ömer’dir. Efendimiz çok sevdiği bu kayın biraderine, dünyaya nasıl bakması gerektiğini öğreterek diyor ki:

Vatanından, aile ocağından ayrı düşmüş bir garibin aklı fikri hep öz yurdunda ve sevdiklerinde olur. Sen de bu dünyada kendini bir garip say ve asıl yurdun olan âhireti düşün! Bitip tükenmeyen nimetlerle dolu, o çiçekleri solmayan diyârı düşün!

Hatta kendini garip saymak da yeterli değil. Zira yurdundan yuvasından ayrı düşen adam, bir süre kalacağı gurbet diyarına gönül bağlayabilir. Dünyaya gönül bağlamak doğru değil. En iyisi sen kendini yolcu say! Uzun bir sefere çıkan, aklı fikri varacağı menzilde olan bir yolcu gibi davran. Zira böyle bir yolcu, uğradığı yerlerdeki güzelliklere gönül bağlayıp kalmaz. Aşacağı sarp dağları, geçeceği engin vâdileri ve oralarda kendisini bekleyen tehlikeleri hatırlayıp ürperir. Hiçbir yerde durmadan yoluna devam eder. İşte sen böyle bir yolcu olduğunu düşün!

Bir de şunu unutma: Vatana döndüğün zaman, seni sevenler eline bakacaklar. Bakalım bize ne getirmiş diyecekler. Bu gerçeği düşünerek, vatana eli boş dönmemeye bak!

Abdullah İbni Ömer bu nasihatleri aynen tutmuş, dünyanın geçici zevklerini unutmuş, çok zengin biri olduğu halde dünyasını âhiretine satmıştır. Efendimiz’in en büyük âşıklarından biri olan ve hayatını onun sünnetine göre düzenleyen Abdullah İbni Ömer, Resûlullah Efendimiz’in kendisine verdiği öğüdü bize şöyle açıklıyor:

Dere tepe demeden yoluna devam ederken, “Akşam oldu. Hele bir dinleneyim de, sabah yoluma devam edeyim” diye duraklama! Sen, önünde uzun bir yol bulunan yolcusun. Senin boşa geçirecek zamanın yok. Gevşeyip kalma!

Sabaha çıkınca da “Önümde uzun bir zaman, serde de gençlik var; nasıl olsa giderim” diye işi tembelliğe vurma! Seni ölümün daha önce yakalayacağını düşün ve ona göre hareket et!

Hadîs-i şerîfin Sahîh-i Buhârî dışındaki kaynaklarda geçen “Hatta kendini ölmüş bil!” ifadesi, bize dünyayı, dünya yolculuğunu ve yolun sonunu pek güzel anlatmaktadır. Zira kendini ölmüş bilen insan, âhiret hayatında başına geleceklere kesin surette inandığı için dünyaya takılıp kalmaz. “Ölmeden önce ölmek” dedikleri bu olmalıdır.

Hadisten Öğrendiklerimiz

1. İnsan dünyanın geçici bir faydalanma yeri olduğunu düşünerek onu avucuna almalı, ama asla dünyanın pençesine yakalanmamalıdır.
2. Yapılması gereken ibadet ve hayırlar, günü gününe yapılmalıdır.
3. Hayat ve sağlık bir daha ele geçmeyecek nimet sayılmalı, bu iki fırsat iyi değerlendirilmelidir.

“Vasiyet Etmeye Değer Bir Şeyi Bulunan Müslümanın, Vasiyeti Yanında Yazılı Olmadan İki Gece Geçirmesi Doğru Değildir” Hadisi

İbni Ömer radıyallahu anhümâ’dan rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Vasiyet etmeye değer bir şeyi bulunan Müslümanın, vasiyeti yanında yazılı olmadan iki gece geçirmesi doğru değildir.” (Buhârî, Vesâyâ 1; Müslim, Vasiyyet 1, 4. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Vesâyâ 1; Tirmizî, Vesâyâ 3; Nesâî, Vesâyâ 1; İbni Mâce, Vesâyâ 2)

Müslim’in bir rivayetinde: “üç gece geçirmesi” şeklindedir.

İbni Ömer radıyallahu anhümâ dedi ki:

Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in bu sözünü duyduğumdan beri, yanımda vasiyetim olmadan bir gece bile geçirmedim. (Müslim, Vasiyyet 4)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

Müslümanın en büyük gayesi, Allah Teâlâ’nın huzuruna ak alınla çıkmaktır. Bunu gerçekleştirmenin yolu, her an ölüme hazır olmaktır. Ölüme hazırlanan kimse, her şeyden önce “üzerimde Allah ve kul hakkı var mı?” diye düşünür ve bunun için tedbirler alır. Bu tedbirlerin başında vasiyet gelir.

Vasiyetnâmeye ne yazılacaktır?

Herkesin maddî durumu ve problemi farklı olduğu için, yazacağı vasiyetnâmenin muhtevâsı da farklı olur. Ama en önemlisi şunlardır:

• İnsanın henüz ödemeye fırsat bulamadığı oruç, zekât, hac ve adak gibi Allah’a karşı borçları.
• Bir kimsenin şahsî borcu, alacağı, satacağı, birine verdiği söz, birinin kendisine bıraktığı emanet gibi kullara karşı borçları.

İşte bunların mutlaka yazılması lâzımdır.

Bir de sevap kazanmak maksadıyla, her şahsın geride bırakacağı malının üçte biri üzerinde  vasiyet etme yetkisi vardır. İstediği hayırları yapamayanlar, geride bıraktıkları mallarının üçte birinin nereye sarfedilmesi gerektiğini vasiyetnâmeye yazabilirler. Vasiyet konusunda mezheplerin farklı görüşlerine burada yer vermeyi uygun görmüyoruz. (Bu konuda bilgi için bk. İbni Hacer, Fethü’l-bârî, V, ; Ali el-Kârî, Mirkâtü’l-Mefâtîh, III, ; Münâvî, Feyzü’l-kadîr, V, ; Tecrid Tercemesi, VIII, )

Yaygın zaaflarımızdan biri, görevlerimizi sonraya bırakmaktır. Vasiyetnâme yazmayı da “acelesi yok canım; daha müsâit bir zamanda yazarım” diye ihmâl etmemelidir. Ölümün bize ne zaman geleceğini bilmesek bile, onun insanları âniden yakaladığını görüp duruyoruz. Müslümana yakışan, bu değişmeyecek sona hazırlıklı olmaktır.

Zaten vasiyetnâme yazmak, ölüme fikren hazırlanmaktır. Onun önünde sonunda karşımıza çıkacağına inandığımızı, vasiyetnâmemizi yazarak amelî olarak göstermek, aynı zamanda nefsi eğitmektir.

Hadisten Öğrendiklerimiz

1. İnsan ne zaman öleceğini bilmediği için, ödemesi gereken borçları ve üzerindeki emânetleri vakit geçirmeden yazmalıdır.
2. Mü’min ölüme her zaman hazır olmalıdır. Vasiyetnâmenin bir faydası da, insana bu kaçınılmaz sonucu hatırlatmasıdır.
3. Abdullah İbni Ömer, Hz. Peygamber’in vasiyet konusundaki buyruğunu duyar duymaz vasiyetnâmesini yazdığını söylüyor. Peygamber buyruğuna bağlılık hususunda İbni Ömer ne güzel örnektir.

“Şu İnsan, Şu da Onu Kuşatan Ecelidir” Hadisi

Enes radıyallahu anh şöyle dedi:

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yere birtakım çizgiler çizdi. Sonra da çizgileri göstererek şöyle buyurdu:

“Bunlar insanın istek ve arzuları, şu da onun ecelidir. İnsan hayal içinde yaşayıp giderken bir de bakar ki en yakın ölüm çizgisi karşısına gelivermiş.” (Buhârî, Rikak 4)

İbni Mesut radıyallahu anh şöyle dedi:

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yere bir dörtgen çizdi. Dörtgenin ortasına, onu bir kenarından keserek dışarı çıkan bir çizgi çekti. Ortadaki bu çizginin iki yanından ona doğru birtakım küçük çizgiler daha çizdi. Sonra çizgileri göstererek şöyle buyurdu:

“Şu insan, şu da onu kuşatan (veya “kuşatmış olan”) ecelidir. Dörtgeni keserek dışarı çıkan, insanın arzularıdır. Ortadaki çizgiye yönelik küçük çizgiler, dert ve ıstıraplardır. İnsan bu dertlerin birinden kurtulsa, öteki gelip çarpar. Şundan kurtulsa, beriki gelip yakalar.” (Buhârî, Rikak 4. Ayrıca bk. Tirmizî, Kıyamet 22; İbni Mâce, Zühd 27)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

Riyâzü’s-sâlihîn ve Sahîh-i Buhârî’nin metin ve şerhlerinde, Peygamber Efendimiz’in yere çizdiği bu çizgiler aşağıdaki gibi veya ona yakın şekillerde resmedilmiştir:

Görüldüğü üzere ecel, tıpkı bir ahtapot gibi insanı dört bir yandan sarıp kuşatmış, avucunun içine almıştır. Ondan kaçıp kurtulmak mümkün değildir. Bir yandan “Herkes ölümün acısını tadacaktır” âyet-i kerîmesi, öte yandan nice insanın her gün omuzlar üzerinde kabristana götürülerek orada kara toprağın bağrına tek başına terk edilmesi bunu ispat etmektedir.

Gerçek işte budur. Ama ne var ki, insanın hayali geniş, arzuları sonsuzdur. İçinde bulunduğu durumu çabucak unutur; hiçbir zaman elde edemeyeceği kuruntular peşine düşer; ham hayale kapılır. Ölmeden önce gerçekleştirmek üzere planlar yapar. Fakat dertler, ıstıraplar, felâketler, açlık, susuzluk, perişanlık yakasını bir türlü bırakmaz. Efendimiz ne güzel anlatmıştır:

“İnsanoğlunun etrafını doksan dokuz çeşit belâ çevirmiştir. Bunların hepsinden kurtulsa bile, yakasını ihtiyarlığa kaptırır.” (Tirmizî, Kıyamet 22)

İhtiyarlık günlerinde zavallı insanın peşini dertler yine bırakmaz. Nihayet kaçınılmaz son çıkagelir. Eğer iyi bir müslüman ise, ölüm onun için bir kurtuluş olur.

İnsan için çizilen değişmez kader bu olduğuna göre, Allah’ın takdirine rızâ gösterip başa gelenlere sabretmekten ve bir gün mutlaka Cenâb-ı Hakk’ın huzuruna çıkacağını düşünerek âhirete hazırlanmaktan başka ne yapılabilir?

Hz. Ali içinde bulunduğumuz hali, bizi kuşatan gerçeği ne güzel dile getirir:

“Dünya bir sona doğru başını alıp gitmekte, âhiret ise koşarak bize doğru gelmektedir. İnsanlar arasında dünyanın da âhiretin de isteklileri vardır. Siz âhireti istemeye bakın. Günü gün etmeyin. Bugün hesap günü değil, iş günüdür. Ama yarın artık iş yok, yalnız hesap vardır.” (Buhârî, Rikâk 5)

Birbiri peşinden gelip giden mevsimler, etrafımızda olup bitenler, her yıl değiştiğini gördüğümüz aynadaki yüzümüz, dökülen ve ağaran saçlarımız bir yere doğru gittiğimizi bize hatırlatır. Fakat gerçekler bizi korkuttuğu için, bu hatırlatmayı görmezden geliriz. Şunu iyi bilmeliyiz ki, bu duyarsız halimiz gerçekleri hiç değiştirmez.

Büyük âlim İbnü’l-Cevzî, geleceğe dönük hayal kuranları iki kısma ayırarak der ki:

“Sonu gelmeyen ümit ve arzuların peşine düşmek, halk için kötü bir şeydir. Ama âlimler için durum böyle değildir. Zira onların ümit ve arzuları olmasaydı, kitaplar yazıp eserler veremezlerdi.”

Demek oluyor ki, her emel ve arzu kötü değildir. Öyle olsaydı, Cenâb-ı Hak bu duyguyu insanlara vermezdi. Eğer geleceğe ait hayal kurma kabiliyeti bulunmasaydı, insan hayattan zevk almaz, yaşama sevinciyle dolu olmaz, yeni atılımlara başlama gücünü kendinde bulamazdı. Bu işin kötü yanı, kendisini büsbütün boş ve mânasız isteklere kaptırmak ve âhiret için hazırlık yapmamaktır.

Anlaşılması zor bazı konuları şekiller çizerek anlattığını gördüğümüz Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, bir başka gün bu konuyu çubuklar yardımıyla anlatmıştı. Ebû Saîd el-Hudrî’nin söylediğine göre Efendimiz yere bir çubuk dikti. Sonra bunun yanına ikinci bir çubuk, biraz ilerisine üçüncü bir çubuk dikti. Daha sonra ashâbına dönerek:

- “Bunun ne demek olduğunu biliyor musunuz?” diye sordu.

Onlar her zaman yaptıkları gibi:

- Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dediler.

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem kendisini merakla dinleyen ashâbına meseleyi şöyle açıkladı:

- “Bu birinci çubuk insan, ikincisi onun eceli, üçüncüsü de istek ve arzularıdır. İnsan kuruntular peşinde koşup dururken ecel önünü keser ve onu alıp götürür.” (Ahmed İbni Hanbel, Müsned, III, 18)

İşte bizim değişmeyen kader çizgimiz budur. Bizim imanlı insanımız, “Dünya kime kalmış ki bana kalsın!”, “Dünya malı dünyada kalır” diyerek bu değişmeyen kadere olan inancını gösterir.

Dünya bir rüya gibi gelip geçecektir. Bir gün insan her şeyi arkada bırakıp gidecektir. Gerçek bu olduğuna göre, herkes kaybedeceği değerleri bir bir gözden geçirmeli; parasını, ilmini, fikrini, gençliğini ve zamanını âhiret yurdunu imâr edecek faydalı yatırımlara harcamalıdır.

Hadislerden Öğrendiklerimiz

1. İnsan bir gün öleceğini ve geleceğe dönük planlarının yarım kalacağını unutmamalıdır.
2. Fırsat elde iken günahlara tövbe etmeli, boş hayalleri bırakmalı ve âhiret yurduna hazırlanmalıdır.
3. Bütün istekler kötü değildir. Kötü olan insana Allah’ı ve âhireti unutturan, onu faydasız işlerle oyalayan arzulardır.
4. Peygamber Efendimiz ashâbına dini öğretirken çeşitli araç ve metotları kullanmıştır.

“Yedi Şey Gelip Çatmadan İyi İşler Yapmaya Bakın” Hadisi

Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Yedi şey gelip çatmadan iyi işler yapmaya bakın. Yoksa siz insana görevlerini unutturan fakirlikten, azdıran zenginlikten, halsiz bırakan hastalıktan, bunaklaştıran ihtiyarlıktan, ansızın yakalayan ölümden, gelmesi beklenen şeylerin en fenası deccâlden, belâsı daha büyük ve daha acı olan kıyametten başka bir şey mi gözlüyorsunuz?” (Tirmizî, Zühd 3)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

Peygamber Efendimiz bu hadisinde, insanların muhtelif sıkıntılarla imtihan edileceğini belirtmekte ve bu imtihan sorularından yedisine işaret etmektedir. Dünyanın bir deneme yeri olduğunda şüphe yoktur. Çeşitli denemelerden geçmeden Cenâb-ı Hakk’ın huzuruna varmak mümkün değildir.

Muhtelif âyet-i kerîmelerde belirtildiğine göre, insan “iman ettim” demekle rahat bırakılmayacak, mutlaka bir denemeden geçecektir. (Ankebût sûresi, 2) Biraz korku, biraz açlık, mallardan, canlardan ve ürünlerden azaltma yapılmak suretiyle yâni fakirlik ile imtihan edilecektir. (Bakara sûresi, ) Zenginlik ve çoluk çocuk da birer imtihan vesilesidir. (Enfâl sûresi, 28)

Hadisimizde işte bu imtihan şekillerinden yedisine işaret edilmektedir:

Bunlardan birincisi fakirliktir. Kendisinin ve çocuklarının karnını doyurmak, gerekli ihtiyaçlarını karşılamak zorunda kalan kimse kendisini işe öylesine verebilir ki, hâtırına ne ibadet görevi ne de âhiret hazırlığı gelebilir. İnsan böyle bir gaflete düşebileceğini hatırından çıkarmamalı ve fırsat elde iken zamanını iyi değerlendirmelidir.

İkinci bir imtihan şekli insanı azdıran ve baştan çıkaranzenginliktir. Mânevî yönü zayıf olan kimseleri, para ve servet baştan çıkarabilir. Onları keyfince yaşamaya, gününü gün etmeye, dinin yasaklarına aldırmamaya teşvik edebilir. Nefse hoş gelen bu işleri yapmak ne kadar günahsa, elindeki serveti  yerli yerince kullanmamak, zekât ve benzeri sorumlulukları yerine getirmemek de aynı şekilde günahtır.

Üçüncüsü insanı halsiz bırakan hastalıktır. Hastalık bedenî olabilir, aklî olabilir. Bir yeri ağrıyıp sızlayan kimse, Allah’a ve insanlara karşı görevini yapacak mecâli kendinde bulamayabilir. Şâyet hastalık aklî ise, Allah korusun, o zaman da insan, yapması gereken görevleri olduğunu bile düşünemez.

Dördüncü imtihan şekli, insanı bunaklaştıran ihtiyarlıktır. Böyle bir imtihana yakalanan ihtiyarlar, sağlıklı düşünme melekesini yitirirler. Nerede ne söylenmesi ve nasıl davranılması gerektiğini bilemezler. Âdetâ yeniden çocukluk çağına inerler. İşte bu sebeple insan yarın ne hallere düşebileceğini hesap etmeli ve sağlığını iyi değerlendirmelidir.

Beşincisi ansızın yakalayan ölümdür. Günahlarımı ileride affettirmeye çalışırım; yaş kemâlini bulunca namaza, niyâza başlarım diye kendini avutan kimse, tövbe etmeye bile fırsat bulamayabilir. Hatta borcunu, harcını söylemeye, vasiyetini yapmaya bile zamanı kalmayabilir. Bu imtihan şekli ne saydıklarımıza, ne sayacaklarımıza benzer. Dünyaya gelen hiç kimse bu sonuçtan kurtulmamıştır. Ölüm düşüncesi, bizi daha uyanık ve tedbirli olmaya sevk eder.

Altıncısı deccâlin tuzağına düşmektir. Deccâl ile karşılaşmak, imtihan şekillerinin en çetinidir. Ondan sadece Allah Teâlâ’nın koruduğu bahtiyarlar kurtulacaktır. Çünkü deccâl, insanları baştan çıkarmak ve kendisinin ilâh olduğuna inandırmak için pek hârika şeyler gösterecektir. “Ben ancak gördüğüme inanırım” diyerek dine ve dinî düşünceye iltifat etmeyen kimseler, acaba görecekleri o akıllara durgunluk verecek gözbağcılıklar karşısında ne yapacaklar? Cenâb-ı Hak bizleri onun şerrinden muhâfaza buyursun.

Yedinci imtihan şekli, yukarıda sayılanlara göre belâsı daha büyük ve daha acı olan kıyamettir. Kıyamet, hiçbir acı, hiçbir elem ve kederle ölçülemeyecek kadar korkunç bir olaydır. Kur’ân-ı Kerîm’deki kıyamet tasvirleri bunu bütün açıklığıyla göstermektedir. Bu sebeple kıyametin koptuğu zaman hayatta olanlar, en çetin imtihana uğrayacaklardır. Mevlâm bizleri bu fenâ âkıbetten de korusun (Âmin).

Hadisten Öğrendiklerimiz

1. Sağlığı ve boş zamanı en büyük fırsat bilmeli, bunları âhirete yatırım yaparak değerlendirmelidir.
2. Aşırı derecede fakirlik, zenginlik, hastalık ve yaşlılık iyi işler yapmaya imkân bırakmaz. Henüz bunlarla imtihan edilmeyenler, zamanlarını iyi kullanmalıdır.
3. Ölümden kurtuluş olmaması, ibret almak için yeterli bir sebeptir.
4. Deccâli ve kıyameti görmek imtihanların en çetinidir. Bunların her an gelmesi de mümkün olduğuna göre, oyalanmaktan vazgeçmelidir.

“Zevkleri Bıçak Gibi Keseni (Ölümü) Çok Hatırlayın!” Hadisi

Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Zevkleri bıçak gibi keseni -ölümü- çok hatırlayın!” (Tirmizî, Zühd 4. Ayrıca bk. Nesâî, Cenâiz 3; İbni Mâce, Zühd 31)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

Çocuklar deniz kenarında oynarken kumdan evler yapar, onunla bir müddet oynar, canları sıkılınca da kendilerini saatlerce oyalayan bu evi bir tekmeyle yerle bir ederler. Yahut şiddetli bir dalga, o evcikleri yalayıp yutar.

Ölüm de böyledir. Gelecek günlere dair hayalinde nice planlar, projeler yapan insan, birden bire ölümü hatırlayınca hayal ufkunu acı bir hüzün kaplar. Zihnindeki planları gerçekleştirmek üzere olan kimseler, ha bugün ha yarın diye çırpınıp dururken, ölüm her şeyi bir anda yıkıp dağıtır. Onca emek ve zahmet, çocukların kumdan evi gibi yok olup gider.

Kaçınılmaz gerçek işte budur. Bu gerçeği kimse inkâr edemez. Hal böyle olunca, hayal dizginlerini büsbütün koyuverip ölüm gerçeğini unutmamalıdır. Efendimiz’in buyurduğu gibi ölümü sık sık anarak kendine bir çeki düzen vermeli, nefsin ve şeytanın oyununa gelmemelidir.

Hazreti Ömer’in oğlu ve Efendimiz’in duygulu sahâbîsi Abdullah İbni Ömer diyor ki:

Bir gün Resûl-i Ekrem’in yanında bulunuyordum. Ensardan bir adam gelip selâm verdikten sonra:

- Yâ Resûlallah! Hangi mü’min daha faziletlidir? diye sordu. Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem de:

- “Ahlâkı en iyi olan mü’min”, diye cevap verdi. O zât yine:

- Yâ Resûlallah! Hangi mü’min daha zekidir? diye sorunca:

- “Ölümü en çok hatırlayıp ölümden sonrası için en iyi hazırlık yapanlar zeki adamlardır” buyurdu. (İbni Mâce, Zühd 31)

Bu açıklamayı okuyanlar “Acaba dünya için çalışmak, servet sahibi olmak kötü bir şey midir?” diye sorabilirler.

Güzel dinimiz, dünya ile âhiret arasında mükemmel bir denge kurmuştur. Allah’ı ve âhireti unutmamak şartıyla para kazanıp zengin olmak iyi bir davranış olarak görülmüştür. Zengin sahâbîlerin İslâmiyet’e ve müslümanlara yaptığı hizmetler mâlumdur.

Öyleyse hadislerde ölümü hatırlamaya ve dünyaya sırt çevirmeye niçin teşvik edilmiştir?

 Ölüm düşüncesi, insanın dünyaya büsbütün bağlanmasına ve âhireti unutmasına engel olur. Ölümü hatırlayan insan, servetini Allah’ın rızâsına uygun yerlere harcar. Hatta bu düşünce, parasını hiçbir yere harcamayan cimrileri uyarır, onları kendilerine getirir.

Dünyaya sırt çevirmek demek, dünyanın câzibesine kapılıp ona kul, köle olmamak demektir. Dünyaya sırt çeviren kimse, onun insanı baştan çıkaran oyunlarına gelmemiş olur.

Demekki kötü olan dünya değildir. Kötü olan, insanın Allah’a boyun eğmesine engel teşkil eden dünyevî arzu ve isteklerdir. Bu arzu ve istekleri frenleyen, onları törpüleyip faydalı hale getiren duygu ise, Efendimiz’in tavsiye buyurduğu gibi ölümü sık sık hatırlamaktır.

Hadîs-i şerîf bize şu gerçeği öğretiyor: Dünya sevgisi, çok yaşama arzusu, zengin olma hırsı o kadar kuvvetli duygulardır ki o duyguları zararsız hale getirebilecek yegâne ilaç, kuvvetli dozdaki ölüm fikridir.

Hadisten Öğrendiklerimiz

1. Ölüm düşüncesi insana Allah’ı ve âhireti hatırlatır.
2. Âhirete yönelik hazırlığı bulunmayanlar ile günah bataklığına saplanıp kalanları, ölüm fikri sarsıp kendine getirir.

“Ölüm Bütün Şiddetiyle Gelip Çatacak” Hadisi

Übey İbni Kâ’b radıyallahu şöyle dedi:

Gecenin üçte biri geçince, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem uyanıp kalktı ve şöyle buyurdu:

“İnsanlar! Allah’ı zikredin! Yeri yerinden oynatan birinci sûr üflenecek. Arkasından ikincisi gelecek. Ölüm bütün şiddetiyle gelip çatacak. Ölüm bütün şiddetiyle gelip çatacak.”

Übey diyor ki Hz. Peygamber’e:

- Yâ Resûlallah! Ben sana çok salavât-i şerîfe getiriyorum. Acaba bunu ne kadar yapmam gerekir? diye sordum.

- “Dilediğin kadar”, buyurdu.

- Dualarımın dörtte birini salavât-i şerîfeye ayırsam uygun olur mu? diye sordum.

- “Dilediğin kadarını ayır. Ama daha fazla zaman ayırırsan senin için iyi olur” buyurdu.

- Öyleyse duamın yarısını salavât-i şerîfeye ayırayım, dedim.

- “Dilediğin kadar yap. Ama daha fazla zaman ayırırsan senin için hayırlı olur” buyurdu. Ben yine:

- Şu halde üçte ikisi yeter mi? diye sordum.

- “İstediğin kadar. Ama artırırsan senin için hayırlı olur”, buyurdu.

- Öyleyse duaya ayırdığım zamanın hepsinde sana salavât-ı şerîfe getirsem nasıl olur? deyince:

- “O takdirde Allah bütün sıkıntılarını giderir ve günahlarını bağışlar” buyurdu. (Tirmizî, Kıyamet 23)

Hadisi Nasıl Anlamalıyız?

En değerli dua şeklini öğrenmek için Peygamber Efendimiz’le âdetâ pazarlık eden bu büyük insan, sahâbî efendilerimizin öğretmeni Übey İbni Kâ’b’dır. O hem vahiy kâtibi hem de Kur’ân-ı Kerîm’i en güzel okuyan ve en iyi bilen sahâbî idi. Resûlullah Efendimiz’in sağlığında fetvâ veren sayılı âlimlerden biri olan Übey İbni Kâ’b’a Hz. Ömer, müslümanların efendisi anlamına gelmek üzere “seyyidü’l-müslimîn” derdi.

Önce şu manzaraya doya doya bir bakalım: Efendimiz’in bu seçkin sahâbîsi, sarsılmaz bir azim ve yorulmaz bir iradeyle ona sorular soruyor. Öğretmenlerin en yücesi olan Efendimiz ise o kadar soruyu tükenmez bir sabırla karşılıyor. Karşısındakini aslâ yokuşa ve zora sürmüyor. Nâfile ibadetlerin arzu edildiği kadar yapılması gerektiğini ısrarla belirtiyor.

Zikrin önemine işaret eden Sevgili Efendimiz demek istiyor ki:

Daha ne duruyorsunuz? Neyi bekliyorsunuz? Böyle de gaflet olur mu? Bir gün müthiş bir zelzele ile yer yerinden oynayacak! Her şey alt üst olacak! Siz de bir gün ölüp kara toprağın altına gireceksiniz! Öyleyse vaktinizi ne diye boşa geçiriyorsunuz? Allah’ı çokça zikrederek bu korkunç günlere hazırlansanız ya!

Bu uyarı üzerine Übey İbni Ka’b çok duygulanıyor ve Efendimiz’e:

- Yâ Resûlallah! Ben sana çok salavât-i şerîfe getiriyorum. Acaba bunu ne kadar yapmalıyım? diye soruyor.

Peygamberler Sultanı Efendimiz de ona, dilediği ve yapabildiği kadar salavât-i şerîfe getirmesini tavsiye ediyor. Ama bu sayı ne kadar çok olursa, Allah katındaki derecesinin o kadar yükseleceğini, dünyevî ve uhrevî sıkıntılarından kurtulacağını söylüyor.

Resûlullah Efendimiz’in bizim dualarımıza ihtiyacı olmamakla beraber, ona salât ü selâm getirmemizi Allah Teâlâ emretmektedir. Çünkü getireceğimiz salât ü selâmlar bizi Resûlullah’a yaklaştıracak, onun yanında değer ve itibar kazanmamızı ve kıyamet günü ona yakın olmamızı sağlayacaktır.

Salavât-i şerîfe getirmenin belli bir vakti ve yeri yoktur. İşe giderken, işten dönerken, gezinip dolaşırken, kısacası zikretmeye elverişli her yerde Efendimiz’e salât ü selâm getirerek hem zamanımızı değerlendirmiş hem reddedilmeyecek bir dua yapmış hem de büyük sevap kazanmış oluruz.

Hadisten Öğrendiklerimiz

1. Allah’ı çokça zikrederek O’nun rızâsını kazanmaya çalışmalıdır.
2. Hz. Peygamber’e salât ü selâm getirmek, değerli bir ibadettir.
3. Nâfile ibadetler yorulup usanmayacak kadar yapılmalıdır.
4. Riya için olmadıktan sonra, yaptığı ibadetleri, görüşünü almak istediği bir âlime veya gerektiğinde bir başkasına anlatmak sakıncalı değildir.

Kaynak: Riyazüs Salihin, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan

“Ölümü ve hayatı yaratan odur. Bunlar, hanginiz daha güzel iş yapacak diye sizi yıpratıcı bir imtihandan geçirmek içindir&#;” (Mülk, 67/2) diye buyuran Allah, ölümün de tıpkı hayat gibi bir imtihan aracı olduğunu bizlere öğretmiştir. O, bir taraftan Nebîmize hitaben “Senden önceki hiç bir insanı ölümsüz yapmadık. Sanki sen ölürsen onlar sonsuza dek mi yaşayacaklar?” (Enbiyâ, 21/34) diye buyururken diğer taraftan “Her canlı ölümü tadacaktır!” (Âl-i İmrân, 3/) düsturu ile ölümün herkes için geçerli ilahi bir kanun olduğunu ilan etmiştir. “Nerede olursanız olun, isterseniz sağlam kaleler içinde olun, ölüm sizi yakalayacak&#;” (Nisâ, 4/78) ve “De ki: Kendisinden kaçtığınız ölüm sizi yakalayacak. Sonra, gizliyi de açıkta olanı da bilen Allah’ın huzuruna çıkarılacaksınız&#;” (Cuma, 62/8) ayetleri de ölümden kaçışın asla mümkün olmadığını gösteren ilahi ilkelerdendir.

İnsanlar hayat kadar gerçek olan ölümden genelde;

&#; ölümün gerçek niteliği hakkında bilgi sahibi olmamaktan,

&#; ölümün zor ve acı veren bir olay olduğunu düşünmekten,

&#; ölümle birlikte maddi (mal-mülk gibi) ve manevi değerlerini (aile gibi) yitirecek olmaktan,

&#; bedenin çözülüp bozulmasıyla ruhun da aynı akıbete uğrayacağını zannetmekten,

&#; ölüm sonrasında başına gelecek şeyleri tam olarak bilmemek veya kötü şeyler geleceğini tahmin etmekten dolayı korkarlar.[1]

Ölüm karşısında duyulan korku ve endişenin en etkili ilacı olan ahiret inancına[2] sahip bir Müslüman olarak ölümden ve ölüm anının zorluklarını düşünerek korkmaktan ziyade imanlı olarak can verebilmek için çalışmak gerekir. Çünkü namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek vs. gibi salih ameller işlemek nasıl Allah’ın emirleri ise Müslüman olarak ölmek de Allah’ın bir emridir! O, şöyle buyurmuştur:

“Ey inananlar! Allah’tan nasıl sakınmak gerekiyorsa öyle sakının! Ve son nefesinize kadar (Allah’a) teslim olmaya devam edin!” (Âl-i İmrân, 3/)

Tabii ki imanlı olarak can verebilmenin olmazsa olmaz şartı, hayatı iman ve İslam üzere yaşamaktır. Zira kişi nasıl yaşarsa öyle ölür ve nasıl ölürse o şekilde dirilir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“Kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa iyi iş yapsın ve Rabbine kullukta, hiçbir şeyi O’na ortak saymasın!” (Kehf, 18/)

Allah’ın emirlerini elinden geldiğince yerine getiren ve yasaklarından da kaçınan Müslüman ölüm sonrası için iyi şeyler ummalıdır. Çünkü Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“İnanıp güvenen, iyi işler yapan, namazı düzgün ve sürekli kılan, zekâtı da verenler Rableri katında ödülü hak ederler. Onların üzerinde bir korku olmaz, üzüntü de çekmezler.” (Bakara, 2/)

“Rabbimiz Allah’tır” deyip dosdoğru davrananlar ne bir korku duyar ne de üzülürler.” (Ahkâf, 46/13)

Nebîmiz de ölümü en çok hatırlayan ve ölümden sonrası için en güzel şekilde hazırlananları “en akıllı müminler” olarak nitelemiştir.[3]

Bu genel girişten sonra yazımızın geri kalan bölümünde ölüm hadisesi ile karşılaşılması durumunda neler yapılması gerektiğine dair bazı hatırlatmalarda bulunmak istiyoruz. Önce fıkıh ve ilmihal dilinde “muhtazar” olarak isimlendirilen yani ölüm döşeğinde bulunan kimselerle/hastalarla ilgili yapılması gerekenleri görmeye çalışalım:

ÖLMEK ÜZERE OLANLAR

Hastada ölüm alâmetleri görüldüğünde -eğer güçlük yoksa- onu kıbleye doğru çevirmek sünnet kabul edilmektedir. Âlimlerin birçoğuna göre bu, Müslümanların yatarken aldıkları vaziyet olmalı; yani muhtazar sağ tarafına yatırılıp yüzü kıbleye çevrilmelidir.[4] Başı hafifçe yükseltilip ayakları kıbleye doğru uzatılarak sırt üstü yatırılmasında da bir sakınca yoktur. Fakat bunların mutlaka yapılması gerekli farz bir işlem olmadığı unutulmamalıdır. Önemli olan, hastaya daha fazla sıkıntı çektirmemektir.

Ölmek üzere olan kişiye son nefesini imanla verebilmesi için kelime-i tevhîd telkin edilir. Fakat hastanın yanında sık sık kelime-i tevhîd veya şehâdet ge­tirmek ve bunu ona söyletmeye çalışmamak gerekir. Çünkü hasta, içinde bulunduğu o zor durum ve çektiği sıkıntıların şiddetinden dolayı bu telkinden sıkılabilir ve dinen uygun olmayan sözler de söyleyebilir. Bu yüzden hasta bir kez şehâdet getirdikten sonra bir daha tekrar­latmaya gerek yoktur.[5]

Ebû Saîd el-Hudrî’den rivayet edildiğine göre Nebîmiz şöyle buyurmuştur:

“Ölmek üzere olanlarınıza Lâ ilâhe illallâh demeyi telkin edin! (لقنو موتاكم لا إله إلا الله)”[6]

Birçok İslam âlimi rivayet metninde geçen “mevtâ/ölüler” sözüyle ölmek üzere olan hastaların kast edildiğini belirtmişlerdir.[7] Bu anlayışın dayanağı, ölülerin dirileri duymayacaklarını ifade eden nasslar (ayetler) ile Resûlullâh ve ashabının bu yöndeki uygulamalarıdır. Çünkü onlar bu telkini son demlerini yaşayan hastalara yapmışlardır.[8] Her ne kadar hadis tekniği açısından zayıf[9] da olsa ölüm döşeğindeki hastaya Yasin sûresi okunması gerektiği ile ilgili hadis de bu şekilde düşünülmelidir. Nebîmize nispet edilen bu rivayet şöyledir:

“Ölmek üzere olanlarınıza Yasin okuyun (اقرءوا { يس } على موتاكم ).”[10]

Bu hususu ifade ettikten sonra müfessirlerden İbn Kesîr’in (ö. /) “İnsanın kendi çalışmasından başkası kendine ait değildir.” (Necm, 53/39) ayetinin tefsirinde, ölmek üzere olanlara değil de ölmüş olanların ardından yani onların ruhu için Kur’an okunmasıyla ilgili olarak aktardığı şu bilgilere yer vermek istiyoruz. İbn Kesîr diyor ki:

“İmam Şâfiî ve ona tâbi olanlar, bu ayet-i kerimeden Kur’an okumanın sevabının ölülere ulaş­mayacağı hükmünü çıkarırlar. Zira bu Kur’an okuma ne onların/ölülerin amellerinden ne de kazançlarındandır. Bu sebepledir ki Resûlullâh, ümmetini buna çağırmamış, teşvik etmemiş, açık bir ifade ile de îmâ yolu ile de onlara böyle bir yol göstermemiştir. Sahabeden hiç kimseden bu hususta bir nakil de yoktur. Şayet bu, hayır olsaydı şüphesiz onlar bu hayırda bizi geçerlerdi. Allah’a yaklaş­tıran ameller ancak nass (Kur’an-sünnet) ile sabit olur ve bu hususta kıyasla, birtakım görüşlerle karar verilemez!”[11]

Ölülerin ardından Kur’an okunmasıyla ilgili ilmî bir makale kaleme alan çağdaş bir araştırmacı makalesinde şu sonuçlara varmıştır:

1- “Ölülere Kur’an okunmasıyla ilgili Kur’an-ı Kerim’de ne doğrudan ne de dolaylı bir bilgi mevcuttur.

2- Peygamberimizin sözlerini içeren makbul ve muteber hadis kitaplarında da bu konuyu doğrudan ele alan sahih/sağlam bir haber bulunmamaktadır. Kaynaklarda yer alan hadislerin tamamına yakını ya zayıf ya da mevzû/uydurmadır. Bu bağlamda sahih hadis kitaplarındaki tek hadis, Ebû Dâvûd ve İbn Mâce’de yer alan ve her iki kaynakta da Mâ’kil b. Yesâr tarafından rivayet edilen Yasin sûresinin okunmasıyla ilgili hadistir. İlk kaynakta alâ (علي) cer edatıyla, ikinci kaynakta ise “inde (عند)” mekân zarfıyla yer alan hadisin delâleti sorunludur.

3- İslam’ın ilk dönemlerinde olmayan bu uygulama, büyük ölçüde, tarihi süreç içerisinde ortaya çıkan uygulamalara dayanmaktadır. Bu, bir takım psikososyal nedenlerle ortaya çıkmış olabilir. En azından bunun Müslümanların öte dünyaya yolcu ettikleri dindaşlarıyla ilişkilerini bir biçimde devam ettirme ve onlara saygı aracı olarak değerlendirdikleri düşünülebilir.”[12]

Ölüm döşeğindeki kimselerle ilgili bu bilgilere göz attıktan sonra şimdi ölüm hadisesi vuku bulduğunda ne yapmak gerekir, maddeler halinde onları görmeye çalışalım:

ÖLÜM GELİP ÇATINCA

A. Ölüm hadisesi vuku bulunca Nebîmizin “Ölenlerinizin yanında hazır bulunduğunuz zaman, (öldüğünde) gözlerini kapatın”[13]buyruğu üzere ölünün gözleri kapatılır, çenesi bağlanır ve onun için hayır dua edilir. Ümmü Seleme Validemiz şöyle demiştir: Resûlullâh, (vefat eden) Ebû Seleme’nin yanına girdi. Gözleri açık kalmıştı, onları kapadı ve sonra şöyle dedi: ‘Şüphesiz ki ruh kabzedildiği vakit gözler onu takip eder.’ Derken Ebû Seleme’nin aile efradından bazıları feryat etmeye başladılar. Bunun üzerine Resûlullâh: ‘(Böyle yapmayın!) Birbirinize sadece hayır dualar edin. Çünkü melekler söylediklerinize “Âmin” derler.’ buyurdu. Sonra şunu ilave etti: ‘Allahım! Ebû Seleme’yi affet, derecesini hidayete erenler katına yükselt. Arkasında kalanları sen kollayıp gözet. Bize de ona da mağ­firet buyur. Ey Âlemlerin Rabbi! Kabrini genişlet ve kendisine orada nur halk eyle (yarat)!’[14]

B. Yakınını kaybeden kişi bu esnada sabırlı olmalı ve Bakara sûresinin ayetinde buyurulduğu gibi başına gelen bu acı olayı: “Biz, Allah’a aidiz ve O’nun huzuruna çıkacağız (innâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn) diyerek göğüsleyebilmelidir. Zaten sabır, başa gelen bu gibi acı hadiseler ve sıkıntılar karşısında gösterilmelidir. Acılar ve sıkıntılar geçtikten sonra sabretmenin bir anlamı yoktur. Nitekim Nebîmiz “Sabır ilk sarsıntı sırasında gösterilen metanettir”[15] buyurarak bu hususa dikkat çekmiştir. Yine O, “Birinizin başına bir musibet geldiği zaman: ‘Biz Allah’a aidiz ve O’nun huzuruna çıkacağız. Allahım! Başıma gelen musibetin mükâfatını senden bekliyorum, bundan dolayı bana ecir ihsan et, benim için onu daha hayırlısıyla değiştir.’ desin!”[16]diyerek yukarıdaki ayete atıfta bulunmuştur.

Şunu da belirtmek gerekir ki ölüm gibi başa gelen musibetlerden sonra Allah’a isyan etmemek ve O’nun emrine teslim olmak kaydıyla üzülmekte, ağlamakta bir sakınca yoktur. Resûlullâh sallalâhu aleyhi ve sellemin de kendi çocukları ve torunlarının ölümü üzerine ağladığı rivayet edilmiştir ki bu, gayet insani bir durumdur. Sahabeden Enes b. Mâlik, henüz on sekiz aylık olan oğlu İbrahim’in vefatının ardından Resûlullâh’ın ağladığını, oradakilerin “Sen de mi ağlıyorsun ya Resûlallâh?” sorusu üzerine de şöyle söylediğini rivayet etmiştir:

“Bu, merhamettendir. Göz yaşarır, kalp üzülür; fakat biz Rabbimizin razı olacağı söz­lerden başkasını söylemeyiz.[17]Eğer ölüm doğru bir vaat ve herkes için geçerli bir gerçek olmasaydı ve arkada kalan, önden gidene hiç kavuşmayacak olsaydı ey İbrahim, biz şu anda duyduğumuzdan çok daha büyük bir üzüntü çekecektik. Biz gerçekten senin için çok hüzünlüyüz.”[18]

Yine Enes b. Mâlik “Bizler Resûlullâh’­ın bir kızının (Ümmü Gülsüm’ün) cenazesinde hazır bulunduk. Resûlullâh kabrin bir tarafına oturmuştu. Ben O’nun iki gözünden yaşlar aktığını gördüm.”[19] demiştir.

Üsâme b. Zeyd’in rivayetine göre de kızı Zeynep’ten olma torunu Ümeyme vefat ederken Nebîmizin gözlerinden yaşlar boşanmış. Bunu gören Sa’d b. Ubâde: “Bu yaş, bu ağlayış nedir yâ Resûlallâh?” diye sorunca O da şöyle cevap vermiştir:

“Bu gözyaşı, bir rahmettir ki Allah onu kullarının gönülleri içine koymuştur. Allah ancak kullarından merhametli olanlara mer­hamet ihsan eder.”[20]

Müminlere moral vermek için “Müslümanlar benim başıma gelen musibetlere baksınlar da kendi musibetleri karşısında güçlü olsunlar.”[21]diyen de Nebîmizden başkası değildir.

C. Cenaze defnedilmeden önce ölen kişinin -varsa- borçları ödenmeli veya borcuna kefil olunmalıdır.[22] Öldükten sonra mal bırakan kimsenin önce borçları ödenir, daha sonra mirası paylaştırılır. Borçları ödenmeden mirası paylaştırılmaz!

D. Ölüm olayını ölenin yakınlarına, dostlarına, komşularına haber vermek ve on­ların cenaze için yapılacak işlere katıl­malarını sağlamak amacıyla duyuruda bulunmak gerekir.[23] Resûlullâh, Ha­beş Kralı Necâşî’nin ölümü ile Mûte Savaşı’nda şehit düşen Zeyd b. Hârise, Cafer b. Ebi Tâlib ve Abdullah b. Revâha’nın şehâdetlerini ashabına bizzat kendisi duyurmuştur. Cenaze haberini “cemaat câmiden çıkarken duyurmak, belediye hoparlörü veya tellal vasıtasıyla ilân etmek, gazetelerde sade ve kısa ifadelerle duyurmak meşrû olsa gerektir.

E. İslam’ın esaslarını ve namaz vakitlerini ilan etmek için tesis edilmiş bulunan minarelerin bu iş için kullanılması, üç beş kuruş almak için bazı müezzinlerin salâ verip ölüm ilanı yapmaları ise bidattir&#;”[24]

F. Ölüm haberini alan yakınların ve komşuların cenaze evine yemek götürmeleri sünnettir. Abdullah b. Cafer’den rivayete göre o şöyle demiştir: Cafer’in ölüm haberi gelince Resûlullâh şöyle buyurdu:

“Cafer’in ev halkına yemek hazırlayın. Çünkü onların başına kendilerini meşgul eden bir iş gelmiştir.”[25]

H. Ölünün yıkanması ve kefenlenmesi farz-ı kifâyedir.[26] Bu konuda çocuk­larla yetişkinler arasında bir fark yoktur.

Genel kural olarak erkek cenazeyi erkek, kadın cenazeyi de kadın yıkar. Karı-kocanın birbirlerini yıkamaları hususunda mezhepler arasında ihtilaflar olsa da hadislerin genel beyanından anlaşıldığına göre kadın ölen kocasını yıkayabileceği gibi koca da ölen karısını yıkayabilir. Hanefiler dışında kalan ulemanın çoğunluğu da bu kanaattedir. Nebîmiz bir defasında Âişe Validemize şöyle demiştir:

“Eğer sen benden önce ölürsen seni ben yıkar, ben kefenlerim…”[27]

Ayrıca Fâtıma (r. anhâ) vefât ettiğinde kocası Ali b.  Ebî Tâlib onu yıkamış ve sahabeden herhangi bir itiraz gelmemiştir.[28]

Cenaze yıkanıp kefenlendikten sonra namazı kılınır ve ardından usulüne uygun bir şekilde defnedilir.

Bir gün mutlaka gelip çatacak olan ve Nebîmizin ifadesi ile tüm lezzetleri kaçıran[29] ölüm hadisesini hiçbir zaman akıldan çıkarmamak, ne zaman geleceği belli olmadığı için her daim buna hazırlıklı olmak ve Cenâb-ı Hakk’ın öğrettiği şu duaları dilden eksik etmemek gerekir:

“Ey göklerin ve yerin yaratıcısı olan Allah’ım! Bu dünyada da öbür dünyada da benim en yakınım sensin. Canımı teslim olmuş (Müslüman) olarak al! Beni iyilerin arasına kat! (Yusuf, 12/)

“Rabbimiz! Üzerimize sabır yağdır ve canımızı Müslüman olarak al.” (A’râf, 7/)

seafoodplus.info

Dr. Yahya ŞENOL

seafoodplus.info Editörü

[email&#;protected]

YAYIMLANDIĞI YER: Kitap ve Hikmet Dergisi, Ocak-Şubat-Mart , Sayı: 28, s.

[1] Mustafa Çağrıcı, “Ölüm: İslam Düşüncesi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, , c: 34, s. 36; Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi, İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları Vakfı, Bs., İzmir, , s.

[2] Aydın, a.g.e., s.

[3] İbn Mâce, Zühd,

[4] Hayrettin Karaman, Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Bs., Ankara, , s.

[5] İmam Nevevî, Şerhu Sahîhi Müslim, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c: 6, s. ; Ebu’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm el-Mübârekfûrî, Tuhfetü’l-Ahvezî, Dâru’l-Hadîs, Kahire, , c: 3, s.

[6] Müslim, Cenâiz, 1 (), 2 (); Tirmizî, Cenâiz, 7; Ebû Dâvûd, Cenâiz,

[7] Nevevî, a.g.e., c: 6, s.

[8] Karaman, a.g.e., s.

[9] Bu rivayetin zayıf olduğunu çeşitli hadis âlimleri eserlerinde zikretmektedirler. Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Dârekutnî’nin bu rivayetle ilgili olarak “Bu hadisin isnadı zayıftır, metni meçhuldür, bu konuda sahih bir hadis yoktur.” dediğini rivayet etmiştir. Bkz: İbn Hacer el-Askalânî, et-Telhîsu’l-Habîr, Müessesetü Kurtuba, , c: 2, s. hadis no:

[10] Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24; İbn Mâce, Cenâiz, 4.

[11] İbn Kesîr, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çev: Bekir Karlığa, Bedrettin Çetiner, Çağrı Yayınları, İstanbul, , c: 13, s.

[12] Mustafa Özel, “Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dini Dayanakları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 7, Nisan , s.

[13] Ahmed b. Hanbel, 4/

[14] Müslim, Cenâiz, 7 (); Ebû Dâvûd, Cenâiz,

[15] Buhârî, Cenâiz, 32, 42; Müslim, Cenâiz, 14 (),

[16] Ebû Dâvûd, Cenâiz,

[17] Buhârî, Cenâiz, 43; Müslim, Fedâil, 62; Ebû Dâvûd, Cenâiz,

[18] İbn Mâce, Cenâiz,

[19] Buhâri, Cenâiz,

[20] Buhârî, Cenâiz 32, 43, Merzâ, 9; Müslim Cenâiz, 11 (); Ebû Dâvûd, Cenâiz, ; Nesâî, Cenâiz, 13, 22; İbn Mâce, Cenâiz 53; Ahmed b. Hanbel 1/,

[21] Muvatta, Cenâiz,

[22] Mehmet Şener, “Cenaze”, DİA, İstanbul, , c. 7, s.

[23] Şener, “Cenaze”, DİA, c. 7, s.

[24] Karaman, a.g.e., s.

[25] Ebû Dâvûd, Cenâiz, ; Tirmizî, Cenaiz

[26] Karaman, a.g.e., s.

[27] İbn Mâce, Cenâiz, 9; Ahmed b. Hanbel, 6/

[28] Hâkim, el-Müstedrek, c: 3, s. , hadis no:

[29] Nesâî, Cenâiz, 3.